پروژه گران قیمت دولت رئیسی برای رقابت جدی ایران با ایلان ماسک/ اینترنت ماهواره ای دقیقا چیست؟

آشنایی با پروژه بزرگ: مشابه استارلینک ملی

«مشابه استارلینک ملی» یک پروژه عظیم و پر هزینه است . طرحی که یک هدف مشخص دارد : دستیابی ایران به اینترنت پر سرعت ماهواره ای . چرا چنین هزینه ای اتفاق می افتد؟ پاسخ رئیس سازمان فضایی ایران این است:« در آینده برای بحث اینترنت اشیاء دستیابی به اینترنت ماهواره ای بی نهایت موثر است،» این جمله را حسین سالاریه در اعلام رسمی خبر هدف گذاری و استارت رسمی پروژه چند صد هزار میلیارد تومانی گفته است. طرحی که اگرچه برایش جدول زمان بندی آغاز ، پرتاب ماهواره ها ، زمان ساخت این تعداد ماهواره کوچک و هزینه های پرتاب و البته مدل بازگشت سرمایه اش شرح داده نشده اما طراح این پروژه عظیم گفته است:« ساخت ماهواره اینترنتی، ایران را تبدیل به رقیبی جدی برای ایلان ماسک خواهد کرد.» پیشتر هم دبیر سندیکای مخابرات ایران در توجیه اینکه چرا باید ایران به دنبال ساخت استارلینک ملی باشد گفته بود:« به دلیل تحریم ها و مشکلاتی که بر سر دستیابی ما به اینترنت ماهواره ای وجود دارد یا باید با تمام دنیا صبح کنیم یا به دنبال ساخت اینترنت ماهواره ای خودمان باشیم .» و تاکید کرده بود از نظرش راه بهتر ساخت زنجیره ماهواره ای ایرانی است تا همان اینترنتی را در اختیار داشته باشیم که خودمان می خواهیم.

اینترنت ماهواره ای دقیقا چیست؟

اینترنت ماهواره ای به قابلیت دریافت و انتقال داده‌ها از دیش‌های ماهواره‌ای کوچک در سطح زمین و ارتباط با ماهواره‌های مخصوص موجود در فضا می‌گویند. ماهواره موجود در فضا نیز داده‌ها را در محلی روی زمین به نام «مرکز عملیات شبکه» (Network Operation Center | NOC) مبادله می‌کند. خود NOC نیز به اینترنت متصل است. بنابراین، تمامی ارتباطات ایجاد شده از دیش ماهواره به ماهواره فضایی، پیش از آن‌که به اینترنت برسد، از میان NOC یا همان «ناک» جریان می‌یابد. لازم به ذکر است که محل ماهواره‌ای که در فضا مورد استفاده قرار می‌گیرد به صورت ثابت خواهد بود و سرعت چرخش آن با سرعت چرخش زمین در مدار خود یکسان است.

به هنگام بررسی این موضوع که اینترنت ماهواره ای چیست باید بگوییم که ارتباط بین داده‌ها از طریق ماهواره تفاوت چندانی با نوع زمینی آن ندارد و زمانی که ماهواره به درستی تنظیم شد، اینترنت ماهواره ای هممانند سایر شکل‌های دیگر اینترنت قابل استفاده خواهد بود.

مکانیسم استارلینک چیست و چقدر برایش هزینه شده؟

استارلینک یک منظومه ماهواره‌ای است که از سوی شرکت اسپِیس‌اِکس برای فراهم کردن اینترنت ماهواره‌ای شکل گرفته‌است. این صورت فلکی از هزاران ماهواره کوچک در مدار پایینی زمین تشکیل‌شده‌است که در ترکیب با فرستنده و گیرنده‌های زمینی کار می‌کنند. مدل کار این ماهواره های کوچک که توسط شرکت فضایی و شاتل های اسپیس ایکس مولتی میلیاردر خبرساز آمریکایی یعنی ایلان ماسک به جو زمین ارسال شدند و تعدادشان را افزون بر 500 هزار ماهواره کوچک برآورد کرده اند ، به این صورت است که با عبور هر یک از این ماهواره ها از فضای زمینی اش از جو زمینچنانچه تشکیلات دیش زمینی آن در آن منطقه وصل باشد ، عملیات ارسال و دریافت دیتا انجام می شود. عملیاتی که خیلی سریع با ماهواره بعدی ، بعدی و بعدی مثل یک زنجیره ادامه می یابد.هزینه پروژه یک‌دهه‌ای طراحی، ساخت و استقرار این صورت فلکی توسط اسپیس‌اکس در ماه مه ۲۰۱۸ حداقل ۱۰ میلیارد دلار برآورد شده بود که حالا به نظر می رسد به رقمی بالغ بر این میزان فزونی یافته اما در یکی دو سال اخیر این امتیاز انحصاری برای ایلان ماسک خبرساز شده است. بخصوص حالا که حتی نقاط کور قطب جنوب را هم برای اولین بار پوشش داده و کشورهای زیادی متقاضی استفاده از آن شدند غیر از آمریکا در قاره های اروپا و آسیا دسترسی به آن عملیاتی شده است. شرکت های ساخت اسمارت فون به دنبال توسعه اش هستند و می خواهند به جای دیش های زمینی هر اسمارت فون یک ترمینال زمینی برای استفاده از اینترنت ماهواره ای باشد و همکاری ایلان ماسک با ناتو در رساندن اینترنت به اوکراین در جنگ با روسیه هم توجهات به این اینترنت بدون قابلیت فیلترینگ یا پارازیت از سوی دولت ها بیش از قبل کرد.

رقبای استارلینک چه شرکت هایی هستند؟

بی تردید در حال حاضر استارلینک بزرگترین و شاید به نوعی تنها شرکت ارائه دهنده اینترنت ماهواره ای است که مجوزهای لازم را هم از اتحادیه جهانی مخابرات دارد . شرکت هایی چون Viasat و HughesNet هم این خدمات را ارائه می دهند اما رقبای بزرگی چون یوتل ست اروپا و آمازون با دریافت مجوز پرتاب ماهواره های کوچک به جو زمین عزم جدی برای شکستن این انحصار دارند. اتفاقی که می تواند هم میزان مشتریان اینترنت ماهواره ای را بیشتر کند و با توسعه امکان دریافت این دیتا روی گوشی های اسمارت فون همراه احتمالا انقلابی در هزینه ها و البته قیمت های فروش این خدمات گرانقیمت هم رخ خواهد داد.

ایران و چالش استارلینک

تقریبا از روز اولا مهرماه 1401 و با شدت گرفتن نا آرامی های شکل گرفته پس از فوت مهسا امینی بود که ایلان ماسک در توئیتی ادعا کرد مجوزهای لازم را برای ارائه اینترنت ماهواره ای رایگان برای کاربران ایرانی می گیرد و بلافاصله با دستور جو بایدن تحریم های صادرات تجهیزات مهاواره ای به ایران لغو شد . از همان زمان بود که عیسی زارعپور نسبت به این رفتار واکنش رسمی نشان داد. او در حاشیه جلسه هیات دولت این اقدام را خلاف کناونسیون های جهانی و مقررات بین المللی اعلام کردو و تاکید کرد اگرچه بر خلاف ادعای ماسک با توجه به ممنوعیت ورود تجهیزات این مدل ماهواره ها به ایران و ممنوعیت های بین المللی برای فعالسازی چنین سرویسی بدون اجازه دولت یک کشور که جرایم سنگینی در بر خواهد داشت و هزینه سنگین استفاده از آن در ایران حالا حالا ها عملی نیست. ولی از همان روز اخبار ضد و نقیض مختلفی مطرح شد و در کمتر از سه هفته ابتدا ایلان ماسک ادعا کرد امکان دسترسی به استارلینک در ایران فراهم شده و بعد ادعا کرد تعدادی محدود از ترمینال های زمینی این اینترنت در ایران دریافت و ارسال دیتای اینترنت ماهواره ای داشته اند. ادعایی که البته هنوز دیگر با واکنشی از سوی زارعپور همراه نشده است. ولی پیشتر وزیر ارتباطات از این گفته بود که چند اپراتور ایرانی درحال رایزنی با ارائه کنندگان اینترنت ماهواره ای برای فروش خدمات پهنای باند ماهواره ای به مشترکان شان پس از اخذ نمایندگی از شرکت های عرضه بین المللی ارائه کننده این خدمات هستند. البته همزمان او گفته بود این ارائه کنندگان بین المللی نخست باید بیایند و قوانین داخلی ایران در ارائه اینترنت را بپذیرند و مجوز فعالیت در ایران را بگیرند. هرچند او در پایان گفته هایش تاکید کرده بود خاصیت اینترنت ماهواره ای این است که خیلی هم کنترلش ساده نیست ولی این دسترسی در ایران و عمومیت یافتنش به این سادگی ها اتفاق نمی افتد.

چرا زنجیره اینترنت ماهواره ای ایرانی؟

شاید همین نگرانی از آینده سبب شده تا ایران به دنبال استارلینک ملی خود باشد . اینکه دولت سیزدهم به این جمع بندی رسیده نمی تواند به سادگی جلوی گسترش این تکنولوژی جدید را اینترنتی که پیشتر محمد جواد آذری جهرمی وزیر پیشین ارتباطات گفته بود با گسترش روزمره اش امکان اجرای طرح هایی چون صیانت و فیلترینگ را از بین می برد. حالا اما در روزهایی که ایران با تدابیر امنیتی شاهد بیشترین محدودیت های دسترسی به شبکه اینترنت بین الملل است و شبکه ملی اطلاعات بار مهمی از سرورهای خدمت دهنده فعالیت های روزانه بانکی و خدماتی کشور را در دل خود جای داده اند و دسترسی به بسیاری از اپلیکیشن ها و سایت های جهانی محدود شده است. حسین سالاریه از طرح بزرگ و پر هزینه ای گفته است که هدفش تولید پر سرعت ترین خدمات اینترنت دارای محدودیت ها و سیاست های اعمالی برای فیلترینگ در کشور است. در شرایطی که همین حالا طرح های ورود نسل پنجم اینترنت همراه به کشور هم در حال توسعه است. سالاریه در بخشی از حرف هایش گفته است:« برنامه مدونی در این باره داریم . مفاد برنامه حمایت از شرکت‌های دانش بنیان فعال در این حوزه و برگزاری کنسرسیومی برای ساخت ماهواره‌های مخابراتی کوچک است. در گام نخست قصد داریم یک منظومه مخابراتی تشکیل شده از ریزماهواره‌ها طراحی کرده و بسازیم. این منظومه برای کارهای باند باریک و اینترنت اشیا مورد استفاده قرار می‌گیرند. منظومه‌های ریز ماهواره‌ای کوچک و زیر ۵۰ کیلوگرم است و بخش خصوصی به راحتی می‌تواند آن را بسازد. در این خصوص مطالعات امکان‌سنجی زیادی انجام گرفته است و امیدواریم شرکت‌های دانش‌بنیان در این بخش با جدیت به کار خود ادامه دهند. به زودی شرکت‌های داوطلب تشخیص داده می‌شوند و دولت حمایت از آنها را بر عهده خواهد گرفت تا در نهایت بتوانند ماهواره‌هایی برای ارائه خدمات پهن باند بسازند. »

استارلینک ملی یک پروژه مشارکتی بین المللی است؟

اما مهمترین بخش از گفته های سالاریه جایی است که می گوید این پروژه با مشارکت شرکت های بین المللی از کشورهای همسایه پیش خواهد رفت:« ساخت منظومه ماهواره‌ای در کشورمان به صورت انفرادی جلو نمی‌رود و برای این که هدف مذکور محقق شود باید ارتفاعات چند صد کیلومتری و چندین هزار ماهواره در نظر گرفته شود.شرکت‌های خصوصی به تنهایی نمی‌توانند منظومه ماهواره‌ای بسازند و باید شرکت‌های بین‌المللی کشورهای همسایه هم در کنسرسیوم بین المللی که برگزار می‌کنیم، شرکت نمایند.»

اما این شرکت های بین المللی کشورهای همسایه کدام کشور ها خواهند بود؟ در همسایه های جنوبی که امارات با کمک چین و البته اروپایی ها به سرعت در حال توسعه توان فضایی خود است اما کشورهای عربی از همین حالا تقریبا قراردادهای همکاری با استارلینک را بسته اند. در میان همسایگان شمالی اما تجربه موفق کشورهای قزاقستان و روسیه در صنعت فضایی و همچنین همکاری مشترک با روسیه در ساخت و پرتاب ماهواره مخابراتی خیام به مدار زمین از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان ، نشان داد کشورمان در فکر توسعه همکاری های فضایی با همسایه شمالی است. روسیه هم البته در جنگ با اوکراین از اینترنت ماهواره ای ایلان ماسک لطماتی خورد و حتی این سرمایه دار آمریکایی را تهدید به انفجار سفنیه هایش با موشک های بالستیک در جو زمین کرد. سالاریه اسمی از کشور خاصی نبرده اما همسایگان شمالی به دلیل نوع روابط دوستانه در سال های اخیر و اهداف مشترک برای چنین سرمایه گذاری هایی محتمل تر هستند.

جند روز قبل هم معاون توسعه نوآوری وزیر ارتباطات در جی تکس دبی از این گفته بود که کشورمان به دنبال راه اندازی شبکه اجتماعی مستقل با سرمایه گذاری و حمایت شرکت های مستقل است. شرکت هایی که در کنسرسیوم های منطقه ای و با مشارکت دولت هایی که نمی خواهند در مدل غول های این روزهای صنعت شبکه های اجتماعی قرار بگیرند باشند. گفته هایی که احتمال همکاری ایران با پلتفرم های چینی و روسی را در ذهن تداعی می کرد. حالا به نظر می رسد پروژه مشترک اینترنت ماهواره ای هم می تواند بخشی از چنین کلان ایده ای باشد. پروژه ای که تکمیل زنجیره اش به گفته سالاریه بلند مدت است و. اقلا به پایان دولت سیزدهم نمی رسد و حتی خود ایلان ماسک برای تکمیل زنجیره اش ده سال زمان خواسته است! این تازه در شرایطی است که بودجه لازم و همه امکانات برای ایجاد این چرخه ساخت و پرتاب ماهواره ها به فضا بر اساس برنامه ریزی دقیق پیش برود.

اگرچه تا آن زمان فرجام اینترنت های ماهواره ای از جنس استارلینک و دیگر رقبای غربی اش مشخص شده اند و گمانه زنی ها درباره امکان ایجاد محدودیت بر آنها یا عدم امکانش هم مشخص شده اند.