شبحِ مرد غایب بر سر مذاکرات وین

به گزارش اقتصادنیوز، مذاکرات اخیر بر سر احیای برجام از غروب دوشنبه به طور ناگهانی متوقف شد و دیپلمات ها برای رایزنی با پایتخت ها به خانه بازگشتند. با این حال اتحادیه اروپا ازطرفین اصلی توافق -تهران و واشنگتن- خواسته تا به صورت فوری نسبت به آن چه متن «نهایی» توافق می خواند، اظهار نظر کنند. در مقابل رسانه های نزدیک به دولت ایران «نهایی» خواندن پیش نویس پیشنهادی اروپا را مورد انتقاد قرار داده و اظهار کرده اند که باید موارد کلیدی دیگری هم در توافق «نهایی» لحاظ شود.

تامارا قبله و مصطفی سالم، گزارشگران شبکه سی ان ان با انتشار یادداشتی با عنوان «سایه ترامپ بر آخرین تلاش برای احیای توافق هسته ای ایران گسترده است» به آخرین موانع بر سر راه نهایی شدن توافق نگاه داشته اند.

نیاز به یک دور مذاکره تکمیلی؛ یک برای برای همیشه

پس از پایان مذاکرات اخیر بر سر احیای توافق هسته ای ایران در هفته گذشته در شهر وین، مذاکره کنندگان ایرانی اکنون در حال رایزنی با مقامات در تهران برای چگونگی ادامه آن هستند. مقام‌های اتحادیه اروپا مدعیند متن «نهایی» را ارائه کرده‌اند و اکنون نوبت آمریکا و ایران است که پذیرش و یا رد آن را بررسی کنند.

در ایران با این پیش نویس با احتیاط و تا حدی خوش بینی برخورد شده است. محمد مرندی، مشاور مذاکره‌کنندگان ایرانی در وین، به سی‌ان‌ان گفت که متن احیای توافقی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا در سال 2018 از آن خارج شد، در ماه‌های اخیر «به‌طور قابل توجهی تکامل یافته است». اما او همچنین گفت که مذاکرات تکمیلی بر سر یک نقطه محل اختلاف -که از اوایل تابستان امسال ظاهر شد- مورد نیاز است.

در ماه ژوئن، آژانس بین المللی انرژی اتمی سازمان ملل، قطعنامه ای انتقادی علیه ایران به دلیل پاسخ این کشور در مورد پرسش ها پیرامون سه سایت اعلام نشده، صادر کرد. به گفته مرندی، برای اینکه ایران به توافق به روز شده بپیوندد، پرونده آژانس باید یک بار برای همیشه بسته شود.

بازگشت به میز مذاکره شگفت انگیز

ایران قطعنامه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را «سیاسی» خوانده و رد کرد و در پاسخ با حذف دوربین‌های نظارتی در سایت‌های کلیدی نسبت به این اقدام واکنش نشان داد - اقدامی که مذاکره‌کنندگان را از اطلاعات به‌روز در مورد برنامه غنی‌سازی اورانیوم این کشور محروم کرد و به نظر می‌رسید که چشم‌انداز توافق را نابود کند.

بنابراین، هنگامی که مذاکره کنندگان هفته گذشته به وین بازگشتند، ناظران شگفت زده شدند. تایید احتمالی آخرین پیش نویس توافق توسط تهران، امکان بازگشت قریب الوقوع به توافق را با وجود موانع باقیمانده افزایش داده است. حتی تندروهای کشور - که از زمان امضای این توافق توسط دولت حسن روحانی، رئیس جمهور وقت و دولت اوباما در سال 2015، سرسخت با این توافق مخالف بودند - این پیش نویس را نسبت به نسخه های قبلی بسیار بهتر توصیف کرده و آن ستایش کرده اند.

نفوذ مرد غایب در مذاکرات

با این حال، به عقیده غربی ها، ایران همچنان این پا و آن پا می کند -مانند رفتاری که از زمانی که دولت بایدن مذاکرات برای بازگرداندن توافق را از یک سال و نیم پیش از سر گرفته است، در پیش گرفته است. اما تحلیلگران ایرانی استدلال می‌کنند که یکی از دلایل این مسئله نفوذ بسیار زیاد یک مرد غایب در مذاکرات است: دونالد ترامپ.

تحلیلگران استدلال می کنند که ایران طی این مذاکرات، پیروزی احتمالی یک نامزد جمهوری خواه همسو با ترامپ - یا حتی خود ترامپ - در انتخابات ریاست جمهوری 2024 آمریکا را پیش فرض قرار داده است. جانشین بایدن، طبق محاسبات ایران، بار دیگر از توافق خارج خواهد شد و سیل جدیدی از تحریم ها را علیه این کشور به راه خواهد انداخت.

محمدعلی شعبانی، سردبیر امواج مدیا، رسانه ای مستقر در لندن، گفت: «شبح ترامپ بر سر این مذاکرات به دلیل طولانی شدن این مذاکرات در سال گذشته و زمانی که ایران تمرکز زیادی بر تامین ضمانت های اقتصادی داشته است، وجود دارد». او این پرسش را به میان می آورد که: «اگر تحریم‌های ثانویه آمریکا بازگردند، همانطور که دیدیم وقتی ترامپ از توافق خارج شد و همه شرکت‌های بزرگ بخش خصوصی غربی فرار کردند و هرگز به عقب نگاه نکردند، چگونه از آن جلوگیری می‌کنید؟» او می پرسد: «چه نوع مکانیسم هایی را می توانید برای جلوگیری از تکرار آن تنظیم کنید؟»

تحول چالش زای جدید

تحریم های ثانویه یک مکانیسم در ایالات متحده است که هر دولت یا سازمانی را که با نهادهای تحریم شده معامله مالی داشته باشد، مجازات می کند. در تحولی که خطر ایجاد مانع دیگری را بر سر مذاکرات می‌افزاید، وزارت دادگستری آمریکا روز سه‌شنبه ادعا کرد یکی از اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران برای سازماندهی ترور جان بولتون، که در سمت‌های ارشد امنیت ملی در دوران ترامپ خدمت می‌کرد، تلاش کرده است.

با این حال، ایرانی‌ها با ورود مجدد به معامله، حتی برای مدت کوتاه، چیزهای زیادی برای به دست آوردن دارند. شعبانی معتقدست  که کاهش تحریم‌ها می‌تواند ده‌ها میلیارد دلار از درآمدهای نفت و گاز را طی دو سال آینده آزاد کند و به اقتصاد در حال نزول ایران کمک کند و محبوبیت ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور محافطه کار ایران را تقویت کند.

پیچیده تر شدن بازی

در مقابل، اگر مذاکرات به نتیجه نرسد، خطرات زیادی برای جامعه بین المللی وجود دارد. از زمانی که ترامپ از مذاکرات خارج شد و یک رژیم تحریمی تهاجمی را در می 2018 علیه ایران راه اندازی کرد، تهران اورانیوم را در سطوح بالاتر و با سرعت فزاینده غنی سازی کرده است. دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل در ژوئن اعلام کرد که ایران تنها چند با داشتن «مقدار قابل توجهی اورانیوم غنی‌شده» فاصله دارد، اما افزود که این «به معنای داشتن بمب نیست».

علاوه بر این، زمان همچنان اهمیت دارد زیرا طولانی شدن مذاکرات روند گفتگوها را پیچیده تر می کند. در اوایل سال جاری، تصور می‌شد که درخواست ایران برای حذف سپاه پاسداران از فهرست تروریسم خارجی آمریکا، آخرین مانع برای احیای این توافق باشد. اکنون به نظر می رسد که این موضوع از جدول موضوعات مخل اختلاف خارج شده است. اما پیشرفت برنامه غنی‌سازی اورانیوم ایران مانع دیگری بر سر راه است که منجر به انتقاد از تهران توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شده است.

پیش شرط توافق

ایران غرب را متهم می‌کند که تلاش می‌کند تا انتقاد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به‌عنوان بهانه‌ای قانونی برای خروج از توافق آتی استفاده کند. مرندی به سی ان ان گفت که کنار گذاشتن پرونده های مذکور پیش شرط احیای توافق است. او به سی‌ان‌ان گفت: «در غیر این صورت ایرانی‌ها تردیدی ندارند که آمریکایی‌ها از این موضوع استفاده خواهند کرد یا از این به عنوان ابزاری برای تضعیف توافق در عرض چند هفته یا حداکثر ماه‌ها استفاده خواهند کرد. این پیش‌شرط اجرای توافق است».

با این حال، دلایلی برای خوش بینی وجود دارد، و دل بستن به همین توافق هم می تواند مزایای خود را داشته باشد. شعبانی استدلال می‌کند که حتی اگر این توافق دوباره در سال 2025 لغو شود، بازگشت قریب‌الوقوع به توافق «به هر دو طرف فضای تنفسی می‌دهد». شعبانی گفت: «آمریکا از این طریق دست کم برای سه سال از دغدغه نسبت به برنامه هسته ای ایران آسوده می شود».