فرصت‌طلب شی در خاورمیانه

به گزارش اقتصادنیوز، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، در حالی از عربستان سعودی دیدن خواهد کرد،  که این سفر نشانه‌ای از روابط رو به رشد چین در خاورمیانه محسوب می‌شود. 

بنا بر گزارش نیویورک‌تایمز، سفر شی جین‌پینگ، که شامل سه نشست منطقه‌ای خواهد بود، با هدف تعمیق روابط با کشورهای خلیج فارس است که بسیار فراتر از اهداف نفتی رشد کرده است.

تعمیق روابط با خلیج فارس

شی جین پینگ، رهبر چین، روز چهارشنبه به عربستان سعودی سفر خواهد کرد تا سران کشورهای خاورمیانه را گرد هم بیاورد، منطقه‌ای که متحدان دیرینه آمریکا به طور فزاینده‌ای به چین نزدیک شده‌اند.

هدف از سفر شی، تعمیق روابط چند دهه‌ای چین با منطقه خلیج‌فارس است که در ابتدا به‌عنوان تلاشی محدود برای تامین امنیت نفت آغاز شد و از آن زمان به یک رابطه پیچیده شامل فروش تسلیحات، انتقال فناوری و پروژه‌های زیربنایی تبدیل شده است.

منافع مشترک دوطرفه

به گفته گدالیا پترمن، رئیس برنامه سیاست آسیا در مؤسسه دیپلماسی و روابط بین‌الملل گفت: «وقتی کشورهای خلیج به آینده خود فکر می‌کنند، چین را شریک خود می‌دانند».

منافع اقتصادی مشترک دو طرف روشن است: چین بزرگترین شریک تجاری عربستان سعودی است، در حالی که عربستان سعودی یکی از بزرگترین تامین کنندگان نفت چین است. شرکت‌های چینی عمیقاً درگیر این پادشاهی هستند، پروژه‌های بزرگ می‌سازند، زیرساخت‌های 5G را راه‌اندازی می‌کنند و پهپادهای نظامی را توسعه می‌دهند.

این دو دولت همچنین به عنوان دولت های مستبدی که مایل به نادیده گرفتن نقض حقوق بشر یکدیگر هستند، دلایل مشترکی یافته اند. هر دو از این ایده که بیگانگان در امور داخلی آنها دخالت می کنند، خشمگین هستند.

مشارکت راهبردی؛ ارسال پیام برای واشنگتن

خبرگزاری دولتی عربستان سعودی روز سه شنبه گزارش داد، رهبر چین در این سفر سه روزه در اجلاس سران خلیج فارس شرکت خواهد کرد. در این گزارش آمده است که سران بیش از 30  کشور و رهبران سازمان های بین المللی قصد دارند در این مراسم شرکت کنند و عربستان سعودی و چین «مشارکت راهبردی» امضا خواهند کرد.

این سفر حامل این پیام است که نفوذ پکن در منطقه در زمانی که مقامات آمریکایی می گویند که می خواهند خاورمیانه را در اولویت پایین‌تری قرار دهند و منابع دیپلماتیک و نظامی را بر آسیا و اروپا متمرکز کنند، در حال افزایش است.

آماده برای یک جهان چندقطبی

این سفر به ناچار مقایسه هایی را با ورود دونالد ترامپ به ریاض، پایتخت عربستان سعودی، به عنوان اولین سفر خارج از کشورش به عنوان رئیس جمهور در سال 2017 به وجود خواهد آورد. مقامات سعودی برای استقبال از او خیابان هایی را با پرچم های آمریکا تزئین کرده و تصویرهای عظیم از چهره او را آویخته بودند.

عربستان سعودی بیش از نیم قرن است که متحد نزدیک آمریکا بوده و ایالات متحده همچنان ضامن اصلی امنیت این پادشاهی نفت خیز است و بخش عمده تسلیحات خود را به این کشور می فروشد. اما حاکمان سعودی مدت‌هاست که به دنبال تقویت سایر ائتلاف‌ها بوده‌اند تا برای چیزی که به‌عنوان یک جهان چندقطبی در حال ظهور، با حضور چین به‌عنوان یک ابرقدرت کلیدی، محسوب می‌شود، آماده شوند.

تجدیدنظرطلبی در روابط

در همین حال، روابط ایالات متحده و عربستان سعودی به ویژه در چند سال گذشته ناهموار بوده و یکی پس از دیگری به پایین‌ترین حد خود رسیده است. جو بایدن در جریان مبارزات انتخاباتی، عربستان سعودی را «منفور» خواند.

پس از آغاز به کار بایدن، دولت او «تجدیدنظرطلبی» در روابط را اعلام کرد و پادشاهی را به خاطر قتل جمال خاشقجی، ستون نویس واشنگتن پست در سال 2018 تحت فشار قرار داد.

این رویکرد باعث آزردگی در کریدورهای قدرت پادشاهی شده است، جایی که محمد بن سلمان، ولیعهد 37 ساله، حاکم واقعی پادشاهی، خود را یک رهبر جهانی پیشرو می بیند و کشورش را قطب منطقه می‌پندارد. 

فرصت‌طلب شی؛ میخ را محکم بکوب

اخیراً، مقامات آمریکایی و عربستانی بر سر تصمیم ماه اکتبر برای کاهش تولید نفت توسط اوپک پلاس - کارتل تولیدکنندگان انرژی که عربستان نقش کلیدی در آن دارد - به مشکل خورد و طرفین یکدیگر را به سوء استفاده از این اقدام برای انگیزه‌های سیاسی متهم کردند.

جیمز دورسی، کارشناس ارشد دانشکده مطالعات بین‌المللی اس. راجاراتنام در سنگاپور گفت: شی به وضوح می‌خواهد در لحظه‌ای که روابط بین ایالات متحده و عربستان سعودی تیره شده است، خودی نشان بدهد. این لحظه خوبی برای کوبیدن مجدد میخ است. این لحظه خوبی است که کشورهای خلیج بگویند: هی، ما گزینه‌های دیگری داریم. واشنگتن، شما تنها کسانی نیستید که اینجا هستید. 

سفر سرد

در ماه جولای، بایدن به عربستان سعودی سفر کرد، تا روابط را تا حدی ترمیم کند. اما این سفر گرمی نبود و به گفته مقامات آمریکایی به درخواست بایدن انجام شد، سفری که در آن او با مشت به شاهزاده محمد سلام کرد. 

در جریان نشستی با رهبران عرب در شهر ساحلی جده، او تلاش کرد به متحدان آمریکایی اطمینان دهد که ایالات متحده منطقه را رها نمی کند. بایدن گفت: «ما کنار نمی‌رویم و خلائی ایجاد نمی‌کنیم که چین، روسیه یا ایران پر کنند.» 

تنها چند روز پس از خروج بایدن، سفیر چین در عربستان سعودی در یکی از روزنامه‌های برجسته سعودی به نام الشرق الاوسط مقاله‌ای نوشت که نشان می‌دهد قدرت‌های غربی با عربستان سعودی با «تکبر» رفتار کرده‌اند و آن را با آنچه که او احترام چین به شرکای عرب خود توصیف می‌کند در تضاد قرار داده است. 

فرصتی برای فراغت

برای شی، این جلاس یک فرصت برای فراغت از آشفتگی در داخل کشور است، جایی که خشم فزاینده نسبت به محدودیت‌های شدید کووید در چین باعث اعتراضات سراسری شد که جدی‌ترین چالش برای دولت چین در دهه‌های اخیر محسوب می‌شود.

عربستان سعودی به عنوان کشوری اسلامی, با وجود محکومیت ده ها کشور اروپایی و برخی کشورهای آسیایی، از جمله ترکیه، یک کشور مهم مسلمان، تجاوزات علیه مسلمانان اویغور در سین کیانگ را محکوم نکرده است.

مقامات چینی نیز به نوبه خود از دولت سعودی به خاطر قتل خاشقجی انتقاد نکردند و روایت رسمی سعودی  مبنی بر اینکه وی قربانی یک عملیات خودسر بوده است را پذیرفتند.

اعتماد متقابل

ما شیائولین، محقق روابط بین‌الملل در دانشگاه مطالعات بین‌المللی ژجیانگ در هانگژو گفت: «چین به‌عنوان یک شریک تجاری، هیچ الزامی برای عربستان سعودی از نظر حاکمیت، ارزش‌ها و ایدئولوژی ندارد. عربستان سعودی به چین اعتماد دارد».

این روابط به طور فزاینده ای در خیابان های ریاض قابل مشاهده است، زیرا سعودی ها شروع به خرید خودروهای چینی می کنند و شرکت های چینی حضور خود را گسترش می دهند. چین همچنین برای انرژی به منطقه متکی است و ردپای دریایی خود را در خاورمیانه گسترش داده است -مجرای طرح کمربند و جاده که برای دستیابی به شرکای تجاری در اروپا لازم است.

پا در جای پای آمریکا

علیرغم روابط اقتصادی آنها با خاورمیانه، به نظر می رسد مقامات چینی علاقه ای به ایفای نقش استراتژیک دفاعی ایالات متحده در منطقه ندارند. سپس موضوع روابط تجاری و انرژی چین با ایران، رقیب منطقه‌ای عربستان سعودی است.

محمد علیا حیا، محقق سعودی در مرکز بلفر در هاروارد و کارشناس ارشد مؤسسه هادسون، گفت: «تخیلی» است که فکر کنیم عربستان سعودی می‌تواند امروز چین را جایگزین ایالات متحده کند. او گفت با این حال، مقامات منطقه به ناچار به اهمیت روزافزون چین و درک آنها از افول آمریکا واکنش نشان خواهند داد.

علیاحی گفت: «وقتی آنها می بینند که قدرت استراتژیک آمریکا به دلایل سیاسی یا به دلایل دیدگاه های جهانی برخی از سیاستمداران آمریکایی در حال کاهش است، برای عربستان سعودی ناامیدکننده است. اما من فکر می‌کنم آن سیاست‌گذاران احمق خواهند بود که تهدیدات ایالات متحده مبنی بر دور شدن از منطقه و تنظیم مجدد روابط با منطقه را به صورت واقعی چدی نگیرند- و با هوشیاری به این فکر کنند که خاورمیانه یا نظم جهانی پس از ایالات متحده چگونه به نظر می‌رسد». 

روزهای سرنوشت‌ساز

این‌که عربستان سعودی و همسایگانش چگونه این نظم جهانی و جایگاه چین را در آن تصور می کنند، طی چند روز آینده روشن‌تر خواهد شد. مقامات در واشنگتن به دقت تماشا خواهند کرد تا ببینند آیا هر یک از توافق‌نامه‌های امضا شده در طول سفر به بخش‌های حساس‌تری مانند امور دفاعی یا انرژی هسته‌ای مربوط می شود یا خیر.

کالین کاهل، معاون وزیر دفاع آمریکا در امور سیاست، طی یک نشست توجیهی در بحرین به خبرنگاران گفت: «اگر آنها عمیقاً از نظر زیرساخت‌های نظامی و تجهیزات نظامی با چین درگیر باشند، کار با ما دشوارتر می‌شود. هر چه سیستم‌های نظامی و اطلاعاتی آنها با پکن ارتباط بیشتری داشته باشد، چالش مستقیمی برای نیروهای ما در اینجا در منطقه خواهد بود.» با این حال، او افزود، «از آنجایی که چشم انداز ژئوپلیتیکی در حال تغییر است، من ذهنیت ریسک‌پذیر را درک می کنم».

به عقیده جاناتان فولتون، کارشناس ارشد غیرمقیم در شورای آتلانتیک،  اینکه کشورهای خلیج فارس در حال گسترش ریسک هستند، یک تصویر ناقص است. ایالات متحده برای آنها مهم است، اما چین نیز ضروری است. او گفت: «آنها کارهای مهم زیادی با هر دو طرف انجام می دهند. آنها می خواهند تا زمانی که می توانند این کار را ادامه دهند.»