خیز ایران و روسیه برای دور زدن تحریم‌ها؛ رمزگشایی از جزئیات توافق جامع ایران و روسیه/ ماجرای سوخو-۳۵ چیست؟

به گزارش اقتصادنیوز، موسسه مطالعاتی جیمز تاون با انتشار یادداشتی مدعی شد، سال 2022، همکاری ایران و روسیه به ویژه در حوزه نظامی ارتقا یافت و انتظار می‌رود دو کشور تا پایان سال جاری توافقنامه مشارکت استراتژیک جامع امضا کنند. این در حالی است که مسکو و تهران به دلیل تحریم‌های غرب با چالش‌هایی مواجه شده‌اند و مشتاق هستند توافقی را ارائه کنند که نشان‌دهنده مشارکت در حال تحول و مخالفت مشترک آنها با غرب جمعی باشد. در همین حال ظهور سازمان‌های فراملیتی مانند بریکس و سازمان همکاری شانگهای نشان‌دهنده فصل جدیدی در ژئوپلیتیک جهانی است که روسیه و ایران خود را به‌عنوان قدرت‌های در حال صعود در آن قرار می‌دهند.

معمای هم صدایی تهران و مسکو

این موسسه مطالعاتی در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد، ولادیمیر پوتین و مسعود پزشکیان، روسای جمهوری روسیه و ایران، در جریان آخرین اجلاس بریکس (یک گروه اقتصادی سیاسی متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) که در تاریخ 22 تا 24 اکتبر (کرملین) برگزار شد، در کازان روسیه دیدار کردند. پیش‌تر رهبران دو کشور در عشق آباد در باب روابط دو جانبه‌شان رایزنی‌هایی داشتند. ناظران بر این باورند که به واسطه جنگ در اوکراین و تصاعد تنش‌ها در خاورمیانه دو بازیگر به دنبال آن هستند تا روابط خود را ارتقا دهند. بالاخص آن که تحریم‌های اعمالی غرب هر دو بازیگر را در موقعیت مشابهی قرار داده است. از همین رو تهران و مسکو مشتاق برای یافتن متحدان جدید - به دنبال ایجاد همکاری‌های سیاسی و نظامی نزدیک‌تر- هستند. مسکو و تهران در همین راستا توافقی را ارائه کردند که منعکس کننده اولویت‌های‌شان در جهان در حال تغییر است.

همکاری بین دو ایران و روسیه از سال 2022 علیرغم بی‌اعتمادی متقابل در جبهه‌های مختلف افزایش یافت. انتظار می‌رود این روند با امضای توافق جامع که نویدبخش بازتعریف دامنه مشارکت استراتژیک آن‌ها باشد، به اوج خود برسد. اگرچه تاریخ دقیقی برای چنین امضایی هنوز مشخص نشده است، اما مسکو و تهران احتمالاً به دنبال تصویب نوعی معاهده تا پایان سال خواهند بود، زیرا هر دو طرف خواهان امضای سریع توافق با هدف تحقق اولویت‌هایشان هستند.

محتویات دقیق آنچه در این قرارداد قید شده مشخص نیست. اما در مقایسه با معاهده قبلی که بیش از بیست سال پیش توسط دو کشور امضا شده بود، می‌توان گفت این توافق احتمالاً شامل روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بسیار گسترده‌تری خواهد بود و بر همکاری‌های نظامی و امنیتی تاکید دارد. در این میان آن گونه که جیمز تاوان مدعی است، احتمالا در باب کمک‌های آموزش نظامی و خرید جت‌های جنگنده سوخو-35 سامانه موشکی‌اش 400 رایزنی‌هایی خواهند داشت.  

همکاری برای مقابله با دشمن مشترک

این موسسه مطالعاتی در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد، خارج از حوزه دفاعی، توافقنامه جدید همچنین قرار است همکاری را در زمینه‌هایی مانند تجارت، رسانه، آموزش، اکتشاف فضا، تبادل فرهنگی و سیستم پرداخت مشترک گسترش دهد. مسکو و تهران همچنین مشتاق حل اختلافات مربوط به ایجاد خطوط لوله اصلی گاز در ایران، اجرای پروژه‌های گاز طبیعی مایع و انجام عملیات سوآپ شامل گاز طبیعی و محصولات نفتی هستند. ارتقای زیرساخت‌ها از جمله موضوعات دیگر مورد بحث میان دو کشور قلمداد می‌شود، مسکو و تهران تلاش کرده‌اند تا کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) را گسترش دهند. این کریدور که در امتداد دریای خزر قرار دارد، روسیه را به بنادر جنوبی ایران وصل می‌کند و دسترسی به بازارهای اقیانوس هند و آسیای جنوبی را فراهم می‌نماید.

این کریدور از قرن شانزدهم به عنوان یک مسیر تجاری تاریخی بین روسیه و ایران تعریف شده است که هر دو برای دور زدن نفوذ و دسترسی عثمانی و دسترسی به بازارهای دور در سراسر منطقه از آن استفاده می‌کردند.

در حالی که ایران و روسیه در طول دوران امپراتوری برای نفوذ در قفقاز و خاورمیانه با رقابت داشتند، همکاری آن‌ها ریشه‌های تاریخی دارد. در اواخر قرن شانزدهم، ایران و تزاروم روسیه برای مقابله با توسعه عثمانی با یکدیگر هم صدا شدند. به طور مشابه، در شرایط امروزی، گرم شدن روابط روسیه و ایران ناشی از نارضایتی‌های مشترک علیه غرب و تمایل مشترک آن‌ها برای به چالش کشیدن نظم جهانی است. حمایت تهران از مقاومت در سراسر خاورمیانه و حمایت مسکو از سوریه هر دو نمونه‌هایی از تلاش‌های آنها برای مقابله با نفوذ غرب در منطقه تلقی شده است. به طور کلی حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022 زمینه را برای همکاری دو بازیگر هموار کرد. منزوی شدن در عرصه تجارت با غرب و مواجهه با تحریم‌های سنگین، زمینه‌ساز چرخش روسیه به خاورمیانه و آسیا شد و موجب شد تا ایران به شریکی ضروری برای مسکو تبدیل شود. به ادعای جیز تاوان، ایران تسلیحات پیشرفته‌ای را از روسیه دریافت کرده است و در کنارش روسیه تلاش دارد از مقاومت بالاخص حوثی‌ها در یمن حمایت کند، گزاره‌ای که قادر است روابط مسکو با عربستان و امارات را به شکل منفی تحت تاثیر قرار دهد. تغییر موضع مسکو در ارتباط با ایران در سال‌های اخیر برجسته‌تر شده است.

با این حال، بعید است در صورت رویارویی مستقیم احتمالی میان تهران و تل‌آویو، روسیه در کنار ایران قرار بگیرد. با این وجود، مقام‌های ایران و روسیه دنیایی چندقطبی را متصور می‌شوند که در قابش هژمونی ژئوپلیتیک و اقتصادی غرب به چالش کشیده خواهد شد. چنین توری زنجیره‌ای از کشورها را کنار هم قرار می‌دهد. چین بازیگر اصلی است و به دنبال ایجاد شبکه‌های اتحاد جایگزین و رهبران ژئوپلیتیکی کلیدی در سطح جهانی است. ظهور سازمان‌های فراملیتی مانند بریکس و سازمان همکاری شانگهای، دوران جدیدی را در ژئوپلیتیک جهانی نشان می‌دهد که در قابش روسیه و ایران خود را به‌عنوان قدرت‌های نوظهور بازتعریف می‌کنند.