سیاست‌های برجامی بایدن تغییر می‌کند؟

راند نهایی

به گفته سه مقام دولتی آمریکایی، دولت بایدن بر این باور است که تا پایان فوریه فرصت دارد تا توافق هسته ای ایران را نجات دهد، در غیر این صورت آمریکا باید مسیر خود را تغییر دهد و تلاش های دیگری را برای مواجهه با توسعه برنامه هسته ای تهران آغاز کند.

یک مقام ارشد دولت ایالات متحده با اشاره به مذاکرات سطح بالا که در وین از سر گرفته شده به سی ان ان گفته: «این دور از مذاکرات، مرحله بسیار حساسی است و ما واقعاً در راند نهایی قرار داریم». یک مقام دولتی دیگر هم در  گفتگو با سی ان ان اظهار داشته هیچ چیز در مورد مسئله ایران به طور کامل روشن نیست، تنها مسئله روشن اینست که  ما به یک لحظه تعیین کننده رسیده ایم.

بایدن زیر ذره بین

به نوشته سی ان ان، شکست در احیای برجام، ضربه بزرگی به جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده خواهد بود که سرمایه گذاری زیادی روی نجات این توافق انجام داده، و این در حالی است که پس از خروج عمیقاً نابسامان از افغانستان و ادامه تلاش های دولت او برای بازدارندگی از تهاجم احتمالی روسیه به اوکراین، تصمیمات دولت او در حوزه سیاست خارجی به شدت زیر ذره بین قرار گرفته است.

بر اساس گزارش سی ان ان، مقامات آمریکایی به این دلیل ضرب الاجل ماه فوریه را جدی تر مطرح کرده اند که آنها مدعیند اگر ایران به توسعه برنامه هسته‌ای خود بدین منوال و با همان سرعت ادامه دهد، در هفته‌های آتی مواد لازم برای برای سوخت سلاح هسته‌ای را در اختیار خواهد داشت. این در حالی است که بیل برنز، رئیس سیا، اواخر سال گذشته میلادی گفت که هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد ایران در این مرحله تصمیم گرفته است برنامه هسته‌ای خود را به به صورت تسلیحاتی پی بگیرد. جمهوری اسلامی هم بارها در سال‌های اخیر اعلام کرده قصد تولید سلاح‌های هسته‌ای را ندارد -هرچند وزیر اطلاعات ایران سال گذشته گفت اگر تحریم‌های آمریکا لغو نشود، ایران باید به دنبال تسلیحات هسته‌ای باشد [که شاید اظهارنظر شخصی باشد].

اکنون زمان تصمیم گیری سیاسی است

بر اساس گزارش سی ان ان، در حالی که مقامات دولت بایدن حدود ده ماه است که به طور غیرمستقیم وارد مذاکره با مقامات ایرانی شده اند، ایران به پیشبرد برنامه هسته ای خود ادامه داده است. مذاکرات در وین این هفته پس از خروج آمریکا از دور آخر - که حدود یک ماه به طول انجامید - از سر گرفته شده  و گفته شده که پیشرفت هایی حاصل شده است. اما مقامات مذکور مدعیند برای دستیابی به توافق ایران باید تصمیمات سیاسی بگیرد. به گفته آنها: «ما در مذاکرات شاهد پیشرفت بودیم و لیست اختلافات را تنها به اولویت های کلیدی طرف های مذاکره محدود کردیم. و به همین دلیل است که اکنون زمان تصمیم گیری های سیاسی است».

اخیرا، آنتونی بلینکن، وزیر امورخارجه ایالات متحده، به صراحت گفته زمان در حال اتمام است و تاکید کرده که تنها چند هفته برای نجات توافق باقی مانده است. راب مالی، نماینده ویژه دولت ایالات متحده در امور ایران که این هفته برای مذاکرات در وین به سر می برد، روز چهارشنبه در جلسه ای غیرعلنی به اعضای کنگره درباره روند مذاکرات گزارش داد. دو منبع کنگره به سی ان ان گفته اند در اوایل این هفته، مالی با اعضای کنگره گفتگو داشته و به آنها اطمینان داده که در چند هفته آینده مشخص خواهد شد که آیا توافق دوام می یابد یا از بین می رود.

آماده سازی دولت برای مواجهه با مخالفان کنگره

به نوشته این گزارش، پس از تصمیم گیری در مورد مسیر پیش رو، دولت برای مواجهه با مخالفت جمهوری خواهان و برخی دموکرات ها آماده می شود. به نظر می رسد نگرانی گسترده ای در میان نمایندگان وجود دارد  مبنی بر این که شرایط توافق با ایران چگونه خواهد بود و رد صورتی که مزایای این توافق برای آمریکا در سال آینده منقضی شود، چه دلیلی برای نجات این توافق وجود خواهد داشت.

دولت بایدن در ابتدا مدعی شد که یک توافق طولانی‌تر و قوی‌تر را با ایران را دنبال خواهد کرد، اما جزئیات این که چگونه به این مسئله دست خواهد یافت همچنان نامشخص است و در حال حاضر احیای برجام به صورتی فوری در کانون توجه قرار دارد.

رابرت منندز، سناتور دموکرات و رئیس کمیته روابط خارجی سنا، هفته گذشته گفت: «من نسبت به تلاش های اولیه دولت بایدن به صورت محتاطانه خوشبین بودم. با این حال، با گذشت یک سال، من هنوز هیچ نشانه ای از توافق به اصطلاح «طولانی‌تر» یا «قوی‌تر» را مشاهده نکرده ام و تردید دارم آیا این یک چشم‌انداز امکان‌پذیر است یا خیر».

امکان احیای توافق وجود دارد؟

در همین حال، جمهوری خواهان تهدید می کنند که در صورت عدم تصویب هر گونه توافقی در کنگره، تلاش خواهند کرد تا مانع از هرگونه توافق شوند. سناتورهای کمیته روابط خارجی پس از دریافت یک گزارش محرمانه از مقامات دولت بایدن در روز چهارشنبه، نسبت به چشم انداز پیوستن مجدد به توافق خوشبین به نظر نمی رسند. به گفته منندز که هنوز «امکان» اینکه آمریکا با ایران به توافق برسد وجود دارد، اما این مسئله «به طور فزاینده ای دشوارتر شده، زیرا پنجره به سرعت در حال بسته شدن است».

کریس مورفی، سناتور دموکرات از کنکتیات گفت: «این یک جلسه توجیهی آگاهی بخش و تکان دهنده در مورد اینکه ما در حال حاضر کجا هستیم، بود. من فکر می کنم اطلاعاتی که ما در مورد زمان گریز هسته ای به دست آوردیم، چیزی است که همه ما واقعاً روی ان تامل کنیم. این فوق العاده مهم است که چگونه برنامه هسته ای ایران از زمان خروج از برجام پیشرفت کرده است... من هیچ راهی برای کنترل این روند جز بازگشت مجدد به توافق نمی بینم». او افزود: «اینطور نیست که آنها نتوانند» به یک توافق نزدیک شوند، «اما هر روز که می گذرد و شانس موفقیت آنها بیشتر نمی شود». مورفی گفته از سطح توسعه‌ای که ایران به آن رسیده شوکه شده و ادعا کرده برخی گزارش‌ها  حاکی از آن است که زمان گریز ایران به هشت هفته کاهش یافته و هر چه وقت بیشتری از دست برود،این فاصله کمتر و نه بیشتر می‌شود.

از سوی دیگر سناتور جمهوری خواه تد کروز از تگزاس گفته که پس از شرکت در این جلسه توجیهی، از نگاه او دولت برای رسیدن به توافق «ناامید» به نظر رسیده است. کروز گفته: «فکر می‌کنم دولت بایدن برای رسیدن به توافق بسیار ناامید است، آنها هر چیزی را می‌پذیرند و موافقت می کنند.»

بهترین راه: حفظ توافق

به نظر می رسد بایدن و تیم امنیت ملی او در صورت احیای توافق، آماده اند که فشار هر دو طرف را تحمل کنند، چرا که معتقدند احیای توافق بهتر از هر جایگزین دیگری برای مواجهه با برنامه اتمی ایران است. به باور یک مقام ارشد دولت، رویکرد دولت ایالات متحده از زمان خروج از توافق، با موفقیت همراه نبوده است. این مقام گفت: «بازگشت به توافق بهترین راه آن است.

دولت بایدن مدعی شده در صورت فروریزی توافق، آمریکا و متحدانش واکنش تمام عیاری شامل افزایش فشار اقتصادی و دیپلماتیک از خود نشان خواهند داد. با این حال، آرزوی فعلی آنها احیای توافقی است که در دوره دولت اوباما ایجاد شده بود.

دو مقام ارشد آمریکایی روز جمعه گفتند که هفته گذشته دولت بایدن برخی معافیتهای تحریمی را که به کشورها اجازه می دهد با ایران در پروژه های هسته ای غیرنظامی همکاری کنند، بازگرداند. با این حال رسانه های داخلی ایران خبر داده اند که جمهوری اسلامی، در اقدامی که ممکن است حساسیت‌ها را افزایش ‌دهد، روز چهارشنبه از موشک بالستیک  جدیدی با برد هدف 1450 کیلومتر رونمایی کرد. سردار سرلشکر محمد باقری، رئیس ستاد کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سخنانی در تلویزیون دولتی گفت: این موشک‌ها «در شرایط جنگ امروز» مفید هستند و برای «اصابت دقیق به اهداف دشمن» از آن استفاده می‌شود.

همه چیز طی هفته های آینده

متحدان آمریکا در سفرهای اخیر خود به واشنگتن مدعی شده‌اند که با توجه به ادامه پیشرفت‌های ایران در برنامه هسته‌ای خود، طی چند هفته آینده توافق حاصل و یا ملغی می‌شود.

اولاف شولز، صدراعظم آلمان روز دوشنبه در مصاحبه ای با جیک تاپر، خبرنگار سی ان ان، گفته اکنون زمان تصمیم گیری ایران فرا رسیده است. با توجه به توسعه برنامه هسته ای و موشکی ایران، واضح است که ما منتظر نخواهیم بود. مقامات بریتانیایی هم چنین دیدگاهی را تکرار کرده اند. جیمز کلورلی، معاون وزیر خارجه بریتانیا، گفته زمان‌بندی‌هایی که ما اکنون به آن نگاه می‌کنیم به قدری محدود هستند که من فکر می‌کنم طرف مقابل باید به آن توجه کند. اکنون این زمان بندی رو به پایان است و طولانی کردن این روند واقعاً گزینه معتبری نیست».