فاجعه بزرگ انسانی بیخ گوش تهران!
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از تسنیم، حسن زحمتکش، مدیر دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای تهران در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، در خصوص وضعیت طرح احیاء و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی در سال گذشته، گفت: این طرح یکی از طرح‌های موفق وزارت نیرو است که در این طرح در بخش‌های مختلفی شامل انسداد چاه‌های غیرمجاز، توقیف دستگاه‌های حفاری غیرمجاز، نصب کنتورهای هوشمند، اصلاح و تعدیل پروانه چاهها، ساماندهی شرکت‌های حفاری و همچنین کنترل و تقلیل منصوبات چاه‌های دارای اضافه‌برداشت فعالیت می‌کنیم.
وی افزود: با توجه به اینکه تعداد چاه‌های غیرمجاز استان تهران زیاد است، تاکنون در خصوص انسداد این چاهها عملکرد مطلوبی داشته‌ایم؛ در سال‌های اخیر به‌طور میانگین سالانه 1400 حلقه چاه در استان تهران مسدود می‌شود که این اقدامات کمک فراوانی به حفظ سفره‌های آب زیرزمینی می‌کند.
زحمتکش با بیان اینکه "برخی چاه‌های مسدودشده مجدداً بازگشایی می‌شوند و در برخی از موارد هم در مجاور چاه مسدودشده مجدداً چاه حفر می‌شود"، گفت: به‌رغم این موارد با توجه به مشاهدات بیلان دشت‌ها و کاهش بارش‌ها، نمودار مطالعاتی حاکی از این است که طرح احیاء و تعادل‌بخشی اثربخش بوده است و در بعضی حوزه‌ها توانسته‌ایم جلوی افت سطح آب را بگیریم.
وی ادامه داد: در سال گذشته در راستای طرح مذکور تعداد 1436 حلقه چاه غیرمجاز مسدود شده است که با این اقدام از خروج 14 میلیون و 813 مترمکعب آب جلوگیری شده است؛ همچنین 73 دستگاه حفاری غیرمجاز توقیف و 839 دستگاه کنتور هوشمند نیز به‌روی چاه‌های مذکور نصب شده است.
مدیر دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای تهران تصریح کرد: عملیات تقلیل منصوبات چاه‌های مجاز نیز به‌روی 53 حلقه چاه صورت گرفته است که موجب جلوگیری از تخلیه 4 میلیون و 4 هزار مترمکعب آب در سفره‌های آب زیرزمینی استان تهران شده است.
وی افزود: از دیگر اقدامات شرکت آب منطقه‌ای تهران در طرح احیاء و تعادل‌بخشی تجهیز و به‌کارگیری اکیپ‌های گشت و بازرسی است که تعداد آن‌ها 35 اکیپ است که در سطح استان فعال هستند؛ کنار این طرح موضوع خسارت به آبخوان هم از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، زمانی که چاه غیرمجاز پر می‌شود در واقع امورهای منابع آب استان میزان برداشت انجام‌شده را محاسبه و به متخلف ابلاغ می‌کنند که در صورت عدم پرداخت جریمه توسط مراجع قضایی پیگیری و جریمه مذکور اخذ می‌شود و این اقدام باعث می‌گردد تکرار تخلف صورت نگیرد و میزان تخلف مجدد تا حدی کاهش پیدا کند.
زحمتکش درخصوص نسبت برداشت از آب‌های سطحی و زیرزمینی گفت: در استان تهران ضرایب و آمارهایمان در این خصوص با سایر استان‌ها متفاوت است؛ در استان تهران در بخش بهداشت و شرب با مصرف بسیار بالایی روبه‌رو هستیم، لذا در استان تهران حدود 50 درصد در بخش کشاورزی، 42 درصد در بخش شرب و بهداشت و حدود 8 درصد هم در بخش صنعت و خدمات از منابع آب زیرزمینی استفاده می‌کنیم، ولیکن در سایر استان‌ها بین 90 تا 92 درصد آب در بخش کشاورزی، 2 درصد در بخش صنعت و 6 درصد هم در بخش آب شرب استفاده می‌شود که این اعداد با استاندارد جهانی بسیار فاصله دارند.
وی ادامه داد: در کشورهای دیگر میانگین مصرف کشاورزی بین 50 تا 75 درصد است، حتی در کشورهایی که میزان بارش آن ها چندین برابر کشورهای ماست؛ میانگین بارش در کشور ما تقریباً 250 میلی‌متر است در حالی که این میزان بارش در جهان به‌طور متوسط حدود 800 میلی‌متر برآورد شده است.
مدیر دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای تهران با ابراز اینکه "ناگفته نماند در برخی از کشورها بالای دو هزار میلی‌متر هم بارش تخمین زده شده است و جالب اینکه مصرف آب در بخش کشاورزی این کشورها بین 50 تا 70 درصد است"، گفت: در ایران که بارش یک‌سوم میانگین جهانی است، میزان مصرف در بخش یادشده بسیار بالاست؛ در ضمن یک اشکال اساسی هم در کشور ما وجود دارد و آن هم توزیع نامتناسب بارش است، به‌نحوی که اگر حتی میزان بارش 250 میلی‌متر در کشور ما هم به‌شکل یکدست بود، شرایط نرمالی داشتیم.
وی افزود: از طرف دیگر به‌دلیل شرایط اقلیمی، میزان تبخیر در کشورمان بسیار بالاست که بخش زیادی از بارش را عملاً از دسترس ما خارج می‌کند؛ با همه این نقاط ضعف متأسفانه در بخش کشاورزی 90 درصد مصرف آب دیده می‌شود که با راندمان 30درصدی در این بخش عملاً 70 درصد آن نیز هدر می‌رود و نتیجه آن بحرانی شدن شرایط آبی کشور است.
زحمتکش در پاسخ به اینکه "وضعیت کدام دشت‌های استان تهران بحرانی و کدام یک در شرایط بهتری است؟"، گفت: تمام دشت‌های استان تهران ممنوعه اعلام شده‌اند و دشت ورامین، دشت تهران ـ کرج و هومند ـ آبسرد نیز ممنوعه بحرانی هستند و بدترین وضعیت را در استان، دشت هومن ـ آبسرد با میانگین افت سالانه 2 متر به خود اختصاص داده است، دشت ورامین با میانگین یک متر و دشت تهران ـ کرج هم سالیانه نیم متر به‌طور متوسط افت دارند؛ دشت هومند ـ آبسرد جزء بحرانی‌ترین دشت‌ها محسوب می‌شود که این امر موجب می‌شود هم وضعیت منطقه به‌دلیل فرونشست دچار مشکل شود و هم چاه‌های موجودی که برای تأمین آب در بخش شرب، کشاورزی و صنعت در نظر گرفته شده‌اند، بعد از چند سال مجبور به کف‌شکنی و جا‌به‌جایی شده‌اند که عملاً هم سفره آب زیرزمینی و هم بهره‌بردار از این مسئله آسیب خواهند دید.
مدیر دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای تهران در تشریح مسئله فرونشست زمین، اذعان داشت: اولین فرونشست‌ها در آمریکا و اروپا اتفاق افتاد، ولی در این دو کشور با تشکیل کارگروه‌هایی برداشت آب‌های زیرزمینی را مدیریت کردند؛ فرونشست دلایل زیادی دارد که از جمله آن می‌توان به فروریزش کوره‌های قنات، معدن‌کاری و عوامل انسانی اشاره نمود، اما عمده‌ترین دلیل فرونشست به‌صورت منطقه‌ای، فرونشست ناشی از افت سطح آب زیرزمینی است که در برخی از دشت‌های کشور و استان این پدیده قابل مشاهده است.
وی افزود: در استان تهران نیز در دو بخش جنوب غرب و شرق استان این پدیده را به‌صورتی جدی‌تر می‌توان دید؛ در حوزه غرب به‌دلیل شرایط خاص زمین‌شناسی فرونشست به‌صورت یکپارچه و یکدست در حال اتفاق افتادن است و در سطح زمین کمتر نشانه‌ای از فروچاله و یا شکاف می‌بینیم و بیشتر بالاآمدگی لوله جداره‌ها است؛ اما در حوزه جنوب شرق این امر متفاوت است؛ چرا که به‌خاطر شرایط خاص زمین، خشک بودن و ویژگی‌های زمین‌شناسی این امر به‌صورت شکاف‌ها، ترک‌ها و فروچاله‌ها دیده می‌شود و زمانی هم که به‌سمت مناطق شهری پیش می‌رود می‌تواند در منازل مسکونی موجب ایجاد ترک‌ها و شکاف‌های ریز شود که از لحاظ علمی به این پدیده زلزله خاموش می‌گویند.
مدیر دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای تهران خاطرنشان کرد: اگر زلزله‌ای در آینده اتفاق بیفتد که نتواند منازل مسکونی را چندان تخریب کند در مناطقی که دچار فرونشست شده است می‌تواند یک فاجعه انسانی و تخریب گسترده را رقم بزند که متأسفانه در استان تهران این موضوع به‌شکل جدی وجود دارد.
وی ادامه داد: طبیعتاً یک دستگاه و ارگان خاص نمی‌تواند به‌تنهایی این موضوع را حل کند، بلکه این امر یک خطر ملی به‌شمار می‌رود و نیازمند یک عزم ملی است، هم مردم و هم دستگاه‌های ذی‌مدخل جهت جلوگیری از این پدیده خطرناک باید احساس مسئولیت کنند و برای این چالش راه‌حل ارائه نمایند.
زحمتکش با بیان اینکه "در مناطقی هم که فرونشست اتفاق می‌افتد متأسفانه آبخوان عملاً امکان احیاء نخواهد داشت و به همین منظور به آن مرگ آبخوان می‌گویند"، گفت: اگر در جایی افت سطح آب داشته باشیم و فرونشست پیش نیاید و در سال‌های آتی بارندگی داشته باشیم سفره مجدد احیاء خواهد شد اما در مناطق دارای فرونشست این احیاء امکان‌پذیر نیست چون شکاف‌ها و درزهایی که محل ذخیره آب بوده فشرده شده است و آبی در آن‌ها ذخیره نخواهد شد.
وی افزود: شرکت آب منطقه‌ای تهران به‌سهم خود با اقداماتی که در طرح احیاء و تعادل‌بخشی به‌صورت مستمر درحال انجام‌دادن هست، اقدامات مهم و چشمگیری داشته اما باید سایر دستگاه‌ها نیز در این مسیر ما را همراهی کنند.
مدیر دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای تهران در تشریح تبعات اقتصادی و اجتماعی فرونشست زمین گفت: در بخش اقتصادی اگر صنعت و یا کشاورزی وجود داشته باشد، قطعاً دچار آسیب خواهد شد، همچنین این پدیده مهاجرت را در پی خواهد داشت؛ حتی می‌تواند زیرساخت‌های این منطقه را مانند خطوط انتقال گاز، آب و برق، بزرگراه‌ها و خطوط راه‌آهن دچار مخاطره نماید که قطع به یقین پدیده بیابان‌زایی را به‌دنبال خواهد داشت؛ زیرا فرونشست موجب می‌شود حتی در مناطقی که پوشش گیاهی دیده می‌شود با توجه به شکاف‌هایی که پیش می‌آید آبیاری دچار اختلال شود و بخش‌هایی از بوته‌ها و فضای سبز بلافاصله از میان می‌رود و آن‌هایی هم که در این شکاف‌ها قرار نمی‌گیرند چون بارش وارد شکاف‌ها می‌شود آن‌ها هم به‌مرور زمان خشک می‌شود و لذا موجب بیابان‌زایی می‌شود؛ بالطبع مجموعه این عوامل مخاطرات زیست‌محیطی، انسانی و اقتصادی را به‌دنبال دارد.
زحمتکش در پاسخ به اینکه "آیا فرونشست ارتباطی با زلزله دارد؟"، گفت:به‌نظر اینجانب خیر، گرچه برخی از محققین اعتقاد دارند که می‌تواند مؤثر باشد، به‌نظر بنده چون کانون‌های زلزله در اعماق زمین پیش می‌آید و فرونشست محدوده مرز آبخوان را درگیر می‌کند نمی‌تواند ارتباطی با زلزله داشته باشد، تنها شاید اثربخشی آن را از منظر تخلیه آبخوان و تغییر تنش و تحریک گسل‌های منطقه بتوان در نظر گرفت؛ البته در این حوزه نظرات متفاوتی وجود دارد و برخی اساتید در حوزه تکتونیک معتقد به ارتباط این دو امر می‌باشند.
مدیر دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای تهران با بیان اینکه"نقش مردم و شهروندان در جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی بسیار مهم است"، گفت: در حوزه شرب مصرف‌کننده اصلی مردم هستند و می‌توانند با صرفه‌جویی و درست مصرف کردن در این بخش کمک کنند و اثربخشی زیادی داشته باشند.
وی ادامه داد: در بخش کشاورزی هم باز مصرف‌کننده خود مردم هستند و بهره‌برداران ما کشاورزانند که می‌توانند با رعایت الگوی مصرف، استفاده از روش‌های نوین آبیاری و همچنین رعایت قواعد و ضوابط و اضافه‌برداشت نکردن به سفره‌های آب زیرزمینی کمک کنند؛ در بخش صنعت و خدمات هم قاعدتاً با استفاده از پساب می‌توان در جلوگیری از برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی مؤثر بود.
زحمتکش خاطرنشان کرد: شهروندان که مالکین اساسی آب‌های زیرزمینی هستند، باید کنار دولت قرار گیرند تا در برخورد با تخلفات بازوی اساسی شرکت آب منطقه‌ای تهران باشند و اگر حفاری غیرمجاز یا اضافه‌برداشتی صورت می‌گیرد اطلاع‌رسانی کنند، لازم به ذکر است متخلفین اکنون روش‌های بسیار جدیدی را در انجام تخلفات و بهره‌برداری غیرمجاز استفاده می‌کنند و اگر مردم و مسئولین دلسوز نباشند، در این زمینه توفیقی حاصل نخواهد شد.
مدیر دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای تهران در خصوصبرنامه‌های کوتاه‌مدت و یا بلندمدت این شرکت در راستای حفاظت از منابع آب زیرزمینی گفت: طرح احیاء و تعادل‌بخشی در بخش آب‌های زیرزمینی به‌طور مستمر در حال فعالیت است؛ یکی از مواردی که اکنون بحث‌های مطالعاتی آن در یکی از دشت‌های پایلوت در دست بررسی است، واگذاری مدیریت منابع آب به بهره‌برداران است، شاید اگر این طرح و اقدام در این دشت پایلوت اثربخشی مناسبی داشته باشد، موجب شود مردم در مدیریت منابع آب دخیل شوند.
وی اظهار کرد: یکی دیگر از برنامه‌های پیشِ‌روی نظارت بر برداشت چاه‌های مجاز با استفاده از سامانه‌هایی مانند سامانه دوسویه آب و برق و یا کنتورهای هوشمند آب و برق است که می‌تواند به ما کمک کند تا با بهره‌برداران غیرمجاز از این طریق برخورد کنیم که این امر قطعاً می‌تواند در جلوگیری از تخلفات اثربخشی بسیار بالایی داشته باشد.
زحمتکش با ابراز اینکه "قرار است که یک مرکز دیسپاچینگ یا سامانه رصد منابع آب زیرزمینی را در شرکت آب منطقه‌ای تهران ایجاد کنیم"، گفت: قرار است از طریق این مرکز بتوانیم تمامی منابع آبی را چه در حوضه کشاورزی و چه شرب و صنعت و خدمات رصد کنیم تا اگر تخلفی صورت می‌گیرد سریع‌تر برخورد‌های قانونی و قضایی اعمال شود.
وی ادامه داد: یک کمیته فنی هم در دفتر حفاظت و بهره‌برداری طی دو سال اخیر راه‌اندازی شده است که به‌صورت مستمر با شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌های مختلف از جمله دانشگاه تهران، شهید بهشتی و علم و صنعت مباحث مربوط به منابع آب زیرزمینی و استفاده از روش‌ها وابزارهای نوین مورد بحث و مطالعه قرار می‌گیرد تا بتوانیم از روش‌های سنتی و غیرعلمی در این زمینه فاصله بگیریم.
زحمتکش خاطرنشان کرد: هرگونه برخورد با تخلف‌ها در بخش آب چون با معاش مردم در ارتباط است، ظرافت و حساسیت‌های زیادی را می‌طلبد، زیرا باید تلاش کنیم این اقدامات حاکمیتی موجب بروز مشکلات در شهرستان های استان نشود و مشکلاتی را ایجاد نکند.
وی افزود: شرکت آب منطقه‌ای تهران ناگزیر است که با مدیریت بسیار سختگیرانه این مسائل را هدایت کند، اما ای‌کاش می‌توانستیم این‌قدر قوی فرهنگ‌سازی کنیم که مسئولین و مردم ما به این شناخت برسند که شرایط آب در کشور بحرانی است و دیگر نیاز به مجموعه اقدامات حاکمیتی نباشد.
مدیر دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای تهران با بیان اینکه "طبیعی است هرجا برخوردی لازم باشد، باید همه جوانب امر سنجیده شود که قطعاً موجب می‌شود کندتر و آرام‌تر حرکت کنیم"، گفت: امید می‌رود کشاورزان، بهره‌برداران و همه مسئولین در همه قشرها به این نتیجه برسند که منابع آبی را هم برای حفظ وضع موجود کشور و هم برای نسل‌های آتی حفاظت نمایند، چرا که از الزامات توسعه پایدار در همه کشورها وجود منابع آبی پایدار است لذا در بحث‌های فرهنگی باید فعالیت‌های اساسی‌تری صورت گیرد و همه تریبون‌های کشور بایستی فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی در حوزه آب را جدی بگیرند تا مردم مطلع شوند که این منابعی که به‌صورت غیر قانونی مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرند، منابع ملی ما محسوب می‌شود و وظیفه ملی است که این منابع ارزشمند به نسل آتی منتقل گردد و اگر به همین روش اکنون جلو برویم قطع به یقین نسل‌های آتی نمی‌توانند از این منابع ارزشمند بهره‌مند شوند.
