نشست شورای حکام؛ آخرین تجربه نزدیک به مرگ توافق برجام

به گزارش اقتصادنیوز، در شرایطی که مذاکرات هسته ای ایران بار دیگر دچار وقفه شده، از امروز نشست فصلی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی آغاز خواهد شد. در روزهای گذشته آژانس در آستانه برگزاری نشست شورای حکام با انتشار دو گزارش پیرامون فعالیت های هسته ای ایران، موجب واکنش تهران شد.

به فاصله کوتاهی پس از آن، تروئیکای اروپایی با انتشار بیانیه ای ضمن انتقاد از تهران به دلیل مواضع اخیرش در برابر پیشنهاد اروپایی احیای برجام، بار دیگر بر پاسخگویی ایران در پرونده [ادعایی] پادمانی اصرار ورزید. این در حالی است که جمهوری اسلامی بسته شدن پرونده اتهامی مذکور در آژانس را به عنوان پیش شرط هر گونه توافقی اعلام کرده است.

آرزوی اسرائیل برای مرگ برجام

در این شرایط، و در آستانه برگزاری نشست فصلی شورای حکام آژانس، اکونومیست با انتشار یادداشتی با عنوان «مذاکرات هسته‌ای بی‌پایان با ایران در مرز بی معنا شدن است» ضمن بررسی فضای جاری بر مذاکرات هسته ای مدعی شده آمریکا و اروپا ممکن است به زودی تصمیم بگیرند که آیا به این روند پایان دهند یا خیر.

 یک ماراتن تمام عیار

از زمانی که ایران و قدرت‌های جهانی تلاش کردند تا توافق هسته‌ای 2015 را نجات دهند، طی نزدیک به 18 ماه، خیلی چیزها تغییر کرده است. چهار عضو از هفت طرف توافق، رهبران جدیدی دارند و پنجمی به همسایه اش حمله کرد. آنچه در ابتدا به عنوان یک دوره کوتاه از مذاکرات تصور می شد یک ماراتن تمام عیار شد. با این حال، مذاکره‌کنندگان هر چند ماه یک بار برای نشست‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین جمع می‌شوند.

از خوش بینی به دلسردی

ماه گذشته آنها خوشبین به نظر می رسیدند. آمریکا که در سال 2018 از توافق خارج شد، ادعا می کرد برخی از مسائل باقیمانده خود با ایران را حل کرده است. اتحادیه اروپا آنچه را «متن نهایی» یک توافق می‌خواند ارائه کرد. و صحبت از سفر وزرای خارجه به وین برای امضای توافق بود.

غرب بدنبال امتیازگیری از ایران در آستانه نشست شورای حکام

اما پاسخ رسمی ایران در اول سپتامبر نسبت به پیش‌نویس اتحادیه اروپا مایه دلسردی غربی ها شد آمریکا آن را «غیرسازنده» خواند و دیپلمات های اروپایی به نظر ناراضی بودند. به نظر می رسد مذاکرات به سوی یک وقفه دو ماهه تا پس از انتخابات میان دوره ای آمریکا در ماه نوامبر پیش می رود.

حتی دیپلمات‌های غربی که از توافق حمایت می‌کنند، این پرسش را مطرح کرده اند که آیا ایران واقعاً به دنبال توافق است یا صرفاً می‌خواهد با زمان بازی کند - و چه زمانی آنها باید آن را بلوف بدانند.

بن بست در لحظه رسیدن به توافق

در صورت احیای توافق، زمان شکست هسته ای ایران احتمالا به شش ماه خواهد رسید -در حالی که توافق اولیه آن را در حد یک سال نگه می داشت- و بخش‌هایی از توافق در اوایل سال آینده شروع به فسخ می‌کند و بسیاری از محدودیت‌ها برای سانتریفیوژها در سال‌های 2024 و 2025 «غروب» خواهند کرد. بنابراین احیای توافق برای غرب، مزایای کمتری نسبت به سال 2015 خواهد داشت. با این همه، توافق وضعیت موجود را بهبود می‌بخشد.

ناگفته‌های علی‌اکبر صالحی از آغاز مذاکرات محرمانه با آمریکا

با این حال، هر زمان که توافق نزدیک به نظر می رسید، به دلیل بروز مشکلی، از مسیر خارج شده است. برخی از آنها معقول بوده‌اند، مانند تضمین‌ اینکه آمریکا در زمان ریاست جمهوری جمهوری‌خواه از این کشور خارج نخواهد شد. موارد دیگر مانند اصرار بر حذف نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست سیاه تروریسم خارجی آمریکا، خارج از محدوده توافق است. ایران از هر دو خواسته عقب نشینی کرده است: اولی در نظام سیاسی آمریکا غیرممکن است و بایدن از پذیرش دومی خودداری می کند. آخرین مانع مربوط به تحقیقات [ادعایی] آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایران است. ایران کنار گذاشتن این پرونده را به عنوان شرط هر گونه توافقی اعلام کرده است. اما نه آمریکا و نه اروپایی ها با این مسیر موافقت نخواهند کرد.

مذاکره کنندگان مشغول استراحت می شوند

اگر این بن بست ادامه یابد، مذاکرات احتمالا متوقف خواهد شد. طبق قانون، کنگره 30 روز فرصت دارد تا هرگونه توافق هسته‌ای با ایران را بررسی کند و می‌تواند قطعنامه‌ای در مخالفت با بایدن برای لغو برخی تحریم‌ها تصویب کند. چنین اقدامی احتمالاً درمجلس نمایندگان رای می آورد -34 عضو دموکرات کنگره اخیراً نامه‌ای به رئیس‌جمهور ارسال کردند که در آن «نگرانی عمیق» خود را درباره توافق ابراز کردند- اما بایدن می‌تواند آن را وتو کند. با این حال، دموکرات‌ها می‌خواهند قبل از انتخابات میان‌دوره‌ای در 8 نوامبر از بروز چنین درگیری اجتناب کنند.

اختلاف در تل آویو

عدم اطمینان نسبت به جوانب امر در طولانی مدت، اختلافات را در اسرائیل که رسما مخالف توافق هسته ای است، افزایش داده است. موساد، توافق را خطرناک توصیف می کند، اما در مقابل، ارتش اسرائیل این توافق را ناقص اما مفید می‌داند.

اسرائیلی‌ها همچنین در مورد اینکه آیا یک حمله نظامی می‌تواند به طور معنی‌داری برنامه هسته‌ای ایران را عقب بیاندازد، اختلاف نظر دارند. نیروی هوایی ارتش اسرائیل فکر می کند که می تواند این برنامه را دو یا سه سال به تعویق بیندازد  اما بسیاری دیگر در اسرائیل با این برآورد مخالف هستند.

هم یائیر لاپید، نخست وزیر و هم بنیامین نتانیاهو، که امیدوار است پس از انتخابات در نوامبر جانشین او شود، نظر موساد را پذیرفته اند. اما لاپید اذعان دارد که اسرائیل نفوذ کمی بر تصمیم گیری بایدن دارد. نتانیاهو، به نوبه خود، به دنبال راه هایی برای افزایش محبوبیت انتخاباتی خود است. او می گوید که اسرائیل باید دولت بایدن را وادار کند تا برای همیشه برجام را کنار بگذارد.

گریز از تصمیم سخت؛ گربه شرودینگر را زنده نگه دار

نه بایدن و نه قدرت های اروپایی نمی خواهند مذاکرات را کنار بگذارند. این امر باعث می‌شود که تصمیمات سختی در مورد نحوه رسیدگی به ایران در آستانه هسته‌ای شدن اتخاذ کنند. با این حال گفتگوهای بی پایان بی معنا به نظر می رسد. در ژانویه، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، گفت تنها «چند هفته» برای حفظ توافق باقی مانده است. چند هفته گذشت، سپس چند هفته دیگر. 34 هفته بعد، برجام شبیه گربه شرودینگر است، نه کاملاً زنده یا مرده.

تحلیگران هنوز مطمئن نیستند که آیا تهران واقعاً خواهان توافق است یا خیر. یک دیدگاه این است که این کار را انجام می دهد ولی در انتظار دریافت امتیازات بیشتر از سوی دولت بایدن است. به هر حال وضعیت موجود ایده آل نیست. ایران در شرایطی که ارزش پولش سقوط کرده و تورم حدود 50 درصد است، روزانه از ده ها میلیون دلار از درآمد نفتی خود را صرف نظر می کند.

در هر صورت، بن‌بست ممکن است به نفع ایران باشد. این کشور سه سال را صرف غنی‌سازی اورانیوم خود بدون تحمیل تحریم‌های بیشتر اروپایی یا فعال‌سازی مکانیسم ماشه کرده است.

حتی جوزپ بورل، که در طول مذاکرات سرشار از خوش‌بینی بود، اکنون ناامید به نظر می‌رسد. مسئول سیاست خارجی خستگی ناپذیر اتحادیه اروپا در 5 سپتامبر گفت که آمریکا و ایران در مواضع خود از هم دورتر می شوند. او با ناراحتی نتیجه گرفت: «کل این فرآیند در خطر است. هیچ کس حاضر نیست شکست را بپذیرد - اما به نظر می رسد این یک امکان رو به رشد است».

آخرین تجربه نزدیک به مرگ

المانیتور هم در آستانه نشست فصلی شورای حکام آژانس با انتشار یادداشتی با عنوان «اسرائیل از بن بست مذاکرات هسته ای ایران سود می برد» احیای برجام را از زاویه برگزاری انتخابات در آمریکا و اسرائیل مورد بررسی خود قرار داده است:

در آستانه برگزاری نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و در پی انتشار دو گزارش جدید آژانس درباره فعالیت های ایران، چشم‌ها به وین است و توافق هسته‌ای ایران در میانه آخرین تجربه نزدیک به مرگ خود قرار دارد. گزارش سه ماهه دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل درباره پایبندی ایران به برجام که این هفته منتشر شد، نشان می‌دهد ایران به توسعه غنی‌سازی و ذخایر اورانیوم بسیار غنی‌شده خود فراتر از محدودیت‌های توافق ادامه داده است.

درگزارش جداگانه دیگری، آژانس مدعی همکاری ایران در پرونده [ادعایی] پادمانی شده و آژانس در موقعیتی نیست که تضمین دهد برنامه هسته‌ای ایران الزاما صلح‌آمیز است. ایران این گزارش ها را «بی اساس» خوانده و خواهان بسته شدن این تحقیقات [ادعای] به عنوان پیش شرط هر گونه توافقی شده است.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، در 9 سپتامبر ادعا کرده آخرین پاسخ ایران در مذاکرات با میانجیگری اتحادیه اروپا، این روند را به عقب برده است. سنجه بعدی مذاکرات هسته ای، نشست شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در 12 تا 16 سپتامبر در وین است و پس از آن اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک در 19 سپتامبر آغاز می شود که جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا و احتمالا ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران و سایر رهبران جهان در آن شرکت خواهند کرد.

کم اهمیتی توافق ایران در انتخابات آمریکا

اکنون بحث بر سر این است که توافق هسته ای ایران ممکن است تا انتخابات نوامبر در اسرائیل و ایالات متحده به تعویق بیفتد و اینکه بازگشت به توافق در تل آویو بیشتر اهمیت دارد یا در واشنگتن.

در ایالات متحده، با توجه به اینکه اقتصاد برای اکثر آمریکایی‌ها مهم تر است، هیچ‌کس آرای خود را بر اساس توافق و یا عدم توافق با ایران تغییر نخواهد داد. بایدن می تواند انتظار داشته باشد که همه جمهوری خواهان، برخی از دموکرات ها و دیگران او را به خاطر امضای توافق مورد انتقاد قرار دهند. در هر صورت، اگر این اتفاق بیفتد، احتمالاً کنگره نمی تواند جلوی او را بگیرد.

پیروز بن بست مذاکرات

اما در اسرائیل، مسئله ایران تاثیرات سیاسی بیشتری دارد. یائیر لاپید، نخست وزیر اسرائیل امیدوار است از پنجمین انتخابات اسرائیل در طول کمتر از سه سال گذشته جان سالم به در ببرد. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر سابق و رهبر راست افراطی، در حال رقابت با لاپید است و آخرین نظرسنجی ها نشان می دهد که رهبر لیکود ممکن است در حال حاضر 59 تا 60 کرسی کنست را کسب کند که تنها یک یا دو کرسی کمتر از اکثریت است.

اگر لاپید در موضوع توافق هسته ای ایران شکست بخورد، نتانیاهو این موضوع را به عنوان یک سلاح پیش از انتخابات به کار خواهد برد. از نظر سیاسی، بین مواضع لاپید و نتانیاهو در مورد ایران فاصله کمی وجود دارد. اما لاپید، بر خلاف نتانیاهو، علیرغم اختلاف نظر فاحش با واشنگتن بر سر ایران و با وجود اختلافات با دیوید بارنیا، مدیر موساد بر سر نحوه مدیریت این پرونده، روابط ایالات متحده و اسرائیل را در مسیر ثابتی نگه داشته است.

لاپید از بن بست مذاکرات هسته ای ایران به شدت بهره برده است. بارنیا این هفته در واشنگتن بود -به عنوان آخرین مورد در جریان مداوم مقامات بلندپایه امنیتی اسرائیل که از پایتخت ایالات متحده بازدید می کردند تا ادعای خود را علیه یک توافق مطرح کنند. لاپید هم خط مستقیم خود را با بایدن حفظ می کند و هفته گذشته به رئیس جمهور ایالات متحده گفت که اسرائیل برای مقابله با تهدید هسته ای ایران «اختیار کامل» خواهد داشت.

پرهیز از درام مجدد راست افراطی

با این حال، علی رغم این که مذاکرات در بن بست قرار گرفته، به نظر نمی رسد که بایدن توافق را به خاطر اسرائیل متوقف کند. بهترین چیزی که لاپید می تواند به دست بیاورد - و او فعلاً آن را دریافت کرده- همین وقفه است. ایران می‌تواند هر زمان که بخواهد با پذیرش توافق، اوضاع را عوض کند.

دولت بایدن، در حالی که رسماً از سیاست اسرائیل دور می ماند، احتمالاً ترجیح می دهد لاپید به عنوان نخست وزیر باقی بماند تا از درام و دشواری احتمالی برخورد با کابینه ائتلاف راست افراطی به رهبری نتانیاهو در مورد ایران و مسئله فلسطین جلوگیری کند.