تاثیر حادثه نطنز بر مذاکرات وین

به گزارش اقتصادنیوز، در شرایطی که از برگزاری نشست کمیسیون برجام در وین کم‌تر از یک هفته گذشته است، حادثه در مجتمع غنی‌سازی نطنز که منتسب به اسرائیل شده، محاسبات بر سر روند بازگشت طرفین به برجام را در هاله‌ای از ابهام قرار داده است. هفته گذشته استیون ارلنگر، در آستانه برگزاری این نشست با انتشار یادداشتی در نیویورک‌تایمز پیش‌بینی کرده بود روند این مذاکرات پیچیده‌تر از آنی پیش خواهد رفت که در تصور تحلیل‌گران و سیاست‌مداران وجود دارد.

او در این یادداشت حتی پیش‌بینی کرده بود که علی‌رغم انتظار طرف امریکایی برای رسیدن به یک به توافقی اصولی که هر دولت جدید در ایران را که پس از انتخابات بر سر کار خواهد آمد، مقید کند، ممکن است با توجه به آ‌ن‌چه تاکنون اتفاق افتاده، عملا احیای برجام غیرممکن شود و این مذاکرات تنها پایه‌ای باشد برای حصول توافق اساسی‌تری. در این شرایط، با توجه به وقوع حادثه نطنز ارلنگر با بازنشر و به روز کردن این یادداشت بر موضع خود استوارتر شده است.

ولی افتاد مشکل‌ها

سه شنبه گذشته کشورهای امضا کنندگان توافق هسته ای 2015 در شرایطی در وین گرد هم آمدندکه تصور می‌شد کار ساده‌ای را در پیش داشته باشند. تلاش بر این بود که با لغو تحریم‌های اقتصادی [علیه ایران]، ایران را ملزم به پایبندی توافق‌نامه‌ای کنند که برنامه غنی‌سازی هسته‌ای ایران را به طور دقیقی تحت نظارت داشت و از این طریق اطمینان حاصل می‌شد که برنامه‌های نگران‌کننده هسته‌ای ایران تحت کنترل است.

ایران و ایالات متحده هر دو تاکید دارند که قصد بازگشت به تعهدات برجامی خود را دارند. با این وجود روند این جلسات به سادگی مورد انتظار هم نیست.

دونالد ترامپ در می 2018 از توافق خارج شد و آن را «بدترین توافقی که تاکنون انجام شده» خواند و تحریم‌های اقتصادی سفت‌وسخت علیه ایران را بار دیگر به جریان انداخت و بر شدت آن‌ها افزود و از این طریق ادعا می‌کرد که در تلاش است که ایران را مجبور به مذاکره مجدد کند.

پیچیده‌تر شدنِ فراتر از حد انتظار بازی

ایران با افزودن سطح غنی‌سازی اورانیوم به میزان قابل توجهی فراتر از محدودیت‌های موجود در برجام، ساخت سانتریفیوژهای پیشرفته‌تر و اقدامات تهاجمی‌تر در حمایت از متحدان خاورمیانه‌ای‌اش، مانند حزب‌الله، حماس، شبه نظامیان شیعه در عراق و دولت سوریه بشار اسد درصدد واکنش به این مسئله برآمد.

بنابراین بازگشت به توافقی که شش سال پیش انجام شده، احتمالاً دشوارتر از تصور بسیاری از افراد خواهد بود و آن‌چه ایران عملیات خرابکارانه در نیروگاه هسته‌ای نطنز خود خوانده، احتمالاً مذاکرات را پیچیده‌تر می‌کند.

مذاکرات بر سر چیست؟

مذاکرات وین با این هدف شکل گرفته که نقشه راهی را برای بازگشت هم‌زمان ایران و ایالات متحده به پیروی از توافق سال 2015 طراحی کند؛ توافقی که از زمان اعلام خروج آمریکا توسط ترامپ در معرض فروپاشی قرار دارد.

این توافق نتیجه سال‌ها مذاکره با ایران بود. تحت مدیریت اتحادیه اروپا، کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان گفت‌وگوهای اولیه را در قبال ایران انجام دادند و سایر اعضای دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد -روسیه، چین و ایالات متحده- به آن‌ها پیوستند. اما زمانی این مذاکرات به موفقیت انجامید که ایالات متحده در زمان ریاست جمهوری باراک طی دوره‌ای گفت‌وگوهای محرمانه حق غنی‌سازی اورانیوم توسط ایران را به رسمیت شناخت، هر چند که این برنامه باید تحت نظارت باشد.

با این حال حتی در آن زمان هم این توافق‌نامه با استدلال این‌که بسیار ضعیف است، مورد انتقاد عده‌ای در کنگره و اسرائیل قرار گرفت، چرا که دستیابی احتمالی ایران به سلاح هسته‌ای –مسئله‌ای که همیشه توسط ایران انکار می‌شود- از نگاه آن‌ها تهدیدی وجودی به شمار می‌رود.

پس از آن‌که ترامپ تحریم‌های آمریکا را احیا کرد، اروپایی ها تلاش داشتند تا این توافق را زنده نگه دارند، اما ثابت شد که با این شرایط نمی‌توانند منافع اقتصادی مورد نیاز ایران را تأمین کنند. تحریم‌های آمریکا، با توجه به قدرت جهانی دلار و سیستم بانکی آمریکا، شرکت‌های اروپایی و سایر شرکت‌ها را از تجارت با ایران باز داشت و ترامپ نیز با افزودن تحریم‌های بیش‌تر، فشارها را تشدید کرد.

ایران به روش‌های مختلفی از جمله شدت بخشیدن به تحرکاتش در عراق شروع به پاسخ دادن کرد، اما مهم‌تر از همه این که با مجددا غنی‌سازی اورانیوم در سطوح بالاتر را بار دیگر آغاز کرد.

در حال حاضر زمان لازم تخمین زده شده برای تولید اورانیوم غنی‌شده کافی برای تولید سلاح هسته‌ای از یک سال، که توافق در پی حفظ آن بود، به چند ماه کاهش یافته است. هم‌چنین  ایران در حال ساخت اورانیوم فلزی است که در توافق ممنوع شده و در ساخت کلاهک ضرورت دارد. ضمن آن‌که پشتیبان متحدانی در خاورمیانه است که در عرب متهم به تروریسم هستند.

ایران اهرم فشار دیگری را نیز به کار برده و ضمن ممانعت از بازرسی‌های سرزده کارشناسان  آژانس بین المللی انرژی اتمی از تاسیساتش، از پاسخ دادن به سئوالات بازرسان آژانس در مورد ذرات رادیواکتیو یافته شده در سایت‌هایی که هرگز توسط تهران به عنوان بخشی از برنامه هسته‌ای‌اش معرفی نشده، سر باز زده است. .

در اواخر ماه فوریه، ایران اعلام کرد که اطلاعات مربوط به فعالیت‌هایش را به مدت سه ماه ثبت کند، اما چنان‌چه تا آن زمان تحریم‌های اقتصادی برداشته نشود، این اطلاعات پاک می‌شوند. این امر باعث می‌شود بخش‌های اصلی برنامه هسته‌ای ایران از دسترس خارج شود.  

در این میان ایران اصرار دارد که می‌تواند به سرعت به توافق برگردد، اما این ایالات متحده است که باید ابتدا این کار را انجام دهد. از سوی دیگر دولت بایدن هم تاکید دارد که ایران ابتدا باید به تعهداتش بازگردد.

چه موانعی بر سر راه وجود دارد؟

در این بین، بزرگ‌ترین مشکل اعتماد است. ایران با دولتی انقلابی که بیش از چهار دهه پیش تاسیس شد که جایگزین شاه مورد حمایت آمریکا شده است. رهبر ایران در سال 2015 با اکراه توافق با «شیطان بزرگ» را تائید کرد. با خروج ترامپ از توافق، این بی‌اعتمادی تشدید پیدا کرده است.

ضمن آن‌که ترامپ با فراهم کردن تحریم‌های اقتصادی زیادی علیه ایران ، حتی فراتر از آن‌چه در ابتدا با این توافق تلاش کرد و تحمیل کارزار فشار حداکثری، شرایط بسیار سختگیرانه‌تری را برای حصول توافقی جدید به وجود آورد.

اکنون مقامات ایرانی می‌گویند باید حدود 1600 تحریمی لغو شود که حدود نیمی از آن‌ها توسط ترامپ اعمال شده است. این در حالی است که هدف برخی از آن‌ها تروریسم و ​​نقض حقوق بشر است نه مسائل هسته‌ای و لغو برخی از آن‌ها باعث ایجاد مخالفت در کنگره خواهد شد.

بسیاری هم در واشنگتن، اسرائیل و اروپا مدعی‌اند که اذعان ایران  به این‌که هرگز به دنبال سلاح هسته‌ای نبوده برای‌شان قابل باور نیست. بازی وقتی پیچیده‌تر می‌شود که بندهای «غروب آفتاب» این توافق به ایران اجازه می‌دهد که در پایان محدوده زمانی توافق برخی فعالیت‌های غنی‌سازی را از سر بگیرد. هم‌اکنون دولت بایدن خواهان مذاکره با ایران بر سر تمدید این محدودیت و هم‌چنین محدود ساختن برنامه موشکی و سایر فعالیت‌های ایران است.

 ایران هم بارها تکرار کرده ایالات متحده برای بازگشت به توافق باید همه تحریم‌ها را لغو کند  و هرگونه گفتگویی را رد کرده است. با این حال انتخابات ریاست جمهوری این کشور در ماه ژوئن در پیش رو است. رئیس جمهور فعلی، حسن روحانی، که نمی‌تواند یک دوره دیگر نامزد شود و محمد جواد ظریف مذاکرات درباره توافق هسته‌ای را دنبال می‌کنند. اما نیروهای تندرو در ایران با این توافق‌نامه مخالفند.

اعتدال‌گرایان امیدوارند که پیشرفت سریع در رفع تحریم‌های اقتصادی به آ‌‌ن‌ها در انتخابات ریاست جمهوری کمک کند و انتظار می‌رود تندروها با هر توافق سریع در وین که به نفع اعتدال‌گرایان است، مخالفت کنند. دولت ایران سه سال است که با تحریم‌های سخت ترامپ دست‌وپنجه نرم کرده و با وجود نارضایتی مردم سختی‌ها را تاب آورده و تندروها ادعا می‌کنند که شش ماه دیگر هم احتمالاً مهم نیست.

چشم انداز موفقیت چگونه است؟

با توجه به امتناع ایران از مذاکره با طرف آمریکایی، این گفتگوها ممکن است مدت‌ها طول بکشد و برخی در واشنگتن امیدوارند حداقل در چند ماه آینده به توافقی اصولی برسد که هر دولت جدید ایران را پس از انتخابات ژوئن مقید کند. اما برخی از دیپلمات‌های اروپایی می‌ترسند که زمان زیادی از دست رفته و عملا این توافق مرده است. به عقیده آن‌ها این توافق می‌تواند به عنوان نقطه مرجعی برای دوره جدیدی از مذاکرات اساسی‌تری عمل خواهد کرد. بنابراین جدول زمانی مشخص برای توافق وجود ندارد و چشم انداز موفقیت نیز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.