نکته فراموش شده در حذف احتمالی دلار 4200 تومانی

به گزارش اقتصادنیوز و به نقل از فارس، شیوه حذف ارز 4200 تومانی و زمان اجرای این سیاست یکی از مهمترین موضوعاتی است که در حال حاضر محافل کارشناسی در حال بحث بر روی آن هستند. تورم بالا در کشور که میراث اقدامات و ترک فعل‌های دولت دوازدهم است، در حال حاضر به پاشنه آشیل این طرح تبدیل شده است. بسیاری از کارشناسان معتقدند، دولت پیش از اجرای این طرح باید میزان سرمایه اجتماعی در کشور را بالا ببرد. رشد سرمایه اجتماعی نیز با کنترل تورم و ایجاد یک فهم مشترک از این موضوع که دولت توانایی اداره و کنترل اقتصاد کشور را دارد، میسر خواهد شد.

ندری، اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه در مورد حذف ارز 4200 تومانی می‌گوید: وقتی قیمت کالاهای اساسی که برای مردم خیلی مهم است، ناگهانی جهش کند، می‌تواند روی انتظارات تورمی هم اثر منفی داشته باشد. به عبارت دیگر، به شدت می‌تواند انتظارات تورمی را افزایش دهد.

اینجا ما  با دو مشکل مواجه می‌شویم. یکی مشکل رشد نقدینگی که به خاطر کسری بودجه دولت است و به خاطر پرداخت این یارانه‌ها اتفاق می‌افتد. این مساله در صورتی  رخ می دهد که دولت نتواند منابع برایش تعیین کنند. مشکل دوم آن اثر منفی افزایش قیمت این اقلام اساسی روی انتظارات تورمی مردم است. یک جو روانی منفی را می‌تواند این مساله در سراسر کشور و اقتصاد ایجاد کند که به تورم دامن می‌زند و یک جهش تورمی را شاهد خواهیم بود. در ادامه گفت‌وگوی فارس با دکتر کامران ندری را می خوانید.

فارس: پرداخت ارز ترجیحی به کالاهای اساسی یکی از سیاست های دولت دوازدهم بوده است. به نظر شما این مسئله و حذف آن چه آثار و تبعاتی بر اقتصاد ما دارد؟

ندری: حذف ارز 4200 تومانی یک سری آثار مثبت و یک سری آثار منفی دارد. می‌دانیم که تامین این ارز برای دولت کار سختی است. اولا از آن رقم حدود 8 میلیارد دلاری که در بودجه برای تامین کالاهای اساسی در نظر گرفته شد، الان فراتر رفته و از اینجا به بعد تامین این ارز مجوز قانونی ندارد. البته این خیلی اشکال جدی نیست؛ چون می‌شود مجددا در مجلس طرح کرد و این مجوز را گرفت. ولی مسئله این است که الان دولت این ارز را در اختیار ندارد و برای تامین این ارز بانک مرکزی مجبور می‌شود در بازار نیما این ارز را به قیمت نیمایی خریداری کند و بعد به قیمت ۴۲۰۰ تومان در اختیار وارد کننده قرار دهد که این مابه التفاوت ۲۰ هزار تومانی می‌شود خلق پول با قدرت. یعنی پایه پولی افزایش می‌یابد.

در شرایط فعلی که نرخ رشد پایه پولی ما بالا است، این می‌تواند آثار تورمی داشته باشد؛ ولی از ناحیه رشد نقدینگی. این مهم ترین ایراد ادامه تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی به کالاهای اساسی است. ولی مسئله این است که راه جایگزینی که برایش داریم این است که این ارز را حذف کنیم و یارانه پرداخت کنیم. این راه جایگزینی است که الان پیشنهاد شده و در محافل کارشناسی هم به آن پرداخته می شود. سوال این است که این یارانه را چطور می‌خواهیم پرداخت کنیم؟ وقتی شما ارزی ندارید که تخصیص دهید طبیعتا دولت برای تامین یارانه هم با مشکل مواجه می‌شود. مگر این که باز یک گشایش در درآمدهای دولت اتفاق بیافتد.

دولت زمان مناسب برای حذف ارز 4200 تومانی انتخاب کند

فارس: پرداخت یارانه به جای ارز 4200 تومانی، ممکن است چه تبعاتی برای اقتصاد کشور داشته باشد؟

ندری: پرداخت یارانه ممکن است منجر به استفاده از منابع پولی شود که آثار و تبعات تورمی به همین اندازه ای که پرداخت همین ارز ۴۲۰۰ دارد، تبعات خواهد داشت. به عنوان نمونه پراخت یارانه به همان اندازه می‌تواند اثر منفی روی رشد نقدینگی داشته باشد. از طرفی وقتی قیمت کالاهای اساسی که برای مردم خیلی مهم است، ناگهانی جهش کند، می‌تواند روی انتظارات تورمی هم اثر منفی داشته باشد. به عبارت دیگر، به شدت می‌تواند انتظارات تورمی را افزایش دهد. اینجا ما  با دو مشکل مواجه می‌شویم. یکی مشکل رشد نقدینگی که به خاطر کسری بودجه دولت است و به خاطر پرداخت این یارانه‌ها اتفاق می‌افتد. این مساله در صورتی رخ می دهد که دولت نتواند منابع برایش تعیین کنند.

مشکل دوم آن اثر منفی افزایش قیمت این اقلام اساسی روی انتظارات تورمی مردم است. یک جو روانی منفی را می‌تواند این مساله در سراسر کشور و اقتصاد ایجاد کند که به تورم دامن می‌زند و یک جهش تورمی را شاهد خواهیم بود. لذا در مجموع فکر می‌کنم الان وقت مناسبی برای حذف این ارز نیست. چون اگر دولت ارز ۴۲۰۰ را به همان شیوه ای که گفتم مثلا بانک مرکزی در بازار نیما ارز را خریداری کند و بعد با قیمت ۴۲۰۰ تخصیص دهد، درست است که منجر به رشد نقدینگی می‌شود؛ اما آن آثار منفی را روی انتظارات تورمی بوجود نمی‌آورد.

بنابراین در شرایط فعلی فکر می‌کنم ادامه پرداخت ارز ۴۲۰۰ آثار تورمی کمتری داشته باشد تا حذف آن. علتش را هم گفتم. وقتی ارز ۴۲۰۰ تومانی را حذف می‌کنید، رشد نقدینگی متوقف نمی‌شود و اثر مضاعف تورمی از ناحیه انتظارات تورمی ایجاد می‌شود. یعنی حذف ارز 4200 تومانی می‌تواند دو اثر منفی از ناحیه تورم برای کشور ایجاد کند.

دولت برای تامین ارز 4200 تومانی مورد نیاز مجبور به افزایش پایه پولی شده است

فارس: آیا سیاست ارز 4200 تومانی توانسته است به اهداف خود برسد و جامعه هدف خود را منتفع کند یا خیر؟

ندری: گفته‌های بالا به این معنا نیست که موافق ادامه تخصیص ارز ۴۲۰۰ هستم. ارز ۴۲۰۰ نتوانسته است اهدافی که از آن انتظار داشته ایم را محقق کند. ولی سوال اینجا است که الان زمان مناسبی برای حذف ارز ۴۲۰۰ است یا نه؟ در حال حاضر تورم بالایی داریم و انتظارات تورمی نسبتا بالا در کشور وجود دارد و حالا شما بیایید این را تشدید کنید.

وقتی انتظارات را تشدید می‌کنید اوضاع خیلی بدتر خواهد شد. نه تنها ارز ۴۲۰۰ تومانی، بلکه تمام یارانه های پنهانی که در اقتصادمان پرداخت می‌کنیم این‌ها ناعادلانه و غیربهینه است؛ اما سوال این است که چه موقعی باید این یارانه های پنهان را حذف کنیم. آیا در شرایط فعلی که نرخ تورم ما بالا است وقت مناسبی برای حذف این ارز ۴۲۰۰ تومانی است؟ افزایش قیمت این کالاهای اساسی و ۷ قلم کالایی که مشمول ارز ۴۲۰۰ تومانی است می‌تواند اثر بدی روی انتظارات تورمی داشته باشد. به هر حال برای پرداخت آن یارانه هم دولت با مشکل مواجه می‌شود. باز دولت مجبور است برای تامین یارانه سراغ منابع پولی برود.

در وضعیت فعلی حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی می‌تواند انتظار تورمی که در کشور ما بالا است را تشدید کند و آثار تورمی شدیدی را ایجاد کند. لذا به نظرم اگر دولت صبر کند تا نتیجه مذاکرات مشخص شود و گشایش هایی در درآمدهای ارزی دولت اتفاق بیافتد؛ اگر پیش بینی می‌کنند که مسئله مذاکرات را می‌توانند حل کنند و تحریم‌ها را برطرف کنند، به نظرم اگر صبر کنند و بعد از این که گشایشی در درآمدهای دولت رخ داد این ارز ۴۲۰۰ تومانی را حذف کنند آن زمان، وقت مناسب تری است.

یارانه نقدی در صورتی که دولت منابع آن را در اختیار داشته باشد، سیاست بهتری است

فارس: در صورتی که دولت به جای یارانه نقدی از یارانه کالایی استفاده کند، می تواند این مشکل که فرمودید را برطرف کند؟

ندری: فرقی نمی‌کند. مسئله این است که این یارانه را می‌خواهند چطور تامین کنند. مگر نمی‌گویید دولت کسری بودجه دارد؟ از کجا می‌خواهد این یارانه را پرداخت کند؟ به چه شکلی می‌خواهد پرداخت کند؟ چه کالایی بخواهد پرداخت کند چه نقدی. در هر حال دولت برای پرداخت این یارانه با مشکل مواجه است.

ارز ندارد. اگر داشت که به همه کالاها ارز 4200 تومانی تخصیص می داد. اگر دولت ارز داشت که مشکلی نبود. اگر دولت ارز دارد، می‌تواند این ارز را به جای ۴۲۰۰ به قیمت نیمایی به وارد کننده کالای اساسی دهد. آن زمان تفاوت را یارانه پرداخت کند. اگر چنین چیزی است، این فقط اثر روی انتظار تورمی را دارد. روی رشد نقدینگی تاثیر نمی‌گذارد. ولی افزایش قیمت کالاهای اساسی شک نکنید، روی انتظارات تورمی تاثیر می‌گذارد.

دولت باید توان کنترل افزایش قیمت‌ها را داشته باشد

فارس: برخی از کارشناسان مخالف افزایش تورم با حذف ارز 4200 تومانی هستند. دلیل آنها هم به این مسئله بر می گردد که می گویند بسیاری از کالاهای وارداتی مانند خوراک دام در حال توزیع بین دامداران با قیمت بازار آزاد است. نظر شما در این باره چیست؟

ندری: بحث سر این است که وقتی شما ارز 4200 تومانی را به کل حذف می‌کنید این چه اثر روانی در اقتصاد ایجاد می‌کند. همین الان به واسطه همان درصد اندکی که خوراک دام به دامدار با نرخ دولتی و با ارز ۴۲۰۰ تامین می‌شود، مردم فکر می‌کنند کالاهای اساسی قیمتش تا حدودی تحت کنترل است. شما بگویید دولت در یک برهه زمانی اعلام کند که دیگر به کالاهای اساسی ارز ۴۲۰۰ اختصاص نمی‌دهد. سوال من این است که این چه اثر روانی می‌تواند در جامعه ایجاد کند.

حذف ارز 4200 تومانی نباید همراه با یک شوک به جامعه باشد

فارس: پیش بینی شما از افزایش قیمت ها و تورمی که در جامعه ایجاد می کند، به چه میزان است؟

ندری: در وضعیت مردم خیلی اعتماد به دولت ندارند. البته در ابتدای تشکیل دولت ها سرمایه اجتماعی به بالاترین میزان خود می رسد. ما در وضعیت فعلی چشم انداز خوبی از نوع مدیریت اقتصادی که دولت‌ها اعمال می کنند، مردم ندارند. اگر مردم به دولت اعتماد داشتند و می‌دانستند دولت توانایی لازم برای اداره کشور دارد، آنوقت با اجرای این طرح همراهی می کردند. ببینید وقتی تورم در کشوری وجود دارد نشان دهنده این است که آن کشور توسط دولت بد اداره می‌شود.

این مسئله ای است که مسئولین ما نمی‌فهمند. مردم از کجا می‌فهمند که کشور توسط دولتمردان بد اداره می‌شود؟ این که می‌بینند هر روز در بازار قیمت‌ها بالا رفته است. شما ناگهان یک شوک روانی هم به جامعه تزریق می کنید، خیلی اوضاع را بدتر می‌کند. وگرنه حذف ارز ۴۲۰۰ یک اقدام ضروری است و باید در اقتصاد ما انجام شود. ولی سوال اینجا است که چه زمانی باید انجام شود. دولت سیزدهم هم متاسفانه تا الان مانند همه دولت ها به توصیه های کارشناسی توجه کمی داشته است. البته با برگزاری برخی جلسات با اقتصاددان ها می‌توان امیدوار بود که از نظرات کارشناسان بهره کافی را ببرد.

اولویت اول دولت مهار تورم باشد

فارس: دولت برای اینکه بتواند تبعات حذف ارز 4200 تومانی را کاهش دهد، باید چه الزاماتی را رعایت کند؟

ندری: از همان روز اول کارشناسان به دولت فعلی می‌گفتند، اولویت اول شما باید کنترل تورم باشد تا بتوانید برنامه های خودت را اجرایی کنید. حذف ارز ۴۲۰۰ یک برنامه خوب است. اما نیازش کنترل تورم است. آیا دولت فعلی توانسته تورم را کنترل کند که این برنامه‌ها را اجرا کند؟ از همان روز اول به آقای رئیسی می‌گفتند، برای این که اعتماد مردم را بتوانید جلب کنید اولین کاری که باید بکنید، کنترل تورم است. باید جلوی افزایش قیمت‌ها را بگیرید. بعد که مردم اعتماد پیدا می‌کردند و مطمئن شدند که توان اداره اقتصاد کشور را دارید آن زمان ارز ۴۲۰۰ را حذف کنید و یارانه های پنهان را حذف کنید.

مسئله کشورهایی که با تورم سر و کار دارند مشکل این است که مردم اعتمادی به دولت ها ندارند و سرمایه اجتماعی در این جوامع کم است. نتیجه این موضوع هم می شود این مساله که مردم با سیاست‌ها همراهی نمی‌کنند. درست است که بخش اندکی از نهاده های دامی با ارز ۴۲۰۰ تامین می‌شود، ولی فرض کنید ناگهان اعلام کنند ارز ۴۲۰۰ حذف شد. مردم چه فکر می‌کنند؟‌ کاش فقط قیمت ۷ قلم کالای اساسی بود که افزایش پیدا می کرد. قیمت همه چیز ممکن است بالا برود. پس این کار دولت خیلی ریسک بزرگی به همراه دارد. دولت باید اولویت یک خود را روی کنترل تورم بگذارد.

اگر تورم را پایین آورده بودند، انتظارات تورمی هم کاهش پیدا می‌کرد و آن زمان مردم می‌گفتند دولت توان کنترل اقتصاد را دارد. آن وقت نرخ را بالا می‌بردید، مردم می‌گفتند تورمش کنترل می‌شود. ولی الان دولت نتوانسته اعتماد عمومی را کسب کند. لذا تا زمانی که دولت در کنترل و مهار تورم توفیق لازم را کسب نکرده است، به نظرم دست زدن به یارانه‌ها چه یارانه ارز ۴۲۰۰ تومانی که یارانه پنهان است، چه یارانه پنهان روی حامل‌های انرژی می‌تواند مصیبت بار باشد.