پوتین نمی خواهد بازنده شود /بحران هسته ای در راه است؟

اواخر همان ماه، لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا با سرگئی شویگو، همتای روس خود تماس تلفنی داشت؛ پس از آن که شویگو مدعی شد که نیروهای اوکراینی قصد استفاده از بمب کثیف هسته ای را دارند، آستین دو بار در سه روز با شویگو تماس تلفنی داشت و مسکو را مسئول این تنش قلمداد کرد.

دلایل نگرانی پنتاگون روشن بود، دروغگویی روسیه درباره بمب کثیف می تواند راه را برای استفاده احتمالی از سلاح هسته ای تاکتیکی توسط روسیه هموار کند. امروز رهبران نظامی آمریکا نگرانند که مسکو در میانه شکست های دردناک و تحقیر آمیزی که در میدان نبرد متحمل شده اند،در مسیر هولناک تشدید تنش های هسته ای قرار بگیرد. آخرین نشانه از وضعیت متزلزل روسیه که نشان از ناتوانی مسکو برای حراست از سرزمین های تصرف شده دارد، عقب نشینی از شهر خرسون است؛ منطقه ای که روسیه هفته ها پیش آن را بخشی از خاک خود قلمداد کرده بود.

پوتین نمی خواهد بازنده شود!

آلکساندر گابویف مدیر برنامه روسیه در آسیا و اقیانوسیه در پاسخ به سوال آتلانتیک مبنی بر این که ایالات متحده چگونه قادر خواهد بود به تحریک های هسته ای پوتین پاسخ دهد، ابتدا به این حقیقت اشاره کرد که تصمیم سازی های هیجانی و جسورانه پوتین فضا را ملتهب تر کرده است. به باور این تحلیلگر از همان ابتدای جنگ در اوکراین شاهد نمونه هایی از واکنش های احساسی پوتین به رویدادها و همزمان محاسبات اشتباه او بوده ایم.پیشتر هم الحاق کریمه به روسیه در سال 2014 در واکنش به انقلاب کی یف، در قاب یکی از تصمیم های هیجانی پوتین قابل تبیین است.

رهبر روسیه بر این باور است که جنگی که در اوکراین آغاز کرده، خطرهایی وجودی برای روسیه، رژیم حاکم بر آن و ساختار حاکمیتش دارد، پس نباید این بازی خودساخته را ببازد.در چنین فضایی برخی از تحلیلگران ترجیح می دهند باور کنند که کرملین تحت هیچ شرایطی از سلاح هسته ای در اوکراین استفاده نخواهد کرد؛ از همین رو رقص شمشیرهای اتمی پوتین را نادیده می گیرند. با این همه به باور گابویف، این اطمینان نادرست است.

رهبر روسیه بلوف می زند!

در باب توسل احتمال پوتین به سلاح هسته ای تاکتیکی چند باور وجود دارد. گروهی می گویند روسیه در جنگ اوکراین بارها خطوط قرمزی را اعلام کرد و بی اعتنا به عبور اوکراین از آنها به نبرد ادامه داد. این کشور ماه مارس تهدید کرده بود که کاروان تسلیحاتی غرب را که از کشورهای عضو ناتو وارد قلمروی اوکراین می شوند را هدف قرار خواهد داد؛ اما علیرغم تداوم ارسال بسته ها، شاهد انفعال مسکو بوده وهستیم. مسکو ماه سپتامبر نیز مدعی شد که از تمامی اهرم هایش برای دفاع از چهار منطقه اوکراین که ضمیمه خود کرده، استفاده خواهد کرد، با این همه چند روز بعد، نیروهای اوکراینی وارد شهر لیمان شدند و دونتسک را آزاد کردند. پس از این تهدید هم به تنش ها دامن نزد.

چند صدایی درباره بحرانی محتمل

اما ناظرانی که اجرایی شدن این تهدید را محتمل می دانند، به دکترین روسیه منتشر شده در ژوئن 2020 اشاره می کنند که بر مبنای آن استفاده از سلاح های هسته ای علیه یک قدرت غیر هسته ای تنها در صورتی مجاز است که موجودیت روسیه در خطر باشد. آنها خود به دو گروه تقسیم می شوند، گروه نخست بر این باورند که این تعبیر مبهم بدین معنا است که کرملین ممکن است از سلاح هسته ای استفاده کند آن هم زمانی که سرزمین روسیه نه مناطقی را که بدان ضمیمه شده چون کریمه هدف قرار بگیرد.آنها همچنین با اشاره به واکنش منفی چین، ترکیه و هند؛ متحدان پوتین ، احتمال توسل بدین گزینه را اندک می دانند گروه دوم در این باره تردید دارند و می گویند شاید مسکو به واسطه تحرکات خوب نظامیان اوکراینی، در سرزمین های ضمیمه شده به سلاح هسته ای تاکتیکی متوسل گردد.

 تا به امروز رهبران اوکراین تاثیر روانی استفاده احتمالی از سلاح هسته ای را کم اهمیت جلوه داده اند بدین امید که سیاست بازدارندگی ایالات متحده محاسبات کرملین در هم بکشند.گروهی از ژنرال های چهار ستاره بازنشسته آمریکایی استدلال کردند، اگر پوتین احساس کند که کنش هسته ای اش در مناطق ضمیمه شده با واکنش هسته ای تاکتیکی ایالات متحده روبرو خواهد شد، شاید ناچار شود از موضع خود عقب نشینی کند.

خط قرمزها را نباید نادیده گرفت

اما لکساندر گابویف با اشاره به روحیه شخص پوتین می گوید که شواهدی دال بر عقب نشینی پوتین از مناطق الحاقی در دست نیست، چرا که این سرزمین ها از منظر تزار روس بخشی از میراث این کشور هستند؛ میراث امپراتوری که قرار است احیا شود.

اگر نظامیان روس در سرزمین های که تصرف کرده، بیش از این تضعیف گردد این احتمال بالا است تا پوتین برای جلوگیری از کاهش اعتبارش در داخل به سلاح هسته ای متوسل شود. چنین رویکردی از منظر شخص پوتین این خاصیت را دارد تا بقای حیات سیاسی اش را تضمین کند. پس پیام های مبهم کرملین در باب خطوط قرمزش و عدم اجرای آنها بدین معنا نیست که این خط قرمزها وجود ندارند.

دکترین هسته ای به پوتین فضا برای مانور داد

همزمان نباید بر محدودیت های ظاهری حاکم بر دکترین هسته ای روسیه تمرکز کرد،همانگونه که مقام های ارشد روس گفتند،این دکترین به کرملین فرصت می دهد تا از سلاح های هسته ای برای دفاع از خود در حمله ای متعارف بهره مند شود. زبان مبهم این دکترین نیز به پوتین فضای زیادی برای مانور خواهد داد.پس زرادخانه هسته ای روسیه برای هیچ متجاوز احتمالی بازدارنده نیست.

هشدار متحدان پکن را جدی نگیرید

 در باب واکنش متحدان پوتین به حمله احتمالی هسته ای نیز باید این واقعیت را لحاظ کرد که برخی از این بازیگران چون پکن از اهرم های اقتصادی خود در راستای بازدارندگی هسته ای علیه روسیه استفاده نخواهد کرد.«شی» ممکن است در باب حمله هسته ای هشدار دهد اما اگر روسیه در اوکراین به سلاح هسته ای متوسل شود، هیچگاه مسکو را به قطع روابط اقتصادی و نظامی تهدید نخواهد کرد.

چرا که رهبران پکن به خوبی می دانند که به واسطه فشار بر کرملین، پاداشی از غرب دریافت نمی کند. هند و ترکیه نیز تا به امروز با تکیه بر عباراتی مبهم از نگرانی خود درباره تشدید تنش های احتمالی اتمی گفتند اما کلامی درباه پیامدهای احتمالی چنین رویکردی بر زبان نیاوردند.

زنگ خطری که به صدا درآمد

کرملین بر این باور است بمباران هوایی زیرساخت های اوکراین زنگ خطر را برای زلنسکی و رهبران غرب به صدادرآورده؛ حملاتی که نشان می دهد پوتین اگر ناچار شود از گزینه هسته ای به عنوان تنها گزینه باقی مانده، استفاده خواهد کرد تا در این نبرد شکست نخورد.

 براساس محاسبات نادرست پوتین، پیشروی نظامیان اوکراین و معادلات جنگ توسط کاخ سفید مدیریت می شود، در صورتی که واشنگتن خواهان توقف درگیری ها شود، صلح محقق خواهد شد.در کنار این گزاره، رهبر روسیه این باور غلط را دارد که آمریکا هیچگاه به واسطه حمله هسته ای به بازیگری چون اوکراین که عضو ناتو نیست، خطر حمله هسته ای را به جان نخواهد خرید. پس به باور کرملین پاسخ نظامی ایالات متحده به تشدید تنش های هسته ای به احتمال بالا متعارف خواهد بود و از همین رو واشنگتن اهداف مسکو در خاک اوکراین را هدف قرار می دهد.

حتی مسکو این فرضیه را هم لحاظ کرده که در صورت حمله احتمالی هسته ای، واشنگتن سکوت اختیار خواهد کرد چرا که از تشدید تنش ها در هراس است. پوتین سال 2013 نیز از خط قرمزی ترسیمی آمریکای تحت ریاست اوباما عبور کرد، اما کاخ سفید به جای پاسخ متقابل، توافق با کرملین را برگزید.پس براساس نقشه راه ترسمی کرملین، واشنگتن نیز این بار از موضعش عقب خواهد نشست.

شانس اندک دیپلماسی

به باور ناظران تضمینی مبنی بر این که روسیه خویشتن داری خواهد کرد و به سلاح هسته ای متوسل نگردد، وجود ندارد بالاخص در شرایط کنونی که وضعیت نظامیان روس در میدان نبرد بسیار رقت انگیز است. پس می توان منتظر یک بحران هسته ای بود؛ بحرانی که شانسی برای توسل به دیپلماسی باقی نخواهد گذاشت.

امروز در برابر بلندپروازی های پوتین، شاهد عزم زلنسکی برای رفتن تا پایان خط هستیم و این یعنی خواست اوکراین جهت بازپس گیری کریمه. درست در همین نقطه است که برخورد خطوط قرمز مسکو و کی یف فرصت برای آشتی و سازش را از میان برده و بستر را برای وقوع بحران هموار خواهد کرد.