پشت پرده دیر برگشتن الواح هخامنشی به ایران

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از ایسنا، ۳۵۰۶ لوح هخامنشی که با پرواز ریاست‌جمهوری از آمریکا به ایران منتقل شده، بخشی از الواح هخامنشی است که در مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو به «امانت» سپرده شده بود تا خوانده شود، اما بازگشت آن‌ها به خانه روند پیچیده‌ای را طی کرد. تا کنون پنج محموله از الواح هخامنشی، از آمریکا به ایران برگردانده شده و هنوز قطعاتی از این الواح در مؤسسه شیکاگو باقی مانده است.

سورپرایز رئیسی این بود+عکس

الواح هخامنشی در سال ۱۳۱۳ خورشیدی در تخت جمشید کشف شد. این الواح بعدها در ۵۰ صندوق چوبی که شامل حدود ۲۰۰۰ جعبه‌ مقوایی و چند پیت نفتی که در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) به پارافینِ مذاب آغشته شده بودند، از طریق بوشهر به آمریکا فرستاده شدند. انتقال با موافقت دولت وقت ایران انجام شد و در قرارداد و موافقت‌نامه طرفین نیز آمده بود که «ایران لوح‌هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن، به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) بود، می‌سپارد.»

لحظه بازگرداندن الواح هخامنشی به ایران+فیلم

به گفته محمدحسن طالبیان، معاون پیشین میراث فرهنگی، تعداد الواح هخامنشی که حدود ۹۰ سال پیش برای مطالعه به موسسه شرق‌شناسی شیکاگو فرستاده شده بود، بیش از ۳۰ هزار قطعه بوده که اندازه‌های مختلف داشته و تعدادی هم شکسته بوده است. ارنست هرتسفلد، باستان‌شناس آلمانی که در کاوش‌های تخت جمشید حضور داشت، نیز تخمین زده که این یافته شامل حدود ۳۰ هزار و یا بیشتر لوح و قطعات گلی کتیبه‌دار و مُهر و موم‌شده بود. آن زمان امکان خواندن الواح در ایران وجود نداشت، در نتیجه در هنگام امانت‌سپاری، از الواح صورت‌برداری دقیق نشد.

رمزگشایی الواح طبق مستندات از سال ۱۹۳۷ آغاز می‌شود، اما با شروع جنگ جهانی دوم، کار تا سال ۱۹۴۵ میلادی متوقف می‌ماند و رمزگشایی و بازگشت کامل این الواح با تأخیر مواجه می‌شود. چند کارشناس روی لوح‌های گلی تخت جمشید کار می‌کردند؛ یک استاد بزرگ سومرشناسی به نام آرنولد پوبل (Poebel) و دو شاگرد او که یکی «جورج کامرون» و دیگری «ریچارد هلک» بودند، ابتدا لوح‌ها را که به خط میخی بودند، رمزگشایی کردند تا زبان آن‌ها مشخص شود. وقتی دریافتند که گل‌نبشته‌ها عیلامی هستند، روی آن‌ها کار کردند، اما چون در آن زمان، آگاهی‌ها از دوره‌ عیلامی هخامنشی فقط سنگ‌نوشته‌های پادشاهان هخامنشی بود، کار به کندی پیش می‌رفت.

مطالعه‌ گل‌نوشته‌ها در دانشگاه شیکاگو با شروع جنگ جهانی متوقف و پس از پایان جنگ در سال ۱۹۴۵ میلادی دوباره آغاز شد. در آن دوره، کامرون و هلک مطالعه‌ گل‌نوشته‌ها را آغاز کردند که گل‌نبشته‌های خزانه‌ تخت جمشید نیز به دانشگاه رسیدند. کامرون پس از این‌که ۱۵۰ گل‌نوشته را خواند، توجه خود را به خواندن گل‌نوشته‌های خزانه‌ تخت جمشید معطوف کرد و سرانجام کتاب آن در سال ۱۹۴۸ میلادی چاپ شد. در این مسیر، عبدالمجید ارفعی، پژوهشگر و متخصص زبان‌های باستانی که از آخرین مترجمان بازمانده خط میخی عیلامی در ایران است، نیز در مطالعه و خوانش این گل‌نبشته‌ها نقش داشت.

با درگذشت هلک، در سه مرحله بخش‌های کوچکی از الواح به کشور برگردانده شد. سال ۱۳۲۷ (۱۷۹ قطعه)، سال ۱۳۲۹ (۳۷هزار قطعه) و سال ۱۳۸۳ نیز (۳۰۰ قطعه) به ایران مسترد شد.

در این میان، یک شکایت جریان استرداد الواح هخامنشی به ایران را تغییر داد؛ پرونده‌ای معروف به «جنی روبین» (شاکی پرونده‌ الواح هخامنشی) علیه ایران تشکیل شد. دادگاهی در آمریکا حکم داد آثار تاریخی ایران که به صورت امانت در دانشگاه شیکاگو نگهداری می‌شدند، مصادره شوند و غرامت ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری قربانیان آمریکایی یک انفجار انتحاری در بیت‌المقدس، از فروش این کتیبه‌ها و اشیاء تاریخی پرداخت شود. این حمله انتحاری سال ۱۹۹۷ رخ داد و طی آن سه نیروی نظامی به پیاده‌رویی شلوغ یک مرکز خرید حمله کرده و خود را منفجر کردند. این حمله انتحاری منجر به کشته شدن پنج تن و زخمی شدن ۲۰۰ نفر دیگر شد. هرچند در دادگاهی به تاریخ دوم اسفند ۱۳۹۶، رأی قضات دیوان عالی به نفع ایران صادر و حکم مصادره و فروش الواح هخامنشی ایرانی لغو شد، اما باز شدن این پرونده، روند استرداد الواح هخامنشی را حدود ۱۴ سال عقب انداخت.