بحران کم آبی به تنش استانی می رسد؟

به گزارش اقتصادنیوز به گزارش مرکز پژوهش های مجلس ؛ ازجمله تنش‌های ناشی از کمبود آب شرب در کشور به سال 94 باز می گردد، تنشی که به مناقشه بین استانی بدل شد. در این خصوص می‌توان به انسداد رودخانه شاپور توسط کشاورزان استان فارس و قطع آب انتقالی به استان بوشهر اشاره کرد که به دفعات اتفاق افتاده و مهم‌ترین آن در سال 1394 رخ داد و سبب بروز تنش آبی و جیره‌بندی آب در دو شهر بزرگ استان بوشهر (بوشهر و برازجان) به مدت 10 روز شد. همچنین درگیری‌های سال‌های 1397 و 1399 قابل‌ذکر است.

باتوجه‌به وضعیت کاهش بارندگی‌ها در سال آبی 1400-1399 و همچنین افزایش دمای هوا، پیش‌بینی می‌شود که در ماه‌های گرم سال 1400 شهرهای متعددی از کشور با تنش آب شرب مواجه باشند و از این منظر دچار مشکل شوند، همانند آنچه در سال آبی 1397- 1396 در برخی از شهرهای کشور رخ داد و در مواردی این تنش‌ها به مناقشات اجتماعی نیز تبدیل شدند. مرکز پژوهش های مجلس به بررسی وضعیت تنش آب شرب در کشور در سال 1400 پرداخته است.

نصف جمعیت شهری تحت تنش آب شرب قرار دارند

در تابستان 1397 از کل جمعیت شهری 61.6 میلیون‌نفری کشور حدود 34.5 میلیون نفر آن (معادل 56 درصد) تحت تنش آب شرب قرار گرفتند. در سال آبی جاری (1399-1400) تاکنون درکل کشور نسبت به متوسط درازمدت 52 ساله، 36 درصد کاهش بارندگی وجود دارد که از این میان بیشترین کاهش مربوطه به حوضه‌های آبریز مرزی شرق و قره‌قوم و همچنین کمترین کاهش نیز مربوط به حوضه‌های آبریز دریاچه ارومیه و دریای خزر است. بدین ترتیب وقوع تنش آب شرب در مناطق مختلف کشور محتمل به نظر می‌رسد. باتوجه‌به اینکه پروژه‌های پایداری و ارتقای کیفی آب شرب شهرهای مختلف کشور از سال 1397 آغاز شده است، مدیریت مطلوب‌تر این برنامه‌ها می‌توانست چالش‌های موجود در این زمینه را کمتر کند، بخصوص در مناطق گرمسیری که عموماً با مشکلات آب شرب مواجه هستند مانند استان خوزستان، چنانچه در مورد این پروژه‌ها اولویت‌بندی بهتری انجام می‌شد، قطعاً اجرای پروژه‌های مربوط به استانی مانند خوزستان در اولویت قرار می‌گرفت. برای مقابله با تنش آب شرب در کشور متولیان بخش آب شرب باید راهکارهای موضوعه را از هم‌اکنون در دستور کار قرار دهند و برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهند.

 سابقه تنش آب شرب در یک دهه اخیر در کشور

تنش(کمبود) آب شرب در کشور، به دلیل مصرف بالا، عمدتاً در فصل تابستان رخ می‌دهد. طبقه‌بندی میزان تنش آب شرب به‌صورت وضعیت‌های زرد، نارنجی و قرمز انجام می‌شود که براساس آن وضعیت زرد بیانگر میزان کمبود آب در اوج مصرف تا 10 درصد نسبت به آب موردنیاز، وضعیت نارنجی بیانگر میزان کمبود آب در اوج مصرف از 10 تا 20 درصد نسبت به آب موردنیاز و وضعیت قرمز نیز بیانگر میزان کمبود آب در اوج مصرف بیش از 20 درصد نسبت به آب موردنیاز است. تعداد شهرهای تحت تنش آب شرب در کشور متغیر بوده و به عوامل مختلفی بستگی دارد. از میان این عوامل، مهم‌ترین آن میزان بارش‌هاست که درنتیجه آنها مخازن سدهای تأمین‌کننده آب شرب تغذیه می‌شوند. ظرفیت تأمین و ذخیره آب و همچنین قابلیت تأمین در اوج مصرف نیز از دیگر عوامل مهم در بروز تنش آب شرب هستند.

در سال‌های اخیر یکی از شدیدترین تنش‌های آبی در سال 1397 اتفاق افتاده است. در تابستان سال 1397 به دلیل کاهش بارش‌ها در سال آبی 1397-1396 مناطق زیادی از کشور و جمعیت شهری و روستایی بالغ بر 36.8 میلیون نفر (معادل 46 درصد جمعیت کشور) تحت تنش آب شرب قرار گرفت. قابل‌توجه است که میزان کمبود آب شرب در اوج مصرف براساس آخرین آمار (تابستان سال 1397) حدود 22.4 مترمکعب در ثانیه بوده است. درنتیجه کمبود و تنش‌های آب شرب یاد شده، نارضایتی‌هایی در برخی از شهرهای کشور مانند آبادان، خرمشهر، برازجان، کازرون، بوشهر، برخی از شهرهای استان اصفهان و غیره رخ داد و این موضوع چالش‌هایی را برای مسئولان ایجاد کرد.

ازجمله تنش‌های ناشی از کمبود آب شرب در کشور می‌توان انسداد رودخانه شاپور توسط کشاورزان فارسی و قطع آب انتقالی به استان بوشهر اشاره کرد که به دفعات اتفاق افتاده و مهم‌ترین آن در سال 1394 رخ داد و سبب بروز تنش آبی و جیره‌بندی آب در دو شهر بزرگ استان بوشهر (بوشهر و برازجان) به مدت 10 روز شد. همچنین درگیری‌های سال‌های 1397 و 1399 قابل‌ذکر است.

همچنین تعرض به خط انتقال آب اصفهان به یزد به‌دفعات که مهم‌ترین آن در سال 1391 اتفاق افتاد و به شکسته شدن خطوط لوله و آتش‌زدن ایستگاه پمپاژ منجر شد و سبب بروز قطعی آب در 9 شهر بهره‌مند از آب انتقالی در استان یزد به مدت دوهفته شد از دیگر مسائلی است که به دلیل کمبود آب در کشور ایجاد شده است.

این امر حاکی از آن است که تنش‌های ناشی از کمبود آب شرب به‌سرعت به‌صورت نارضایتی‌های اجتماعی نمود پیدا می‌کند و به چالشی امنیتی تبدیل می‌شود. علاوه‌برآن تسری نارضایتی‌های مذکور و گسترش ابعاد آن با دیگر تنش‌ها و شکاف‌های قومی نیز بسیار محتمل است.

 پیش‌بینی وضعیت تنش آب شرب در سال 1400

همان گونه که گفته شد به دلیل کاهش بارش‌ها و همچنین بعضاً زیرساخت‌های نامناسب آب شرب، به‌احتمال زیاد شهرهای زیادی در تابستان و حتی پاییز سال 1400 دچار تنش آبی خواهند شد.

در تابستان سال 1400 ،شهرهای متعددی (282 شهر) دچار تنش آبی می‌شوند. تنش مذکور در همه حوضه‌های آبریز اصلی کشور رخ می‌دهد.

در حوضه آبریز مرکزی به تعداد 104 شهر دچار تنش آبی می‌شوند که از این میان حدود 38 درصد شهرها وضعیت تنش آبی قرمز را تجربه خواهند کرد. ازآنجایی‌که این بخش از کشور شامل مناطق وسیعی است، اعداد مذکور بسیار چشمگیر هستند.

 وضعیت در حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان نیز بحرانی است و در این نواحی به تعداد 93 شهر دچار تنش آبی خواهند شد. ازآنجایی‌که این بخش عمدتاً شامل استان‌های ساحلی جنوبی است، اهمیت شیرین‌سازی آب دریا از این منظر بسیار پررنگ می‌شود.

در مناطق گرمسیر جنوبی به دلیل استفاده از آب برای خنک‌سازی و تعدیل هوا، علاوه بر مصرف شرب، ایجاد تنش‌های مذکور می‌تواند شرایط زندگی را بسیار طاقت‌فرسا کرده و ازطرف دیگر فشار بر شبکه انرژی برق را مضاعف کند.

علائم تنش‌های مذکور از هم‌اکنون در بعضی نقاط کشور به‌صورت ناآرامی‌ها و نارضایتی‌های اجتماعی بروز کرده است.