درمان چشم اسفندیار صنعت دارو
ورود یک شتابدهنده به صنعت دارو چه دستاوردهای دارد؟
مهندس آقایی نائب رئیس هیئت مدیره شتابدهنده تخصصی توانا به این سوال پاسخ داده است.این شتابدهنده به دنبال آن است که چشم اسفندیار صنعت دارو در کشور را درمان کند.
شتابدهنده « توانا » چگونه شکل گرفت و چه اهدافی برای خود تعریف کرده است؟
شتابدهنده «توانا» یا توان و‌اندیشه نوآور یک شتابدهنده تخصصی در حوزه دارو و مکمل است. با توجه به نیاز کشور به این حوزه و اهمیت صنعت دارو برای هر جامعه و تحقیق و توسعه و فعالیت‌هایی که باید در حوزه دارو می‌شد ما نیز به این حوزه پیوستیم. به ویژه با توجه به خلاهایی که وجود داشت، ضرورت فعالیت در این بخش برای ما دو چندان شد .همه شرکت‌های فعال در زمینه تولید دارو، توان این را ندارند که در حوزه شتابدهنده فعالیت کنند. ما به این فکر افتادیم که در حوزه دارو بتوانیم مجموعه‌ای را گرد هم بیاوریم تا به شکل تخصصی به توانمندتر کردن این حوزه یاری برسانیم. از سوی دیگر معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری وعده‌های خوبی دادند و البته حمایت‌هایی هم کردند تا بتوانیم‌ایده‌ها را به محصول تبدیل کنیم و محصولات جدید به سبد دارویی کشور اضافه شود. از طرفی با توجه به اینکه شرکت‌های دارویی مشکلات متعددی در تولید و بهره‌وری دارند و درتولید مواد اولیه دارویی ما مشکلات فراوانی داریم و ارز زیادی از کشور خارج می‌شود، نیاز است تا متخصصان بیشتری فعال شوند تا صنعت داروی کشور وضعیت بهتری داشته باشد. اگر ادعا می‌کنیم 98 درصد داروی موردنیاز کشور را تولید می‌کنیم ولی این واقعیت را هم می‌دانیم که درصد مهمی از مواد اولیه به کار رفته در تولیدات ایرانی وارداتی هستند..
این عوامل دست به دست هم داد تا ما وارد عمل شویم و دراین فضا، شتابدهنده توانا را ایجاد کنیم. کاری که امروز در مجموعه توانا انجام می‌شود با یک پشتوانه 20 ساله تحقیق و توسعه ممکن شده است. مجموعه «موسسه تحقیقاتی و آموزشی نور»در حوزه دانش بنیان سلامت دو دهه است که فعالیت دارد. این شرکت از نظر من خود نوعی فعالیت شتابدهی انجام می‌دهد و شرکت‌های متعددی هم از دل این مجموعه بیرون آمدند. لذا با استناد به این تجربه و نیازهای واقعی که در بخش‌های مختلف صنعت دارو وجود داشت و با طرح موضوع در معاونت علمی و ستاد زیست فناوری و حمایت‌های صورت گرفته از سوی این عزیزان، سبب شده یک شتابدهنده در این حوزه داشته باشیم که به رغم نوپایی با نزدیک 10 تیم تخصصی در زمینه مکمل و حتی واکسن کار می‌کنند. هم اکنون در زیرمجموعه ما تیمی در حال شکل‌گیری است که قصد دارد در زمینه تولید یکی از واکسن‌های وارداتی کار کند. اکنون امیدواریم در سال آینده خروجی این تیم را در سبد دارویی کشور مشاهده کنیم.
شتابدهنده توانا چه امکاناتی را در اختیار تیم‌های زیر مجموعه خود قرار می‌دهد؟
پیش از آن‌که شتابدهنده تاسیس شود، ما این پرسش را در مقابل خود قرار دادیم که آیا کاری که دیگران انجام دادند را ما هم تکرار کنیم یا باید به اصطلاح طرحی نو در‌انداخت؟ به همین دلیل در کشور سفر کردیم و با شتابدهنده‌های مختلف آشنا شدیم که بیشتر در فضای دانشجویی و کاری فعال بودند. این در حالی است که ما علاوه بر فضای کاری دو سه کارگاه ساخت دارو را ایجاد کردیم. در این راستا در ابتدای سال جاری دو و نیم میلیارد تومان برای تجهیز یکی از آزمایشگاه‌های ساخت دارو هزینه کردیم. البته لازم به گفتن است که همین تجهیزات سبب شد تا تیم‌های فناور هنگامی که آن را می‌دیدند انگیزه بیشتری داشته باشند تا با ما همکاری کنند. در حال حاضر ما تیم‌های مکملی را در زیرمجوعه خود داریم که آنها نیز امکان استفاده از تجهیزات را دارند.
این فضایی که در اختیار تیم‌های فناور قرار می‌گیرد سبب شده تا تیمی شربت خوراکی مورد نیاز برای کودکان را همین جا فرموله کند و الان هم در سطح اولیه این شربت آماده تولید است. تمام فضای مطالعاتی که در اختیار تیم‌ها قرار می‌گیرد رایگان است و برای آنها هزینه‌ای دریافت نمی‌شود و مانند یک محیط کار است. به‌اندازه بضاعت این شتابدهنده هم امکانات آزمایشگاهی ساخت قرص، کپسول و دارو فراهم شده است.
علاوه بر این امکانات، فضایی با چهار کلاس هم در اختیار تیم‌ها قرار می‌گیرد. این خود یکی از امکانات خوب شتابدهنده و ناحیه نوآوری شریف است. این فضا آن‌جایی به درد یک تیم فناور خواهد خورد که نمونه‌سازی‌های اولیه انجام شده و حالا می‌توانند از این فضا استفاده کنند. در هر حال در فضایی که در اختیار قرار می‌گیرد هر کس می‌تواند با یک‌ایده وارد شود و با یک محصول خارج شود. به تعبیر دیگر امکانات و تجهیزات کافی برای انجام تست‌های مرتبط با حوزه دارویی وجود دارد. این در کنار دو دهه تجربه‌ای است که فعالان شتابدهنده توانا دارند و می‌توانند در اختیار پژوهشگران جوان بگذارند. در فضای شتابدهنده توانا تلاش شده تا آزمایشگاه، محیط اداری و فضای تولید در کنار یکدیگر قرار بگیرند.
به جز تیم تخصصی تولید واکسن، چه تیم‌های دیگری در زیر مجموعه « توانا » قرار دارند؟
در آغاز کار یک شاخص‌هایی تعریف کردیم تا براساس آن حرکت کنیم.ایده زیاد است اما با محدودیت منابعی که وجود دارد نمی‌توان بر همه آنها تمرکز کافی کرد. به همین دلیل سعی کردیم قبل از هر چیز بر محصولاتی تمرکز کنیم که ارزآوری برای کشور داشته باشند یا به بیان دیگر وارداتی هستند. همچنین این محصول باید مشکلی از جامعه یا صنعت را برطرف کند حال ممکن است خدمتی تولید شود. زیرا تمام تیم‌های ما نیز محصول محور نیستند و برخی خدمت محور هستند. به این ترتیب شاخص‌های اولیه‌ای تدوین شد که همه طرح‌ها باید آن‌را بگذرانند.
در صنعت داروی کشور الان بحث مکمل‌هایی مطرح است که به افزایش سطح‌ایمنی بدن منجر می‌شوند و با شیوع کرونا مصرف آنها بیش از پیش شده است. تیم‌های فناوری نیز در شتابدهنده توانا طرح‌های خود را آورده‌اند و هم اکنون بر روی آنها کار می‌کنند. همچنین امروز طرح‌هایی به محصول تبدیل می‌شوند که سال‌ها قبل محققان دانشگاه تهران در مورد آنها تحقیقات کرده‌اند و پایان‌نامه‌هایی درباره آنها نوشته‌اند.
همچنین فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های خارج از کشور هم هستند که برخی از آنها بر روی ترکیباتی کار می‌کنند که ما به طور اختصاصی و ویژه در زیست بوم ایران داریم. به هر حال همه این تیم‌های مختلف در حال کار بر روی‌ایده‌هایی هستند که بناست به محصولات کاربردی برسند.ایده‌ها و طرح‌ها تا جایی که به حوزه سلامت و پزشکی نزدیک باشند، ما با آنها همکاری می‌کنیم ولو آن‌که به پرینترهای سه بعدی مربوط باشند.
ایده‌های تمام تیم‌ها همگی خوب هستند ولی باید منتظر باشیم تا تلاش‌های دوستان به ثمر بنشیند و نتایج کارهای آنها عرضه شود.
با دیگر مجموعه‌های فعال در ناحیه نوآوری شریف و به ویژه دانشگاه صنعتی شریف چه تعاملی دارید؟
ما در بخش‌های مختلف فارغ‌التحصیلان دانشگاه صنعتی شریف را جذب کردیم. از جمله مثلا دانشجویانی از رشته شیمی که به شدت باهوش هستند. با دانشکده‌های مختلف نیز همکاری‌هایی صورت گرفته و از جله اینکه ما چندین پیشنهاد به دوستان دادیم و نامه‌هایی را نیز با ناحیه نوآوری رد و بدل کردیم.
با توجه به فضای فنی دانشگاه صنعتی شریف ما فکر می‌کنیم که در حوزه تجهیزات صنعت دارو می‌توانیم همکاری خوبی داشته باشیم. به هر حال ما دوستانی را از محیط دانشگاه می‌شناسیم و پتانسیل صنعتی و فنی دانشگاه صنعتی شریف هم مطرح است و این در کنار نیاز صنعت داروسازی کشور قرار می‌گیرد. سالانه در کشور هزینه هنگفتی برای تجهیزات این حوزه می‌شود.
یک همکاری هم شروع شده ولی در این حوزه نتایج دیرتر به بار می‌نشیند. اما این پتانسیل وجود دارد و ما به شدت تمایل داریم دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاه صنعتی شریف به این حوزه بیایند. در مقابل ما هم حاضر هستیم همه امکانات خود را در اختیار آنها قرار دهیم تا بتوانیم یک پروژه مشترک را با همکاری مشترک به ثمر بنشانیم.
جای کدام شرکت‌ها در ناحیه نوآوری خالی است و اگر مجموعه ای در ناحیه نوآوری شریف وجود داشت تمایل به همکاری با آن را داشتید؟
به نظرم یکی همین مجموعه‌های مرتبط با ساخت تجهیزات تولید دارو است. همچنین در زمینه تولید دارو در کشور کمبود منابع مطرح است ولی با این وجود ما یک خط تولید تولید دارو داریم و همان‌طوری که گفتم آن را در اختیار تیم‌ها قرار می‌دهیم. اما یک بحث دیگر که می‌خواهم اضافه کنم این است که در زمینه تولید مواد اولیه با هر تیمی که علاقمند است حاضر به همکاری هستیم. با این حال با توجه به پتانسیل فنی دانشگاه در بحث ساخت تجهیزات بایوتک و نانوتک علاقمند به فعالیت هستیم. همچنین ساخت راکتور برای ساخت مواد اولیه خاص هم نیاز به همکاری وجود دارد. در برخی محصولات مانند ایزولیتور همکاری با دانشجویان فنی ضروری است و با اینکه این محصول وارداتی است اما مشخصات آن قابل استخراج است اگر همکاری صورت بگیرد و به محصول نهایی برسد خود ما مشتری آن هم خواهیم بود. به باور من پتانسیل بزرگی در بخش ساخت تجهیزات نهفته است که می‌توان آن را فعال کرد.
