پیدا و پنهان سفر پزشکیان به عراق/ بغداد؛ از میانجی میان ایران و اعراب تا پیام‌رسان آمریکا

به گزارش اقتصادنیوز، مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران، عراق را به عنوان مقصد اولین سفر رسمی خود به خارج از کشور انتخاب کرد و نشان داد که قصد دارد روابط با کشورهای همسایه را در اولویت قرار دهد. عراق به دلیل وابستگی‌های متقابل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی همچنان یک اولویت استراتژیک برای ایران است. ایران نفوذ قابل توجهی در عراق، هم در سطح نهادی و هم در سطح نظامی دارد و به طور قابل توجهی تحت تأثیر تحولات بغداد است. پزشکیان در این سفر با مقامات ارشد عراقی از جمله عبداللطیف رشید، رئیس جمهور و محمد شیاع السودانی، نخست وزیری این کشور دیدار کرد. این گفت‌وگوها منجر به تصویب 14 تفاهم نامه با هدف افزایش همکاری در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شد. در میان تنش‌های منطقه‌ای جاری، این سفر حائز اهمیت‌تر است، زیرا عراق همچنان یک شریک حیاتی برای استراتژی منطقه‌ای ایران قلمداد می‌شود. به ادعای ناظران بغداد می‌تواند به ایران برای استفاده از توانایی خود جهت تعامل دیپلماتیک با ایالات متحده فرصت دهد.

با این حال گروهی از ناظران مدعی‌اند، روابط نزدیک بغداد با تهران، می‌تواند پای عراق را به یک درگیری منطقه‌ای گسترده‌تر بکشاند. در عین حال، مشارکت ایران برای عراق کلیدی است. در واقع، عراق علیرغم تلاش برای تنوع بخشیدن به واردات و تحریم‌های اعمالی آمریکا علیه تهران، همچنان به منابع انرژی ایران وابسته است. سفر پزشکیان با سفر به اقلیم کردستان عراق با هدف تقویت روابط سیاسی، تجاری و امنیتی با رهبران کرد در اربیل و سلیمانیه به پایان رسید. این سفر از منظر تهران به دلیل نگرانی در مورد فعالیت های گروه رادیکال مستقر در عراق و نیاز به مدیریت تجارت و امنیت در امتداد مرز مشترک، مهم است.

عراق برای ایران متحدی استراتژیک است

در همین راستا انیسه بصیری تبریزی، دانشیار پژوهشی، ISPI و تحلیلگر ارشد، کنترل ریسک در باب سفر اخیر پزشکیان به عراق مدعی شد، این واقعیت که اولین سفر خارجی پزشکیان در قامت رئیس جمهور به عراق انجام شد، نشانه روشنی است که بغداد همچنان یک اولویت استراتژیک کلیدی برای تهران است. به باور بصیری مهمترین موضوعاتی که ایران بر روی حرکت رو به جلو تمرکز خواهد کرد، تحولات داخلی عراق از جمله انتخابات اقلیم کردستان در اکتبر 2024 و انتخابات پارلمانی در سال 2025 خواهد بود که می‌تواند عراق را بی‌ثبات کرده یا نفوذ و روابط دوجانبه ایران را تضعیف کند. تهران همچنین احتمالاً روندی را که زمینه ساز خروج نیروهای ائتلاف به رهبری ایالات متحده از عراق می‌شود را به دقت رصد خواهد کرد. در حالی که ایران تضمین داد که پس لرزه‌های رویارویی‌ها در منطقه بالاخص میان اسرائیل، حماس و مقاومت به عراق اصابت نخواهد کرد، اما نمی‌توان گسترش دامنه جنگ را انکار کرد.

ایران عراقی با ثبات می خواهد

کاوا حسن، تحلیلگر فعال در مرکز استیمسونسفر در این باره مدعی است: سفر پزشکیان به بغداد نشان‌دهنده اهمیت عراق در محاسبات استراتژیک ایران، دکترین دفاعی پیشرو در میان تلاش برای جلوگیری از وقوع تنش در منطقه است. صرف نظر از اینکه چه کسی رئیس جمهور است، ایران در باب عراق سیاست روشنی دارد. به ادعای این تحلیلگر، ایران عراقی باثبات می‌خواهد که توسط حامیانش در ائتلاف هماهنگی شیعیان اداره می شود و در نتیجه امنیت و منافع اقتصادی تهران را تهدید نمی‌کند. با این حال، به دلیل چندپارگی داخلی، عراق هنوز فاقد استراتژی یکپارچه ایران است -هر یک از طرف های عراقی دیدگاه و روابط خاص خود را با ایران دارند.- با این اوصاف، نقش منطقه‌ای عراق به‌عنوان پیام‌رسان و میانجی بین ایران و همسایگان عرب، پس از شکست ارضی گروه تروزیستی داعش و به‌ویژه در زمان نخست‌وزیری السودانی و الکاظمی، به طور قابل توجهی تغییر کرده است.

ماموریت دشوار میانجی

حمزه حداد، فعال در شورای روابط خارجی اروپا در باب سفر پزشکیان به عراق مدعی شد، بغداد پس از سال‌ها سرگردانی بین ایران و همسایگان عرب خود، سرانجام به میانجی منطقه‌ای تبدیل شده و تلاش دارد از موقعیت خود بهره برداری کند. از منظر این تحلیلگر، فعل و انفعال های بغداد در بهبود روابط بین عربستان سعودی و ایران مؤثر بود. این ایفای نقش در میانه جنگ در غزه شرایط را پیچیده و ماموریت بغداد را دشوارتر می‌کند، زیرا عراق اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد و منطقه قطبی‌تر شده است. با این حال، آنچه عراق در آن مزیت دارد، سابقه‌اش در حمایت از آرمان فلسطین و توانایی‌اش در مذاکره با ایالات متحده است، حتی اگر مستقیماً طرف حساب اسرائیل قرار نداشته باشد. با این حال به باور این تحلیلگر، عراق باید مراقب باشد که به واسطه فعل و انفعال‌ها به عنوان بخشی از یک استراتژی بزرگتر، درگیر رویارویی با اسرائیل نشود.

پشت پرده نزدیکی تهران به اقلیم

دلارا عدنان، رئیس موسسه مطالعاتی MERI براین باور است که مسعود پزشکیان به قولی که او و سلفش، ابراهیم رئیسی به کردهای عراق داده بودند عمل می‌کند. ایرانیان سفر او را به عنوان یک دیدار محترمانه برای تعامل با رهبران سیاسی اقلیم کردستان و جوامع محلی توصیف کردند. او احتمالاً در اربیل و سلیمانیه با استفاده از تسلط عالی خود به زبان کردی، دستاوردهای برجسته‌ای را از آن خود کرد. با این حال، تردیدی وجود ندارد که او تلاش خواهد کرد تا روابط اقتصادی را ارتقا دهد و در مورد مسائل سیاسی و امنیتی با رهبران حکومت اقلیم کردستان گفتگو کند. ناگزیر، چنین دیدار دولتی در سطح بالا از یک همسایه مهم تأثیر زیادی بر روابط آینده خواهد داشت.