شکوفایی ظرفیت های نوآورانه در « باکس »

مجموعه باکس یکی از بازیگران مهم در ناحیه نوآوری شریف محسوب می‌شود این مجموعه توانسته با ایجاد فضای مناسب دانشجویان و علاقمندان حضور در کسب و کارهای دانش بنیان را گرد هم جمع کند و زمینه را برای ایجاد شرکت‌های دانش بنیان جدید فراهم کند.

در ارتباط با فعالیت مجموعه باکس و همچنین وضعیت حاکم بر ناحیه نوآوری شریف و آینده نواحی نوآوری در کشور با حسام زندحسامی معاون توسعه اکوسیستم نوآوری و کارآفرینی هلدینگ عطار به گفت و گو نشستیم.

مجموعه باکس چگونه به ناحیه نوآوری شریف آمد؟

زمینی که در حال حاضر مجموعه باکس در آن قرار دارد برای ایجاد اکوسیستم نوآوری در اختیار معاونت علمی و فناوری نهاد ریاست جمهوری قرار گرفت. این زمین وقف معلولان و کم توانان بود و از آنجایی که واقف زنده بود معاونت علمی و فناوری ابتدا با واقف زمین معامله‌ای را انجام داد و بعد از توافق با واقف زمین، این محل برای ایجاد یک اکوسیستم یا بخشی از آن به مجموعه عطار پیشنهاد شد که خوشبختانه جناب کشاورز مدیریت مجموعه عطار قبول کردند و از دوسال پیش کار با بازسازی سوله‌ها آغاز شد و به تدریج با کامل شدن مجموعه تبدیل به فضایی شد که اکنون از آن تحت عنوان مجموعه باکس یاد می‌شود.

ایده مجموعه باکس وطنی است یا به نوعی از خارج وارد شده و یک اصطلاح یک ‌ ایده کپی برداری شده است؟

این‌ایده،‌ایده‌ای جهانی است Coworking Space (فضای کار اشتراکی ) قدمتی کمتر از 10 سال دارد. این امکانات و واژه‌ها بر اساس نیاز اکوسیستم‌های نوآوری شکل می‌گیرد. در ایران ما به واژه‌ها و اصطلاحات خیلی علاقه داریم در حالیکه واقعا بین مرکز نوآوری و شبات دهنده تفاوتی وجود ندارد و همه این‌ها دارند یک کار می‌کنند. در اکوسیستم نوآوری به فضای نیاز بود که دانشجویان بتوانند حضور داشته باشند و با یکدیگر تعامل کنند. کاری که ما انجام می‌دهیم این است که تلاش می‌کنیم آن را بومی کنیم. شاید مثال ملموس در این زمینه وجود نمازخانه در فضای کار اشتراکی در ایران باشد. در عرصه بین المللی جایی برای نمازخانه در فضای کار اشتراکی تعریف نشده است بنابراین ما بنابر نیاز خودمان آن را ایجاد کرده‌ایم.

استقبال از مجموعه باکس طی مدت زمانی که از فعالیت آن می ‌گذرد چگونه بوده است؟

خوشبختانه استقبال خوبی از این مجموعه شده است. در شرایطی که شیوع ویروس کرونا سبب شده تا بسیاری از کسب و کارها به حالت تعطیل و نیمه تعطیل در بیایند اما مجموعه باکس همچنان مانند گذشته به فعالیت خود ادامه می‌دهد و در حال حاضر هیچ صندلی خالی در مجموعه وجود ندارد و تعداد زیادی از متقاضیان نیز در صف انتظار قرار دارند. در حال حاضر فضاهای متنوعی در سطح ناحیه نوآوری شریف وجود دارد که همگی خوب کار می‌کنند اما با توجه به موقعیت جغرافیایی مجموعه باکس و همچنین خدماتی که این مجموعه ارائه می‌دهد توانسته جای پای خود را در ناحیه نوآوری شریف محکم کند.

رویکرد مجموعه باکس در ارتباط با مخاطبان چگونه است؟

 مجموعه باکس در انتخاب مخاطبان خود دارای استانداردهای سخت گیرانه‌ای است. دلیل این سختگیرها این است که این اکوسیستم نوآوری به خوبی شکل بگیرد، فضای رقابتی در آن ایجاد شود و افراد حاضر درآن به خوبی با هم تعامل کنند. چنانچه مخاطبان و نیروهای حاضر در این مجموعه از این استانداردها خارج شوند جایی در این مجموعه ندارند و مجموعه باکس با آنها خداحافظی می‌کند و نفرات رزرو را جایگزین می‌کند. رویکرد مجموعه باکس تنها اجاره صندلی نیست تا هرکس سرش در کار خودش باشد بلکه باید مخاطبان این مجموعه با هم تعامل داشته باشد.

بحث هزینه ‌ های دریافتی از متقاضیان خدمات ارائه شده توسط مجموعه باکس به چه صورت است . از آنجایی که بخش اصلی مخاطبان این مجموعه را دانشجویانی تشکیل می ‌ دهند که تازه وارد فضای کسب و کار شده ‌ اند تا چه حد رعایت حال آنها به لحاظ مالی می ‌ شود؟

هزینه‌ای که در حال حاضر از متقاضیان حضور در این مجموعه دریافت می‌شود از نقطه سر به سر مجموعه کمتر است با این حال می‌دانیم که این رقم برای بخشی از متقاضیان و استفاده کنندگان از مجموعه عدد بزرگی محسوب می‌شود.

مجموعه باکس می‌تواند فضا و فرصت‌های خوبی برای متقاضیان ایجاد کند. به طور مثال مجموعه‌ای مانند عطار می‌تواند این امکان را فراهم کند که دانشجویان حاضر در مجموعه را به شرکت‌های بزرگ وصل کند اما مشاهده می‌شود که برخی از دانشجویان از کنار این فرصت به سادگی عبور می‌کنند متاسفانه این ضعف اکوسیستمی ماست و دائم داریم با بچه‌ها صحبت می‌کنیم و این مسائل را به آنها گوشزد می‌کنیم.

آیا دولت در این زمینه کمکی به مجموعه  هایی از جنس باکس می کند؟

واقعیت این است که به جز همراهی که معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با مجموعه‌هایی از این جنس دارد باید بگوییم که دولت کمکی به بخش خصوصی حاضر در این عرصه نمی‌کند.

با توجه به اینکه کمکی از دولت دریافت نمی ‌ کنید و از طرف دیگر نیز می ‌ گویید که هزینه ‌ های دریافتی از نقطه سر به سر مجموعه نیز کمتر با این حساب قرار است به لحاظ اقتصادی مجموعه ‌ هایی از جنس باکس چگونه خود را سرپا نگه دارند؟

از بعد اقتصادی باید بگویم که کسی که کمی از اقتصاد و بیزینس سر رشته داشته باشد به این بخش ورود نمی‌کند زیرا اگر این هزینه‌ای که تا کنون در مجموعه باکس صورت گرفته است مثلا در بخش واردات خودرو هزینه شده بود ده‌ها برابر سوددهی داشت. بنابراین ابتدا باید عاشق این کار بود تا به این کار ورود و در آن هزینه کرد. نکته بعدی این است که مجموعه‌ای مانند باکس اگر بخواهد تنها از طریق اجاره جا و صندلی کسب درآمد کند قطعا شکست خواهد خورد. اما اگر توانایی وجود داشته باشد می‌توان از درون ارتباطاتی که در مجموعه شکل می‌گیرد فردی را پیدا کرد که میلیاردها تومان قیمت دارد و می‌تواند چندین شرکت را اداره کند. در کنار این باید از شرکت‌هایی که به دنبال این سرمایه‌های انسانی می‌گردند و با این نیت وارد مجموعه می‌شوند نیز نهایت بهره را برد.

آیا مجموعه ‌هایی نظیر باکس از دولت توقع کمک نیز دارند؟

کمک و حمایت دولتی به تنهایی کافی نیست و همان طور که گفتم باید افرادی که به این حوزه وارد می‌شوند باید در زمینه استفاده و بهره‌برداری از فرصت‌های ایجاد شده نیز توانمند باشند.

شاهد هستیم که حمایت‌های صرف دولتی از بیش از 180 مرکز انجام شد و در حال حاضر به دلیل نبود توانمندی‌های لازم تمام آن مراکز تعطیل هستند اما دولت می‌تواند به مجموعه‌هایی مانند باکس کمک کند تا با پایین آوردن نقطه سر به سر هزینه‌های خود این امکان را به دست آورند تا خدمات بیشتری به مخاطبان خود ارائه دهند.

حول و حوش دو سال است که در ناحیه نوآوری شریف حضور دارید، فضای ناحیه نوآوری شریف را چگونه دیدید؟

پیش از ایجاد ناحیه نوآوری شریف در این منطقه، منطقه چندان جذابی نبود. در این منطقه شاهد حضور مشاغل مزاحم بودیم همچنین این منطقه از ناامنی رنج می‌برد و شاهد بزه کاری‌هایی از جنس کیف قاپی در این منطقه بودیم. رویکرد مدیریت دانشگاه صنعتی شریف در توسعه ناحیه نوآوری شریف باعث شد تا تغییراتی در آن ایجاد شود و شاهد کاهش بزه کاری، ایجاد محدودیت برای مشاغل مزاحم باشیم به گونه‌ای که امروز قیمت مسکن در این منطقه حدود 20 درصد بیشتر از مناطق همجوار آن است. دلیل ایجاد این تغییر در منطقه را باید حضور نزدیک به 500 شرکتی دانست که در این منطقه حضور دارند. اگر هر یک از این شرکت‌ها 10 نیروی کار را نیز داشته باشند به طور روزانه شاهد هستیم که 5 هزار نفر به منطقه وارد می‌شوند که همگی از فرهیختگان این جامعه هستند. رفت و آمد این تعداد فرهیخته در محل قطعا کیفیت زندگی را در آن بالا می‌برد.

عامل موفقیت نواحی نوآوری را در چه می بینید؟

نگاهی به تجربه جهانی در این زمینه به خوبی نشان می‌دهد که نواحی نوآوری در صورتی موفق خواهند بود که در تعامل با مردم منطقه شکل بگیرند.

نباید به دور نواحی نوآوری حصار کشید بلکه باید مرزها را برداشت. هر ناحیه نوآوری دارای ارکانی مانند دانشگاه، دانشجو، شرکت‌های دانش بنیان و ساکنین منطقه است که باید با یکدیگر تعامل داشته باشند. اگر این تعادمل وجود داشته باشد منجر به توسعه شهری خواهد شد و چنانچه این تعامل بنا به هر دلیل شکل نگیرد ناحیه نوآوری کارکرد لازم را نخواهد داشت.

اما گاهی شاهد هستیم که این تعامل میان ساکنین منطقه ‌ ای که ناحیه نوآوری در آن شکل گرفته و شرکت ‌ های دانش بنیان حاضر در این مناطق برقرار نمی ‌ شود و تبدیل به تقابل می ‌ شود؟ این تقابل را تا حدودی میان دانشگاه صنعتی شریف و محله ‌ های همجوار آن نیز شاهد بودیم؟

درست است، این مساله را باید در نوع نگاهی که به مساله توسعه داریم جست و جو کنیم. نگاهی که پیش تر بر دانشگاه صنعتی شریف حاکم بوده این است که باید به دور خود دیوار بکشد و اجازه ورود هر کسی را به داخل محوطه دانشگاه ندهد. اما هنگامی که از ناحیه نوآوری صحبت می‌کنیم به این معناست که باید حصارها را برداریم. تبدیل شدن منطقه به ناحیه نوآوری، حضور شرکت‌های دانش بنیان و افراد مهاجر به منطقه بی شک بافت هویتی منطقه را تغییر خواهد داد. این مساله می‌تواند برای ساکنین هم مزایا و هم معایبی داشته باشد. این مساله را در زمان توسعه دانشگاه آزاد نیز شاهد بودیم. همانند دوره‌ای که مکتب خانه‌ها داشتند تبدیل به مدرسه می‌شدند جوامع سنتی نسبت به این تغییر مقاوم بودند و با آن مقابله می‌کردند اما به تدریج این تقابل جای خود را به تعامل داد و گردش نخبگانی اتفاق افتاد و جوامع سنتی نیز از آن بهره مند شدند.

مخالفان توسعه ناحیه نوآوری باید به این سوال پاسخ دهند که آیا نگاه های سنتی آنها کمک کرده که آنها منطقه بهتری داشته باشند؟

مساله بعدی این است که حضور شرکت‌های دانش بنیان سبب شده تا پای افراد فرهیخته که سرشان بکار خودشان گرم است و به دنبال توسعه کسب و کارشان هستند به منطقه باز شود. این افراد با سایر افراد جامعه که امکان دارد به دنبال انجام بزه هستند و به همین دلیل به صورت روزانه به مناطق دیگری غیر از منطقه مسکونی خود مهاجرت می‌کنند، متفاوت است.

حضور روزانه 4 تا 5 هزار نفر از افراد نخبه و فرهیخته که در شرکت‌های دانش بنیان مشغول به فعالیت هستند بی تردید روی اقتصاد منطقه اثر مثبت می‌گذارد و مواهب این مساله به نوعی به جیب ساکنین منطقه می‌رود. باید در این زمینه مطالعات جامعه شناختی انجام بگیرد باید به صورت علمی مشخص شود که آیا حضور شرکت‌های دانش بنیان در ناحیه نوآوری سبب شده بزه در این مناطق بیشتر شده یا اینکه بر عکس نه تنها باعث رشد بزه نشده بلکه روند آن را نیز کاهشی کرده است.