جاه‌طلبی به سبک «شی»/فرصت‌سازی چین از یک شکاف دیپلماتیک

جاه‌طلبی به سبک شی

رئیس‌جمهوری چین در مجلس تشریفاتی این کشور بدون آنکه اشاره‌ای به برنامه حزب حاکم داشته باشد، به‌واسطه کودتای دیپلماتیکی که اخیرا رقم زده، خواستار مانور قدرت چین شد. «شی» از زمانی که قدرت را در سال 2012 به دست گرفت، بر تغییراتی در صندوق بین‌المللی پول و سایر نهادهایی تاکید داشت که به گفته رهبران پکن منعکس‌کننده خواسته‌های کشورهای در حال توسعه نیست؛ با این همه این کشور در این مسیر قاطعانه عمل کرده است.

به نوشته آسوشیتدپرس، «شی» قدرتمندترین رهبر این کشور در دهه‌های اخیر در نشست پارلمانی روز دوشنبه گفت که چین باید برای اصلاح و ساختن سیستم حکومت‌داری جهانی فعالانه مشارکت کرده و ابتکارهای امنیتی جهانی را ترویج کند. به گفته رئیس جمهوری چین، چنین خواسته‌ای به تحقق صلح و توسعه جهانی، انرژی مثبتی خواهد داد.

این اظهارات در حالی ایراد شد که «شی» پس از سنت‌شکنی ماه اکتبر و انتصاب دوباره در قامت دبیرکل حزب به مدت پنج سال، بار دیگر به عنوان رئیس جمهوری چین برگزیده شد و در مسیر رهبری مادام‌العمر قرار گرفت.

تلاش برای مهار منتقدان

همزمان، کنگره ملی خلق روز یکشنبه با تایید انتصاب حلقه‌ای از وفاداران «شی» در قامت نخست‌وزیر و سایر اعضای دولت - آن هم در یک فرایند یک‌باره - سلطنت رئیس جمهوری چین را تثبیت کرد. رهبر چین امروز رقبا را کنار گذاشته و کرسی‌های اصلی را در اختیار حامیان خود قرار داده است.

لی کیانگ، نخست‌وزیر تازه‌نفس چین، روز دوشنبه تلاش کرد تا به کارآفرین‌ها اطمینان خاطر دهد، اما جزئیاتی از برنامه‌های احتمالی برای بهبود شرایط ارائه نکرد، آن هم در شرایطی که دولت کنونی تلاش کرده تا بانک‌ها، انرژی،  فولاد  و مخابرات و سایر صنایع را در اختیار داشته باشد.

اظهارات لی بازتاب وعده‌های دیگر رهبران چین در شش ماه گذشته برای کارآفرین‌هایی بود که شغل و ثروت تعریف می‌کردند. آنها متعهد شده‌اند که مقررات و مالیات‌ها را ساده کنند، اما با این همه نشانه‌ای ارائه نکردند دال بر اینکه قصد دارند شرکت‌های دولتی را مهار کنند؛ یعنی مقوله‌ای که صدای کارآفرین‌ها را درآورده است. در همین راستا لی گفت که حزب حاکم با شرکت‌ها، اعم از خصوصی و دولتی، به شکلی مساوی رفتار کرده و از توسعه و رشد شرکت‌های خصوصی حمایت می‌کند.

ابتکار عمل پکن در عرصه جهانی

خارج از مرزها، چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ بر روی  رشد اقتصادی  جهت گسترش دامنه تجارت و ابتکارهای سفت و سخت مانور می‌دهد، از همین رو بسیاری از قدرت‌ها چون ایالات متحده، ژاپن، روسیه و هند نگران آن هستند که نفوذ استراتژیک پکن بیش از این گسترده شود و منافع این گروه از بازیگران را به خطر بیاندازد.

امروز پکن درگیر پروژه جاده و ساخت بنادر، راه‌آهن و سایر زیرساخت‌های مرتبط با تجارت بسیاری از کشورها از اقیانوس ارام جنوبی تا آسیا، آفریقا و اروپا است. این کشور همچنین درگیر ابتکارهای تجاری و امنیتی هم هست. در طرحی موسوم به ابتکار امنیت جهانی که فوریه منتشر شد، آمده که چین آماده همکاری‌های امنیتی دوجانبه و چندجانه با همه کشوها است.

جلوه‌ای متفاوت از دیپلماسی چینی

در کنار این گزاره، پکن در صدد است تا چارچوب امنیتی تازه‌ای را در خاورمیانه تعریف کند. آنطور که خبرگزاری الجزیره نوشته، هدف چین بازتعریف نقش خود در خاورمیانه است. چنانچه پکن موفق شود اجلاسی را با حضور کشورهای شورای همکاری خلیج  فارس  و ایران هموار کند، به یک پیروزی دیپلماتیک بزرگ در عرصه جهانی دست یافته است.

به باور ناظران تلاش چین برای احیای روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان موجب شد تا پکن در میدان سیاست خاورمیانه نقشی پیشرو ایفا کند؛ آن هم در جغرافیایی که پیش‌تر به میدان نبرد رقابتی واشنگتن و مسکو تبدیل شده بود.

ابتکار عمل اخیر چین نشان‌دهنده نفوذ دیپلماتیک این کشور در حال رشد است؛ تحولی که با احیای وضعیت اقتصادی‌اش مطابقت دارد. در دوران رهبری «شی» دیپلماسی چین حول محورهایی چون خشم پکن علیه غرب، تهدید تایوان، اقدام‌های تهاجمی در دریای چین جنوبی و خودداری از محکومیت روسیه به‌واسطه حمله به اوکراین شناخته می‌شد، اما بسترسازی برای توافق تهران و ریاض، بخش متفاوتی از دیپلماسی چین را نشان داد.

شواهد نشان می‌دهد که «شی» با میزبانی از رئیس جمهوری ایران در ماه گذشته، خود نقش مستقیمی در جریان رایزنی‌ها داشته است. محمد ذوالفقار رحمت، استاد دانشگاه  و فعال در موسسه خاورمیانه، در این باره گفت که نقش پکن در احیای روابط تهران و ریاض نشانه‌ای است دال بر اینکه چین به شکلی جدی از ایفای نقش قاطعانه‌تر خود در خاورمیانه مطمئن است.

در این میان گروهی از ناظران بر این باورند که منافع اقتصادی چین به شکلی جدی این کشور را به سوی درگیری دور از سواحل خود می‌کشاند؛ بویژه آنکه پکن به شکلی  به انرژی خاورمیانه نیاز دارد.

فرصت‌سازی از یک شکاف

جان توفل، کارشناس علوم سیاسی فعال در دانشگاه میامی که در حوزه چین تخصص دارد، گفته که مقام‌های چین مدت‌ها است استدلال می‌کنند که پکن باید نقش فعالانه‌تری در منطقه ایفا کند. به گفته این کارشناس در چنین شرایطی تنشی میان ایالات متحده و عربستان ایجاد شده و به‌واسطه آن خلائی به وجود آمده که برای پکن به‌سان فرصت است.

با این حال بسیاری از بازیگران خاورمیانه چین را کشوری بی‌طرف قلمداد می‌کنند. آماندا هسیائو، تحلیلگر مستقر در تایپه، در این باب گفت که توافق برای احیای روابط ایران و عربستان توانایی پکن برای ارائه تصویری از خود به عنوان بازیگر سازنده صلح را تقویت می‌کند. چنین موضعی طبیعتا برای دفع اتهام‌های غرب مبنی بر حمایت پکن از تهاجم روسیه به اوکراین مفید خواهد بود.

وانگ لیان، استاد روابط بین‌الملل نیز بر این باور است که چین تلاش دارد تا در عرصه دیپلماسی خارجی با ایالات متحده رقابت کند، نه با همسایگانی که در نزدیکی‌اش قرار دارند.