توسعه پایدار تنها با حضور مردم ممکن است

بی توجهی دانشگاه‌های کشور به محیط اجتماعی پیرامون خود در حالی در کشور به امری معمول تبدیل شده است که شاهد هستیم در فضای بین المللی دانشگاه‌ها برای خود وظایف اجتماعی در قبال محیط اطراف خود تعریف می‌کنند. همین نگاه به نوعی در صدر برنامه‌های پارک علم و فناوری شریف قرار گرفت تا به کمک آن بتوانند به تعامل با ساکنین ناحیه نوآوری پرداخته و زمینه را برای توسعه ناحیه نوآوری شریف مهیا کنند. در ارتباط با برنامه‌های پارک علم و فناوری با آرمین نوربخش فعال اجتماعی به گفت و گو نشستیم.

ایده تعامل پارک علم و فناوری شریف با مردم بر اساس چه منطقی شکل گرفت؟

در این زمینه ابتدا 20 ناحیه نوآوری که در نقاط مختلف دنیا مستقر بودند مورد بررسی قرار گرفت. برخی از این ناحیه‌ها در اطراف دانشگاه‌ها تشکیل شده است و برخی نیز در مناطقی غیر از مناطق دانشگاهی ایجاد شدند. تلاش کردیم ویژگی‌های مشترک این پارک‌ها را استخراج کنیم.

همچنین به این موضوع فکر کردیم که چنانچه پارک برای مردم محله برنامه اجتماعی بنویسد و مردم محل نیز در آن برنامه مشارکت بالایی داشته باشند از اساس اجرایی نیست.

برای پارک این امکان وجود داشت تا با استفاده از افراد دارای تجربه در حوزه برنامه نویسی اجتماعی به تدوین برنامه اقدام کند اما این برنامه به دلیل به بازی نگرفتن مردم محله ضمانت اجرایی ندارد. بنابراین به منظور ارتباط با مردم و عملیاتی کردن این موضوع مطالعاتی چهارماه‌های در دستورکار قرار گرفت.

ظاهرا شما بعد از بررسی 20 ناحیه نوآوری بین المللی مطالعات چهار ماه ‌ های نیز روی محله ‌هایی که ناحیه نوآوری در آن ایجاد شده است، داشتید . در حین این مطالعات چه مسائلی مورد توجه قرار گرفت؟

گام اول ایجاد شناسنامه برای محله بود.

گام بعدی شناسایی ذی نفعان بود. در واقع به دنبال این بودیم که مشخص کنیم چه کسانی در ایجاد ناحیه نوآوری اثرگذار هستند و چه کسانی از این اتفاق تاثیر می‌پذیرند.

در گام سوم با افراد اثرگذار در منطقه نشست‌هایی را برگزار کردیم و تلاش کردیم تا حرف‌های آنها را بشنویم و به برخی شایعات آنها در ارتباط با ناحیه نوآوری و همچنین پارک علم و فناوری شریف پاسخ دهیم.

گام چهارم به نیازسنجی و اولویت بندی درخواست‌های ساکنین ناحیه نوآوری اختصاص یافت.

در گام پنجم بعد از نیازسنجی ظرفیت‌های دانشگاه در ارتباط با نیازهای موجود مورد بررسی قرار گرفت.

در بخش بررسی ظرفیت‌ها متوجه شدیم برخی نیازها با توجه به ظرفیت دانشگاه می‌تواند از سوی دانشگاه پاسخ داده شود. برخی دیگر توسط شرکت‌های دانش بنیان حاضر در ناحیه نوآوری پاسخ داده می‌شود. دسته سوم نیازها را باید نهادهایی مانند شهرداری، شورای شهر و .... پاسخ دهند. دسته از نیازها نیز توسط خود ساکنین باید پاسخ داده شودالبته برای این منظور نیاز به ایجاد نهادسازی میان مردم است. در این زمینه ایجاد NGO خیلی می‌تواند کمک کند.

چرا برای تعامل با ساکنین ناحیه نوآوری، پارک علم و فناوری به عنوان زیر مجموعه دانشگاه صنعتی شریف پیش قدم شده است؟

در میان اجزا و ساختارهای دانشگاه تنها پارک است که به واسطه نوع فعالیتش با محیط بیرونی و همچنین شرکت‌های حاضر در ناحیه نوآوری ارتباط دارد. بنابراین مدیران پارک علم و فناوری به این نتیجه رسیده‌اند که باید یک برنامه تعریف شود.

در برنامه تعریف شده پارک علم و فناوری شریف به چه نکاتی توجه کردید؟

همان طور که اشاره شد در این برنامه ابتدا به دنبال ذی نفعان بودیم. منظور از ذی نفعان یعنی کسانی که در این طرح اثرگذار هستند و همچنین به دنبال کسانی بودیم که این طرح اثر می‌پذیرفتند. این اولین نکته‌ای بود که باید مشخص می‌کردیم.

چه تعداد شرکت در این ناحیه نوآوری مستقر هستند و نحوی استقرار آنها چگونه است؟

برآورد ما نشان می‌دهد در حدود 500 شرکت در ناحیه نوآوری شریف مستقر هستند.

نحوی استقرار این شرکت‌ها در محله‌های طرشت و شریف متنوع است. برخی از این شرکت‌ها خانه‌های ساکنین محلی را خردیداری کرده و بعد از بازسازی در آنها مستقر شده‌اند.

برخی دیگر از صاحبان شرکت ها، زمین‌های بایر محله رو خریداری کرده و در آن‌ها برج ساخته‌اند. برخی نیز محل شرکت خود را اجاره می‌کنند.

حضور 500 شرکت در این ناحیه با توجه به اینکه محله ‌ های طرشت و شریف امکان زیر ساختی مناسبی ندارد قابل تامل است، چرا شرکت ‌ ها به دنبال این هستند به این ناحیه نوآوری بیایند؟

این شرکت‌ها به دلیل نزدیکی به دانشگاه و همچنین استفاده از مواهبی که از مسیر شبکه کاری ایجاد شده در این ناحیه نصیبشان می‌شود،. به رغم اینکه محله‌های طرشت و شریف امکانات شهری خوبی ندارند به این ناحیه می‌آیند.

بعد از حضور شرکت ‌ ها در ناحیه نوآوری تعامل آنها با ساکنین منطقه چگونه بود؟

زیاد شدن شرکت‌ها به تدریج تقابل‌هایی را میان ساکنین و شرکت‌های حاضر در این ناحیه ایجاد کرد. به همین دلیل است که پارک علم و فناوری شریف در حال تدوین طرح تفصیلی ناحیه نوآوری شریف است تا توسعه زیرساختی شرکت‌های فناور در ناحیه به صورت هدفمند و با برنامه ریزی قبلی به همراه حفظ ماهیت بافت شهری صورت گیرد.

باید توجه داشت چنانچه مردم محل از وجود دانشگاه و شرکت‌های فنآور در این ناحیه ناراضی باشند نه سرویس خوبی به این شرکت‌ها می‌دهند نه تعامل خوبی با آنها ایجاد می‌کنند. اون موقع این محل، محله خوبی برای زندگی این شرکت‌ها و نیروی کار آنها نخواهد بود. متخصصان حوزه اجتماعی می‌گویند چنانچه تغییری اجتماعی در جامعه‌ای روی دهد اما این تغییر با همراهی اعضای جامعه همراه نباشد آن تغییر به هیچ وجه پایدار نخواهد بود.

بنابراین چنانچه در توسعه دانشگاه و ناحیه نوآوری شریف منافع مردم محله‌های شریف و طرشت دیده نشود این توسعه، توسعه ناپایداری خواهد بود. اما اگر مردم محلی نفع ببرند این اتفاق به نفع شرکت‌ها و دانشگاه نیز خواهد بود.

از آنجایی که تعامل پایدار میان شرکت ‌ های حاضر در ناحیه نوآوری با ساکنین این ناحیه از اهمیت بسزایی برخوردار است . چه مسیری را برای ایجاد تعامل پایدار میان پارک علم و فناوری و مردم ساکن در ناحیه نوآوری در پیش گرفتید؟

به مدیران پارک پیشنهاد کرده‌ایم که یک کمیته تحت عنوان همیار پارک علم و فناوری ایجاد شود. اعضای این کمیته از نمایندگان شورا یاری دو محل طرشت و شریف، مدیر محله طرشت و مدیر محله شریف، نخبگان محلی و همچنین تعدادی از معتمدین محله‌های یاد شده بعلاوه نمایندگان پارک به همراه تعدادی از مدیران شرکت‌های دانش بنیان حاضر در ناحیه نوآوری باید در این کمیته حضور داشته باشند.

تشکیل این کمیته سبب خواهد شد تا تصمیمات پخته تری برای احیای ناحیه نوآوری اهم از احیای باغ‌های ناحیه، احیای سازه‌های تاریخی و .... گرفته شود.

یک صفحه اینستاگرام نیز برای ارتباط بهتر با ساکنین ناحیه نوآوری ایجاد کرده ‌اید؟

با توجه به شیوع ویروس کرونا و اینکه امکان برگزاری مراسم و ارتباط رو در رو با ساکنین محله برای ما وجود ندارد برای ایجاد این رابطه دو سویه اقدام به ایجاد صفحه‌ای در اینستاگرام کرده‌ایم به نام محله‌های طرشت- شریف و در این صفحه اینستاگرام وبینارهای متنوع آموزشی را برای مردم تولید می‌کنیم.

این وبینارها در 5 محور تعریف شد.

محورهایی مانند همسایگی، مدیریت بحران، محیط زیست، خانواده و مهارت‌های نرم مثل سواد رسانه‌ای مورد توجه قرار دارند.

برای ایجاد تعامل بیشتر میان شرکت ‌ ها و ساکنین ناحیه نوآوری طرحی نیز به نام طرح انتفاع شرکت ‌ ها و مردم در دست اجرا دارید . در این طرح چه نکات مورد توجه قرار گرفته است؟

شرکت‌هایی که در ناحیه نوآوری قرار دارند نیاز به یکسری خدمات دارند.

برای براورد کردن این خدمات می‌توان از ظرفیت‌های موجود در محله استفاده کرد. از طرف دیگر پاسخ دهی به این نیازها می‌تواند هم به بهبود اقتصاد ساکنین کمک کند و هم کیفیت زندگی ساکنین را بالا ببرد و آنها از خدمات شهری بهتری بهره مند شوند.

با توجه به اینکه تا پایان دولت دوازدهم فرصت چندانی باقی نمانده این نگرانی وجود دارد که تلاش ‌ هایی که در این زمینه صورت گرفته با اتمام کار دولت فعلی و آمدن دولت جدید به نوعی تداوم پیدا نکند آیا برای این مساله فکری کرده ‌ اید؟

به این مساله فکر کرده‌ایم برای همین بحث بازگشت ناپذیری برنامه‌های اجرا شده بسیار مورد توجه ما بود. چون همواره این نگرانی وجود داشت که چگونه ساختارها را ایجاد کنیم که در صورت تغییر در سطح بالا مدیریتی دانشگاه و پارک علم و فناوری مسیر پیموده شده متوقف نشود و در آن شاهد عقب گرد نباشیم.

در حال حاضر شاهد هستیم که هیچ مرکز دانشگاهی در کشور نسبت به محیط اجتماعی پیرامون خود تعهدی ندارد و در واقع این مساله در اساس نامه دانشگاه‌ها نیامده و برای آنها تعریف نشده است با این حال دانشگاه صنعتی شریف از طریق پارک علم و فناوری در این زمینه بدعت گذاری کرد. برای اینکه این بدعت گذاری صورت گرفته تداوم داشته باشد باید نهادسازی در دل اجتماع محلی شکل بگیرد. این نهادسازی‌ها کمک می‌کند تا خود مردم محلی به این توانایی دست پیدا کنند تا با مذاکره با نهادهای اثر گذار در زندگی خود مانند شهرداری ها، مراکز علمی و دیگر نهادهای مهم از حقوق خود در برابر این نهادها و تعارض‌هایی که گاها با آنها شکل می‌گیرد، دفاع کنند.