حرکت دانشگاه به سوی ‌درآمدزایی

موسسه تکنولوژی ماساچوست یا همان دانشگاه ام آی تی از دیرباز به عنوان مهمترین مرکز علمی دانشگاهی به ویژه در رشته ‌ های فنی شناخته می ‌ شد. این دانشگاه دهه هاست می ‌ تواند بهترین نخبه ‌ های کشورهای دیگر را جمع کند و نخبه ‌ ها نیاز علاقه فراوانی دارند که بتوانند در این دانشگاه تحصیلات تکمیلی خود را انجام دهند. با این همه ام آی تی دیگر صرفا یک موسسه علمی و دانشگاهی معتبر نیست. سال 2011 بود که موسسه علمی و صنعتی به نام skoltech با همکاری دانشگاه ام آی تی آغاز به کار کرد. هدف از راه ‌ اندازی این موسسه تربیت رهبرانی در تراز جهان امروز که در زمینه نوآوری و پیشرفت علمی هم حرفی برای گفتن داشته باشند و هم سرعت تبدیل ‌ ایده به خروجی نهایی را افزایش دهند. این میان رقابت آمریکا با کشورهایی چون روسیه هم مزید بر علت شد تا ام آی تی احساس کند برای این مهم باید پاپیش گذارد. از ابتدا بنا بود همکاری میان دانشگاه ام آی تی و skoltech ضمن ایجاد زیرساخت کارآفرینی و ایجاد فضایی فرهنگی برای آن، توانایی پاسخگویی به مسایل فرهنگی را هم داشته باشد. این میان نباید فراموش شود تثبیت فرهنگ کارآفرینی و پیوند میان دانشگاه و صنعت برای گشایش بستر نوآوری صرفا به دانشگاه ام آی تی محدود نمانده است.

امروز این امر قطعی به نظر می‌رسد که در تمام جهان رشد اقتصادی و افزایش بهره وری بدون استفاده از نوآوری ناممکن است. باید توجه داشت رشد اقتصادی پایدار بدون دستیابی به تکنولوژی و فناوری کارآمد ناممکن است. به همین دلیل دولت‌ها دانشگاه‌ها را محل اصلی پرورش خلاقیت و نوآوری می‌دانند. به همین دلیل بسیاری از دانشگاه‌ها به دنبال افزایش توانایی‌های خود در این حوزه‌ها هستند و نواحی نوآوری یا پارک‌های علمی فلسفه وجودی خود را از این مهم گرفته‌اند. مراکز کارآفرینی و نوآوری به طور کلی به مراکزی گفته می‌شود که مانند سیلیکون ولی برای توسعه کسب و کار دانش بنیان در حوزه تکنولوژی‌های جدید به راه‌انداخته شده‌اند.

با این حال مساله دیگر آن است که چطور می‌توان دانشگاه‌ها به عنوان مراکزی آکادمیک که به پرورش متخصصان، می‌پردازند را به موسسات کارآفرینی و سرمایه‌گذاری مرتبط کرد. پرواضح است که چنانچه این مهم رخ دهد افرادی تربیت خواهند شد که می‌توان آنها را رهبران ملی و جهانی در آینده‌ای نزدیک دانست. از سوی دیگر گسترش چنین فضایی می‌تواند برای دانشگاه‌ها درآمدزایی هم داشته باشد و دانشگاه را از مرکزی صرفا آکادمیک که وظایف آموزشی دارد حتی به پیش ران اقتصادی تبدیل کرد که علاوه بر درآمدزایی که برای خود انجام می‌دهند می‌توانند اقتصاد ملی را هم به سمت رشدی بزرگ تر سوق دهند. به این گروه از دانشجویان و فارغ التحصیلان که جذب این موسسات می‌شود رهبران در حال ظهور گفته می‌شود. با این حال حتی برای دانشگاه ام آی تی نیز این سوال پیش آمد که چگونه یک فضای شهری مبتنی بر دانشگاه را می‌توان در محیط‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی پرورش داد.

در بررسی‌هایی که skoltech از کارشناسان متعدد به عمل آورده بیشتر کارشناسان معتقدند که شناسایی مجموعه‌ای از معیارها برای اینکه یک ناحیه نوآوری مبتنی بر یک دانشگاه، کاری چالش برانگیز است. حتی برخی از کارشناسان معیارهایی که برای موفقیت این نواحی مطرح شده‌اند را نقد می‌کنند و فکر می‌کنند این استانداردها صرفا برای راضی نگه داشتن سازمان‌های بودجه‌ای و سرمایه‌گذار است و تمرکز اصلی آن بر خروجی است که این می‌تواند فضای آکادمیک را تحت الشعاع قرار دهد. به عبارت ساده تر آن‌ها می‌گویند شما نمی‌توانید‌ یک سیستم را صرفاً با نگاه کردن به خروجی‌های آن و نه ورودی‌ها ارزیابی کنید. در بسیاری از دانشگاه‌های به اصطلاح موفق، ورودی بخش زیادی از بودجه دولتی است و آنچه که به عنوان خروجی به دست می‌آید تنها بخش کوچکی از آن است. برخی نیز معتقدند دانشگاه‌ها موظف هستند کارآفرینان آینده را تربیت کنند و نه سرمایه‌گذارانی برای امروز و به همین دلیل بررسی فعالیت‌ها به مراتب مهم‌تر از خروجی است.

با وجود همه این انتقادات یک نظرخواهی از کارشناسانی که به بررسی انواع اکوسیستم‌های نو آوری پرداخته‌اند حاکی از آن است که 80 درصد آنها دانشگاه ام آی تی و استنفورد و 60 درصد دانشگاه کمبریج را در این زمینه موفق‌ترین دانسته‌اند. حتی بررسی دیگری نشان می‌دهد اکوسیستم‌های نوآورانه در زمینه تکنولوژی‌های پیشرفته اغلب به عنوان برترین اکوسیستم‌ها حتی در آمریکا و انگلستان معرفی می‌شوند.

به این ترتیب از 9 سال پیش دیگر نمی‌توان ام آی تی را دانشگاهی صرفا نخبه پرور و مکانی برای آموزش بهترین متخصصان دانست چرا که با ایجاد اکوسیستم skoltech این مرکز دانشگاهی حالا رهبری یک واحد تولید‌ایده، کارآفرینی و سرمایه‌گذاری را بر عهده گرفته است که قصد دارد از عقب ماندن آمریکا از رقبای جهانی جلوگیری کند و همچنان ایالات متحده را پیشتاز تکنولوژی در جهان نگاه دارد.

در سال 1343 که دانشگاه صنعتی شریف در تهران تاسیس شد الگوی خود را دانشگاه ام آی تی قرار داد و از همان زمان روابط نسبتا نزدیکی میان اساتید این دو دانشگاه برقرار بود. حتی می‌توان گفت بیشترین ورودی ام آی تی از دانشگاه‌های ایران به دانشگاه صنعتی شریف تعلق دارد. شاید به همین دلیل باشد که تنها پنج سال بعد از تاسیس ناحیه نوآوری در دانشگاه ماساچوست، شریف هم به فکر ایجاد یک ناحیه مشابه در اطراف دانشگاه خود گرفت. دانشگاه صنعتی شریف هم مانند ام آی تی همواره بهترین متخصصان تکنولوژی در ایران را پرورش داده و در بسیاری از رشته‌ها قوی‌ترین دانشجویان را در خود دارد. درنتیجه اهمیت ناحیه نوآوری شریف در سطح ایران را نباید دستکم گرفت.