پشت پرده فشارهای برجامی به ایران و سناریوهای احتمالی غرب

به گزارش اقتصادنیوز، با نزدیک شدن به انقضای محدودیت های تعریف شده بر فعالیت ها و برنامه های موشکی ایران که بازه زمانی 9 ماهه است؛ طبیعتا برجام با این محتوا و با این کیفیت برای غرب مطلوبیت نخواهد داشت از همین رو این احتمال بالا است که غرب بالاخص ایالات متحده فشارهای اقتصادی علیه ایران را افزایش دهد. این همان استراتژی است که دولت باراک اوباما، رئیس جمهوری پیشین ایالات متحده نیز در بازه زمانی 2010 تا 2013 بدان متوسل شد.

برجام در اولویت نیست

جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید اخیرا با تکرار ادعای همکاری نظامی ایران و روسیه در نبرد اوکراین مدعی شد که توافق هسته‌ای (برجام) در اولویت دولت آمریکا قرار ندارد. با این همه سالیوان تاکید کرد که دیپلماسی بهترین گزینه برای تضمین عدم دستیابی ایران به سلاح هسته ای ادعایی است.

این نخستین باری نیست که مقام های آمریکایی در ارتباط با برجام چنین موضعی را اتخاذ می کنند. پیشتر هم رابرت مالی، نماینده دولت بایدن در امور ایران، آنتونی بلینکن، وزیر خارجه این کشور و همچنین ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز مواضع مشابعهی را تکرار کردند. ناظران با استناد به مواضع اخیر مقام های دولت بایدن می گویند که ظاهرا نشانه هایی از تغییر مواضع دولت آمریکا در ارتباط با توافق هسته ای با ایران ایجاد شده است.

چرایی افزایش فشارهای برجامی بر ایران

هادی خسروشاهین، پژوهشگر و تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در گفتگو با اکوایران ضمن تایید این مقوله درباره چرایی اش گفت که تغییر مواضع دولت بایدن در ارتباط با توافق هسته ای با ایران از یک طرف به وضعیت در داخل ایران باز می گردد (ناآرامی‌های اخیر) بالاخص فشارهای اقتصادی تحمیل شده و از طرف دیگر به این حقیقت مرتبط است که تاریخ انقضای برخی از تعهدات طرفین تعریف شده در این توافق در حال اتمام است.

 به گفته این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی، یکی از مفاد برجام در سال 2020 منقضی شد اما اهمیت آن به میزان اهمیت دو ماده دیگر که یکی از آنها در سال 2023 منقضی می شود و دیگری در سال 2025 نیست.

هادی خسروشاهین در ادامه اشاره کرد که آنچه در سال 2023 تاریخ انقضای آن فرا خواهد رسید مرتبط است با محدودیت های موشکی ایران، در این بازه زمانی این محدودیت ها برداشته می شود؛ بالاخص پاراف 4 ضمیمه قطعنامه 2231 ذیل فصل هفتم منشور بلاموضوع خواهد شد. او در ادامه تاکید کرد که در سال 2025 نیز عملا تمامی قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت (قطعنامه‌هایی که پیش از قطعنامه 2231 صادر شده است) بی اثر خواهد شد.

وی گفت: در چنین شرایطی با بلا اثر شدن دو متغیری که بدان ها اشاره شد، توافقی (برجام) که امروز روی میز قرار دارد، چندان مورد توجه نخواهد بود به خصوص در شرایطی که همکاری های نظامی ایران و مسکو در حال عمیق تر شدن است.

سناریوهای احتمالی غرب علیه ایران

این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در ادامه و در پاسخ به سوال اکو ایران مبنی بر این که واکنش احتمالی آمریکا و تروئیکای اروپایی در ارتباط با پایان بازه زمانی دو محدودیت یاد شده چه خواهد بود گفت که با نزدیک شدن به انقضای محدودیت های تعریف شده بر فعالیت ها و برنامه های موشکی ایران که بازه زمانی 9 ماهه است؛ طبیعتا برجام با این محتوا و با این کیفیت برای غرب مطلوبیت نخواهد داشت از همین رو این احتمال بالا است که غرب بالاخص ایالات متحده فشارهای اقتصادی علیه ایران را افزایش دهد. این همان استراتژی است که دولت باراک اوباما، رئیس جمهوری پیشین ایالات متحده نیز در بازه زمانی 2010 تا 2013 بدان متوسل شد.

هادی خسروشاهین در ادامه خاطر نشان کرد که دولت بایدن ممکن است به این استراتژی متوسل شود تا بدین طریق تهران را قانع کند تا توافق به روز شده تری را پذیرفته یا حداقل در ارتباط با دو متغیری که در بالا بدان ها اشاره شد با تمدید زمان بندی ها موافقت کند. این تحلیلگر مسائل سیاست خارجی در ادامه تاکید دارد که در این فاصله زمانی که تا انقضای تعهد نخست باقی مانده است، ایالات متحده به دو تاکتیک همزمان متوسل خواهد شد بدین معنا که روزنه دیپلماسی با ایران را بازخواهد گذاشت و همزمان فشارها بر تهران را افزایش می دهد؛ تاکتیکی که در عرصه سیاست خارجی از آن تحت عنوان سیاست چماق و هویج یاد می شود.

چشم انداز برجام در گرو جنگ در اوکراین

به باور هادی خسروشاهین بعید نیست در هفته های آینده شاهد افزایش فشارها بر مبادلات بانکی و صادرات نفت و پتروشیمی ایران باشیم. این تحلیل در حالی ارائه شد که پیشتر رسانه ها به نقل از مقام های آمریکایی از اعمال محدودیت بر فعالیت ها و تبادلات بانکی ایران و عراق خبر دادند. حال خسروشاهین می گوید که این محدودیت ها می تواند دامنه اش گسترده تر شده و تعامل های و مبادلات تجاری ایران با عمان و قطر را نیز دربر بگیرد.

 خسروشاهین اعمال فشارها بر ایران را تدریجی می داند چرا که آمریکای ها می بایست تا پیش از آگوست 2023 اگر سیاست فشار اعمالی علیه ایران بی نتیجه بماند در اکتبر مکانیسم ماشه را فعال کنند. این تحلیلگر حوزه سیاست خارجی در پاسخ به سوال دیگر اکو ایران مبنی بر این که احتمال تحقق این سناریو تا چه میزان است گفت که پیش بینی تحولات تا حدودی دشوار است با این همه باید تاکید کرد که فوریت چنین مسئله ای به تداوم جنگ در اوکراین بستگی دارد. به باور او اگر جنگ در اوکراین ادامه داشته باشد معنای ضمنی آن این است که مسئله انقضای محدودیت های مرتبط به برنامه موشکی ایران برای غرب فوریت بیشتری خواهد داشت. به همین دلیل بعید نیست غرب حداکثر تا ماه سپتامبر مکانیسم ماشه را فعال کند.

مدیریت در فضایی ملتهب

هادی خسروشاهین در انتها با تاکید بر این مقوله که روابط تهران با غرب بالاخص با ایالات متحده درگیر فرایند مارپیچی با شیب تند شده بر راهکارها برای مدیریت تصاعد بحران در این بازه زمانی تاکید دارد  هرچند به گفته او زمانی که این فرایند بدین گونه در هم تنیده و پیچیده شده این احتمال نیز وجود دارد که راهکارها برای مدیریت بحران بی نتیجه بماند، در چنین چارچوب و فضایی مقام های غربی از عباراتی چون عدم اولویت قرار نداشتن برجام استفاده می کنند و همزمان تاکید دارند که روزنه دیپلماسی برای احیای توافق هسته ای( برجام) باز است.

هادی خسروشاهین در پاسخ به سال اخر اکوایران درباره توافق احتمالی ایران و غرب در باب  پیش نویس ارائه شده توسط اتحادیه اروپا نیز گفت که متن این پیش نویس 35 صفحه ای که در آگوست 2022 ارائه شد امروز از منظر آمریکا و غرب دیگر متنی ایده ال نیست. به گفته او به واسطه متغیرهای جدید چون موقعیت ایران و تعمیق همکاری های نظامی تهران و مسکو غرب به دنبال آن است تا نسخه به روز شده از برجام مورد تایید طرفین قرار بگیرد. حال آنگونه که خسرو شاهین می گوید اگر توافق ها در باب ارسال سوخو 35 روس ها به ایران اجرایی شود، به واسطه گسترش ابعاد همکاری نظامی ایران و روسیه و هراس غرب، فشارها افزایش پیدا کرده و احتمال توسل به مکانیسم ماشه افزایش یابد.