شنیده‌های پلتیکو از آخرین تحولات مذاکرات احیای برجام

به نظر می‌رسد که طی دو روز نشست هفته گذشته انریکه مورا، مقام اروپایی که فعالانه میان ایران و آمریکا میانجی‌گری می‌کند، تهران تمایل خود را برای بازگشایی مذاکرات متوقف شده نشان داده، اما درخواست خود درباره حذف سپاه از لیست موسوم به FTO -که آخرین نقطه اختلافی در مسیر توافق تلقی می‌شود- را رها نکرده است.

پس از آنکه انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با علی باقری مذاکره‌کننده ارشد ایران در تهران گفت‌وگو کرد و اتحادیه اروپا اعلام کرد که مذاکرات وین «رفع انسداد» شده است، تهران روز دوشنبه گفت که منتظر پاسخ آمریکا به «راه حل‌هایی» است که با نماینده اتحادیه اروپا برای خروج از بن‌بست مورد بحث قرار گرفته است.

اکوایران در این باره نوشت: سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در نشست خبری هفتگی خود به خبرنگاران گفت: «مذاکرات جدی و نتیجه محور با ابتکارات ویژه ایران انجام شد. اگر آمریکا به برخی از راه حل‌های پیشنهادی پاسخ دهد، می‌توانیم در موقعیتی باشیم که همه طرف‌ها به وین برگردند».

خطیب زاده خاطرنشان کرد: «اگر امروز آمریکا تصمیم سیاسی خود که هنوز دریافت نکرده ایم را اعلام کند، می توان گفت گام مهمی در پیشرفت مذاکرات برداشته شده است».

«دور زدن مناقشه» با ارائه گزینه‌های جایگزین ایران به آمریکا

استفانی لیختن‌شتاین، خبرنگار سرویس اروپایی پالتیکو گزارش داد: انریکه مورا، مقام ارشد اتحادیه اروپا که مذاکرات هسته‌ای را هماهنگ می‌کند، در تلاش برای غلبه بر بن‌بست ۷ هفته‌ای مذاکرات بین ایالات متحده، ایران و قدرت‌های غربی به تهران سفر کرد.

مقامات ارشد غربی به پولیتیکو گفتند که مذاکراتی که در روزهای چهارشنبه و پنج شنبه انجام شد، پیشرفت جدیدی ایجاد کرد، اما توافق هنوز قطعی نیست. به گفته مقامات غربی، مورا این پیام را ارائه کرد که ممکن است ایالات متحده درباره سپاه پاسداران انقلاب اسلامی گفتگو کند - اما تنها زمانی که مذاکرات هسته ای به نتیجه برسد.

به نوشته پلتیکو، متن توافق عملا نهایی شده است، و به استثنای دو نکته جزئی دیگر که مقامات غربی آن را «مسائل فنی مرتبط با لغو تحریم‌ها» نامیدند که باید به سرعت حل شوند، موضوع برچسب تحریمی سپاه، آخرین نقطه گیر در مذاکرات تلقی می‌شود. در حالی که واشنگتن در ابتدا پیشنهاد کرد در صورتی که ایران متعهد به حمله نکردن به آمریکایی‌ها در منطقه شود و مقامات سابق ایالات متحده را هدف قرار ندهد، دولت بایدن نام سپاه را از لیست FTO حذف کند، اکنون مخالفت‌های جمهوری‌خواهان و برخی دموکرات‌ها در واشنگتن افزایش یافته است.

دیپلمات‌های غربی گفتند که مورا هیچ پیشنهاد جدیدی از آمریکا به تهران ارائه نکرده و این پیام را به علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران داده است که آمریکا این برچسب تحریمی را به عنوان بخشی از توافق هسته‌ای لغو نخواهد کرد، اما ممکن است در آینده درباره این موضوع مذاکره کند. اگرچه ایران از خواسته خود عقب نشینی نکرد اما نشان داد که مایل است در این مدت گفتگوها در مورد موضوعات غیرمرتبط با مناقشه سپاه پاسداران را از سر بگیرد.

بنابراین اکنون دیپلمات‌های غربی از تهران انتظار دارند که خواسته‌های جایگزین بالقوه‌ای را مطرح کند و به واشنگتن فرصتی دهد تا درباره امتیازات دیگری که می‌تواند ارائه دهد فکر کند.

به ادعای این گزارش، هدف در واقع یافتن راهی برای دور زدن این مناقشه چالش‌برانگیز است به گونه‌ای که به هر دو دولت اجازه دهد چهره داخلی خود را حفظ کنند و بتوانند توافق را در داخل کشور بفروشند. اگر این پیشنهادها واقع بینانه باشد، مقامات غربی می گویند که طرفین می توانند در هفته های آتی دوباره برای گفتگوهای فیزیکی با یکدیگر ملاقات کنند - اما هنوز تصمیمی گرفته نشده است.

پنجره فرصت در حال بسته شدن است

سخنگوی وزارت خارجه آمریکا روز جمعه مدعی شد: «توافق هنوز قطعی نیست. ایران باید تصمیم بگیرد که آیا بر شرایط قبلی پافشاری می‌کند یا خیر و آیا می‌خواهد به سرعت به توافقی دست یابد که به اعتقاد ما منافع همه طرف‌ها را تامین می‌کند یا خیر».

تهران نیز موضع رسمی خود را تکرار کرد، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران گفت: «اگر آمریکا تصمیم خود را بگیرد و به تعهدات خود پایبند باشد، یک نتیجه خوب و معتبر در دسترس است. تماس‌ها ادامه دارد».

این گزارش می‌افزاید: در همین حال پنجره برای حصول توافق به سرعت بسته می شود. در واشنگتن، رئیس جمهور جو بایدن با یک چشم انداز سیاسی دشوار مواجه است. سناتورهای جمهوری‌خواه و دموکرات اخیراً مخالفت دو حزبی خود را با حذف برچسب تحریمی سپاه در یک طرح غیرالزام‌آور ثبت کردند، که همچنین از بایدن خواست به رفتار منطقه‌ای ایران نیز بپردازد.

از آن سو برنامه هسته ای ایران در حال پیشرفت است. هفته گذشته آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA)، ناظر هسته ای سازمان ملل متحد، گفت که ایران اکنون 42 کیلوگرم اورانیوم 60 درصد غنی شده دارد. رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به پارلمان اروپا گفت که این تحول "علت نگرانی جدی" است.

علاوه بر این، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار است از 6 تا 10 ژوئن در وین تشکیل جلسه دهد. ایالات متحده و متحدان اروپایی آن ممکن است دوباره با وضعیتی مواجه شوند که در آن باید تصمیم بگیرند که آیا قطعنامه‌ای را برای محکوم کردن ایران تصویب کنند یا خیر. نتیجه به این بستگی دارد که آیا ایران به نگرانی‌های [ادعایی]آژانس در مورد فعالیت‌های هسته‌ای‌اش رسیدگی می‌کند یا خیر.

تصمیم در دست بایدن است

در همین حال برخی تحلیلگران استدلال می‌کنند که جو بایدن باید دست به انتخاب میان ۲ گزینه دردناک بزند: «تنش سیاسی در واشنگتن به دلیل حذف سپاه از لیست FTO و احیای برجام» یا «شکست توافق و احتمال یک جنگ دیگر در خاورمیانه».

دنیل دی پتریس، تحلیلگر برجسته سیاست‌خارجی در مقاله‌ای با عنوان «یک تصمیم اساسی در مورد ایران در دستان بایدن است» برای نشریه واشنگتن‌اگزمینر نوشته است: از اوایل ماه مارس، مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا مانند ماهی بیرون افتاده از آب، در حال جان کندن است. از آن زمان تاکنون هیچ مذاکره ای در وین صورت نگرفته است. مقامات ایالات متحده و ایران دو ماه گذشته را صرف ارسال پیام‌هایی از طریق رسانه‌ها به یکدیگر کرده‌اند - و این پیام‌ها را می‌توان این‌طور خلاصه کرد: «از جایت بلند شو و توافق‌نامه را امضا کن».

واشنگتن اصرار دارد که توپ در زمین ایران است، در حالی که ایران اصرار دارد که اگر دولت بایدن اراده سیاسی لازم را از خود نشان دهد، کل مذاکرات یک ساله تمام شده و تمام خواهد شد. به نظر می رسد که طرفین به همان اندازه که برای پیش بردن این مذاکرات از خط پایان صرف می کنند، برای سرزنش طرف مقابل پس از از هم پاشیدگی مذاکرات، زمان صرف می کنند. تهران خواهان حذف سپاه از فهرست [ادعایی] سازمان‌های تروریستی خارجی ایالات متحده است، با این استدلال که تنها دلیل قرار گرفتن سپاه در لیست در وهله اول این بود که دولت ترامپ در تلاش برای تحت فشار قرار دادن دولت ایران برای امضای یک توافق جامع تر بر اساس شرایط دلخواه ایالات متحده بود. دولت بایدن صراحتاً این استدلال را رد کرده و مدعی است که ایران به دنبال دریافت امتیازات بیشتر از آمریکا در آخرین لحظه است. 

انتخاب سخت میان ۲ گزینه دردناک

این تحلیلگر می‌افزاید: دولت بایدن خود را در مخمصه عجیبی می‌بیند. از یک سو، متقاعد شده است که ورود مجدد به توافق هسته ای 2015 ایران «موثرترین راه برای بازگرداندن برنامه هسته ای ایران در یک جعبه» است. اگرچه این توافق به هیچ وجه کامل نبود، دیدن گزینه های دیگر که کار بهتری انجام می‌دهند، دشوار است. از سوی دیگر، احتمالاً دولت بایدن می‌تواند روی گزینه B، مانند تقویت کمپین فشار حداکثری دونالد ترامپ، قمار کند. اما، هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد ایران بیشتر از زمانی که تحریم‌های آمریکا صادرات نفت ایران را نزدیک به 85 درصد کاهش می‌داد، به تسلیم شدن در برابر خواسته‌های آمریکا علاقه مند است. از زمانی که این استراتژی اجرایی شد، کل ذخایر اورانیوم غنی شده ایران از سقف 202.8 کیلوگرم به بیش از 2880 کیلوگرم افزایش یافته است (به علاوه غنی سازی 60 درصدی و دانش برگشت‌ناپذیر هسته‌ای). و در هر صورت، بازگشت به فشار حداکثری، بازگشت به شکست است.

دنیل دی‌پتریس در پایان نوشت: البته تصمیم در دست رئیس جمهور جو بایدن است که کدام‌یک از این ۲ گزینه برای منافع امنیت ملی ایالات متحده بهتر است: گزینه نخست، «نگه داشتن سپاه در فهرست FTO و خطر شکست مذاکرات، که منجر به پیشروی بدون محدودیت برنامه هسته‌ای ایران می‌شود»، یا گزینه دوم، «حذف سپاه از لیست FTO وزارت خارجه (اما نگه داشتن آن در لیست مشابه وزارت خزانه‌داری موسوم به SDGT) و مقابله با پیامدهای سیاسی آن در کنگره، در ازای بازگرداندن محدودیت‌ها و ناظران بین‌المللی بر فعالیت هسته‌ای ایران»؟ مطمئناً تحمل چند هفته درگیری سیاسی در خانه، ارزش جلوگیری از یک درگیری دیگر در خاورمیانه را دارد.