«دولت سایه»؛ چالش جدید دولت رئیسی؟

به گزارش اقتصادنیوز ، اگر چه دولت سایه در ادبیات سیاسی دنیا توسط حزب مخالف دولت مستقر تشکیل می شود اما، در ایران دولت سایه در اصطلاح درست خود به کار نمی رود و به جای حزب محور بودن به سمت شخص محور بودن گرایش پیدا کرده است. مانند همان دولت سایه ای که سعید جلیلی در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی تشکیل داده بود یا دولت سایه ای که این روزها گفته می شود تک نفره توسط عبدالناصر همتی تشکیل شده است. دولت سایه در ایران البته گاها به نهادهایی که قدرت نفوذ و تصمیم سازی دارند نیز اطلاق می شود.

این روزها اما تنها نام همتی یا جلیلی به عنوان پیشقراولان دولت سایه شنیده نمی شود، برخی از تلاش حسن روحانی برای تشکیل دولت سایه روایت می کنند و برخی دیگر هم می گویند اصلاح طلبان شاید به سمت تشکیل دولت سایه بروند.

جلسات چراغ خاموش حسن روحانی با بزرگان سیاست

 پس از پایان ریاست جمهوری حسن روحانی و تحویل قدرت به سید ابراهیم رئیسی، به یکباره حضور رئیس جمهور سابق در عرصه سیاسی کمرنگ شد. برخی معتقد بودند رئیس جمهور سابق در استراحت بعد از 8 سال دولت داری است و بعد از مدتی به صحنه باز خواهد گشت. برخی هم مدعی شدند قرار است ریاست مجمع تشخیص به او برسد. مخالفان روحانی هم از پای ننشسته و هر روز به هر بهانه ای رئیس جمهور سابق و مردان دولت او را زیر تیغ انتقادات بردند و حتی خواستار محاکمه او شدند.

در این میان، حسن روحانی و حلقه اول دولتمردانش اگر چه بنایشان را بر عبور و پاسخ ندادن به ادعاها و حملات مخالفان خود قرار دادند، اما بعد از مدتی از سکوت سیاسی خود خارج شدند و هر چند یکبار خبری مهم درباره آنان منتشر می شود. از جلسه رئیس جمهور سابق با رهبر انقلاب تا دیدار با سیدحسن خمینی، سید محمد خاتمی و علی اکبر ناطق نوری و البته لاریجانی و باهنر!

12 بهمن ماه بود که خبرگزاری برنا، از شروع فعالیت‌های غیررسمی رئیس‌جمهور سابق برای بازگشت به عرصه سیاسی کشور و جلسات  هر هفته او با اعضای دولت‌های یازدهم و دوازدهم خبر داد.  جلسات هفتگی که در راستای تصمیم احتمالی روحانی و نزدیکانش برای تشکیل دولت سایه است.

محمود علیزاده طباطبایی، عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران سازندگی اما در رابطه با جلسات اخیر حسن روحانی، رئیس دولت تدبیر و امید، با برخی سران اصلاحات و چهره های شاخص اصولگرا به برنا گفت:« آقای روحانی در روزهای اخیر با آقایان ناطق‌نوری، خاتمی، باهنر و لاریجانی جلساتی داشته است. سران اصلاحات می‌خواهند جمهوریت نظام را احیا کنند. اسحاق جهانگیری هم در جلسات روحانی با سران اصلاحات حضور دارد و هم فکری می‌کند. همتی و اسحاق جهانگیری با کارگزاران در ارتباط هستند و موضوعاتی را در زمینه‌های مختلف مورد بحث و بررسی قرار می‌دهند.»

علیزاده طباطبایی در پاسخ به این سوال که آیا حزب کارگزان برای تشکیل دولت در سایه به تیم روحانی کمک خواهد کرد؟ بیان کرد:« آقای محسن هاشمی اخیرا با آقای روحانی و لاریجانی دیدار کرده و به زودی آقای مرعشی هم جلسه‌ای را با آقای روحانی خواهد داشت. احزاب همگی دولت درسایه هستند، جلسات مشترکی را در خصوص تشکیل دولت در سایه داشته‌ایم  و صحبت‌هایی شده است.»

علیرضا خجسته‌پور، قائم مقام جامعه مهندسین اما درباره حضور محمدرضا باهنر در جلساتی با عنوان تشکیل دولت درسایه که توسط حسن روحانی و طیفی از اصلاح‌طلبان مطرح می‌شود، گفت: حضور باهنر در جلساتی با عنوان دولت در سایه صحت ندارد.

عباس آخوندی نیز که روزگاری سکانداری وزارت راه و شهرسازی دولت روحانی را برعهده داشت، در واکنش به تشکیل دولت سایه توسط بزرگان اصلاح طلب و اصولگرا در توئیتی نوشت:« ‌دوران این ائتلافها گذشته و امکان هدف‌گذاری اصلاحی ندارند. گروه‌های سیاسی در حال حاضر فاقد سرمایه اجتماعی و ابزار مؤثرند. وقتی که ۱- مواضع آنان بر اثر مصلحت‌سنجی‌ شفاف نیست، ۲- رفتارشان با جامعه صادقانه نیست و ۳- واقعیت خارجی و سهم خود را در آن نمی‌پذیرند، ائتلاف نه ممکن و نه سودمند است.»

رقیب اقتصاددان رئیسی هم وارد میدان شد

اسامی کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری 1400 که معرفی شد، برخلاف تصورات با حذف کاندیداهایی قدر مانند اسحاق جهانگیری، علی لاریجانی و ... کار برای ابراهیم رئیسی در انتخابات راحت شد و او در کنار یارهای پوششی و دو اصلاح طلب پا به میدان رقابت گذاشت. در طول ایام انتخاب، هرچند محسن مهرعلیزاده بارها انتقاداتی از ابراهیم رئیسی مطرح کرد و تحصیلات او را به چالش کشید اما، رقیب اصلی او در انتخابات کسی نبود جز «عبدالناصر همتی» نبود. 

 در ایام رقابت های انتخاباتی همتی به عنوان عضوی از دولت روحانی بارها و بارها مورد نقدهای تند و تیز کاندیداهای اصولگرا قرار گرفت و در نهایت نتوانست رأی حضور در پاستور را کسب کند. اما، این شکست پایان راه رئیس سابق بانک مرکزی برای رسیدن به پاستور نبوده و او خیالاتی برای انتخابات 1404 در سر دارد. 

با وجود سکوت نصفه و نیمه اردوگاه چپ، با این حال دولت رئیسی بدون منتقد جدی نیست و گاهی از گوشه و کنار صداهای انتقادی شنیده می شود. در این میان اما عبدالناصر همتی، با استفاده از تریبون هایی به نام توئیتر یا اینستاگرام نقدهای خود را به تصمیمات اقتصادی دولت رئیسی بیان کرده و گویی قصد دارد که عملکردهای اقتصادی دولت سیزدهم را در 4 سال پیش رو زیر ذره بین ببرد. ظاهرا همتی می خواهد جایگاه یک منتقد و اپوزیسیون دولت و حتی دولت سایه را ایفا کند تا برای انتخابات 1404 در حالت آماده باش باشد. 

جلیلی، از تشکیل دولت سایه در زمانی روحانی تا رئیسی

در همان انتخابات سال ۹۲ که با ماشین پرایدش به ساختمان وزارت کشور رفت تا بدون اطلاع دادن به اصولگرایان کاندیدای یازدهمین انتخابات ریاست‌ جمهوری شود، رسما مُهر پایانی بر روزگار صرفا یک دیپلمات بودنش زد و دیگر آن چهره ای که فقط با عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی دولت احمدی‌نژاد و سرپرست تیم مذاکره کننده شناخته شود، نبود. 

پس از باخت به حسن روحانی، دولت سایه را تشکیل داد. هرچند که اسمش را «سلسله جلسات سایه تمدن اسلامی برای تایید، تکمیل و تصحیح برنامه های دولت دوازدهم» گذاشت اما، برخلاف این عنوان عریض و طولانی، واقعیت امر تنها دو کلمه است «دولت سایه». او بارها جلساتی را با علی نیکزاد، سیدرضا فاطمی امین، حسین عیوضلو، سردار مصطفی آجرلو و ... برگزار کرد و پرونده وزارت خانه های دولت روحانی را در سیبل انتقاد قرار داد. با این حال تصور می شد پس از حضور جلیلی در انتخابات 1400 و کناره گیری اش به نفع ابراهیم رئیسی و با گرفتن سهم دبیری شورای عالی امنیت، پرونده دولت سایه توسط او بسته شود. 

حال جلیلی نه سهمی از انتخابات گرفت و نه حتی دولت توجهی به نظرات دیپلماسی او درباره مذاکرات احیای برجام در وین دارد. بنابراین، باید دید آیا سعید جلیلی که روزی یار پوششی ابراهیم رئیسی در انتخابات بود، به منتقد دولت او تبدیل می شود وعلم جلسات دولت سایه را دوباره برپا خواهد کرد یا او نیز سکوت اختیار می کند.