اهمیت سیاسی و نمادین توافق ایران و عربستان
به گزارش اقتصادنیوز، طی یک پیشرفت دیپلماتیک نادر، با میانجیگری چین، تهران و ریاض توافق کردند که روابط دوجانبه را از سر بگیرند. دو کشور هم‌چنین پس از سال‌ها انسداد دیپلماتیک، سفارت‌های خود را بازگشایی خواهند کرد.
سیگنال چین به آمریکا با میانجی گری در رابطه ایران و عربستان
این توافق به دنبال مذاکره در چین بین هیئت‌هایی به رهبری مساعد العیبان، مشاور امنیت ملی عربستان و علی شمخانی، همتای ایرانی وی صورت گرفت. بر اساس بیانیه مشترک عربستان سعودی، ایران و چین، این هفته مذاکرات سرعت گرفت و توسط شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، مورد حمایت قرار گرفت.
چرخش بزرگ دو قدرت ژئوپلیتیکی خاورمیانه
از نگاه آدام لاسنت، تحلیل‌گر المانیتور، این توافق از این جهت اهمیت دارد که برقراری مجدد روابط بین ایران و عربستان سعودی یک چرخش بزرگ برای دو قدرت ژئوپلیتیکی در خاورمیانه محسوب می‌شود. برای سال‌ها، دو کشور روابط خصمانه‌ای داشته‌اند که و یکدیگر را به مداخله امور داخلی متهم کرده‌اند.
پیام «میانجی گری» چین در امضای توافق بین ایران و عربستان
جنگ داخلی یمن شاید برجسته‌ترین موضوع بین دو طرف باشد. آتش درگیری‌ها در این کشور گرفتار در یک جنگ داخلی فرسایشی در اکتبر گذشته فروکش کرده و اوضاع نسبتاً آرام است. عربستان سعودی هم‌چنین، مانند سایر کشورهای خلیج فارس و اسرائیل، از مدت ها قبل نسبت به برنامه هسته‌ای و موشکی ایران ابراز نگرانی کرده است.
برقراری مجدد روابط نتیجه سال‌ها مذاکره و میانجیگری چین، عراق و عمان است. در سال 2021، عراق مذاکرات بین مقامات سعودی و ایران را تسهیل کرد. گفت‌وگوها سال گذشته ادامه یافت، اما در نهایت متوقف شد. تا زمان صدور اطلاعیه روز جمعه، تحولات قابل توجهی رخ داده است. وزرای خارجه ایران و عربستان سعودی دسامبر گذشته در اردن دیدار کردند و در ماه فوریه، ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران به چین سفر کرد.
در واکنش به این مسئله، جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ‌سفید روز جمعه گفت ایالات متحده از این توافق مطلع شده است. جان کربی به خبرنگاران گفت: «سعودی‌ها ما را از مذاکراتی که داشتند آگاه کردند، همان‌طور که ما آن‌ها را در جریان تعاملات دیپلماتیک خود قرار دادیم، اما مستقیماً درگیر نبودیم.»
کاخ سفید از این توافق به عنوان کمک بالقوه به پایان جنگ در یمن استقبال کرد. سخنگوی شورای امنیت ملی گفت: «ما از هرگونه تلاش برای کمک به پایان دادن به جنگ در یمن و کاهش تنش در منطقه خاورمیانه استقبال می کنیم». این مقام افزود: «کاهش تنش و دیپلماسی همراه با بازدارندگی از ارکان کلیدی سیاستی است که رئیس جمهور [جو] بایدن در سفر سال گذشته خود به منطقه بیان کرد».
اهمیت سیاسی و نمادین یک توافق
در بیانیه رسمی هیچ اشاره‌ای به امتیازات رد و بدل شده میان عربستان سعودی و ایران نشده است. با این حال، کینزا بیانکو، محقق در شورای اروپا در روابط خارجی، گفت که از سرگیری روابط می‌تواند تنش‌های منطقه‌ای را کاهش دهد.
بیانکو به المانیتور گفته: «سعودی‌ها مدت‌ها اصرار داشتند که هرگونه احیای روابط دیپلماتیک با ایران شامل مشارکت فعال و سازنده ایران برای پایان دادن به جنگ در یمن باشد. اگر این تنش‌ها و تنش‌های منطقه‌ای دیگر کاهش یابد، این اهمیت واقعی توافق است.»
بیانکو افزوده عربستان سعودی تصمیم گرفت به دلیل موقعیت جمهوری اسلامی، رویکرد «مصالحانه» را در قبال ایران دنبال کند. او گفت سعودی‌ها در این پندارند که تهران تحت فشار شدید داخلی و بین‌المللی قرار داشته و با کاهش منابع‌اش، نقش منطقه‌ای خود را نیز کاهش داده است.
برایان کاتولیس، معاون سیاستگذاری در موسسه خاورمیانه مستقر در واشنگتن، گفت که باید دید از سرگیری روابط چه تأثیراتی بر منطقه خواهد داشت. به گفته وی، در عین حال، این توافق برای چین «اهمیت نمادین» دارد. کاتولیس به المانیتور گفت: «این ماجرا گویای این است که اگر ایالات متحده عقب نشینی کند، دیگران وارد عمل خواهند شد و این خلاء را پر خواهند کرد. صداهای متعددی در آمریکا خواستار خویشتن‌داری یا ایجاد توازن در خارج از کشور شده‌اند و این که ایالات متحده باید روابط خود با خاورمیانه را کاهش دهد. وقتی این اتفاق بیفتد، دیگرانی مانند چین و روسیه به دنبال پر کردن شکاف‌ها هستند.»
گام بزرگ چین در دیپلماسی خاورمیانه
اندرو پاراسیلیت، دیگر تحلیل‌گر المانیتور هم در تحلیل خود از توافق ایران و عربستان یادآور شده که خبر موفقیت ابتکار چینی تنها ساعاتی پس از آن منتشر شد که وال‌استریت ژورنال گزارش داد عربستان سعودی در ازای برقراری هرگونه رابطه با اسرائیل به دنبال تضمین‌های امنیتی و حمایت آمریکا از برنامه انرژی هسته‌ای خود است. ضمن آن که این پادشاهی علناً تکرار کرده که حل‌وفصل مسئله فلسطین شرط عادی‌سازی روابط خواهد بود.
به باور او نمی‌توان تأثیر از سرگیری روابط دیپلماتیک بین ایران و عربستان سعودی و نقش‌آفرینی چینی‌ها در این میان را نادیده گرفت. چین تاکنون یک رویکرد تجاری و انرژی‌محور در خاورمیانه داشته و ترجیح می داد از اتهامات دیپلماتیک و امنیتی که عمدتاً توسط ایالات متحده طرح می‌شد، خودداری کند. اما اکنون نه!
نزدیکی عربستان و ایران برای تیم دیپلماتیک چین نمره A را به ارمغان آورده است. این یک گام بزرگ برای کاهش تنش در بحرانی‌ترین خط گسل بین بزرگترین و قدرت‌مندترین کشورهای خلیج است و در را برای پیشرفت بیشتر برای پایان دادن به جنگ در یمن باز می کند.
دشمن شماره یک
این توافق پس از دیدارهای یک هفته‌ای میان مساعد العیبان، مشاور امنیت ملی عربستان و علی شمخانی، همتای ایرانی وی، با میانجیگری وانگ یی، از دفتر سیاسی حزب کمونیست چین، انجام شد. عراق و عمان از مذاکرات قبلی میان مقامات ایران و عربستان حمایت کرده بودند.
همه این‌ها در هفته‌ای اتفاق می‌افتد که ایالات متحده «ارزیابی تهدید سالانه جامعه اطلاعاتی ایالات متحده» را منتشر کرد، که در آن چین نقش اصلی را به عنوان دشمن شماره یک جهانی بازی می‌کند و کنگره خلق چین به شکل بی‌سابقه‌ای شی جین‌پینگ را برای سومین دوره متوالی به مقام ریاست جمهوری منصوب کرد.
باربارا لیف، دستیار وزیر امور خارجه ایالات متحده، روز پنج‌شنبه در یکی از رویدادهای المانیتور گفت که ایالات متحده نه به دنبال جنگ سرد است و نه از شرکای آمریکایی می‌خواهد که در برابر چین موضع بگیرند، بلکه اولویت‌ش را جلوگیری از دسترسی چین به فناوری ایالات متحده قرار داده است.
بازی سعودی با ورق‌هایش
میانجیگری پکن ممکن است نشان دهنده تمایل به تعمیق روابط نه تنها با ایران و روسیه، بلکه برای بازی در سمت واشنگتن در زمینه دیپلماتیک در ریاض باشد. توافق کنونی دو طرفه یا حتی سه طرفه است. اگر روسیه را نیز به عنوان بخشی از این چشم‌انداز در نظر بگیریم، چهار طرفه است.
عربستان سعودی نیز به نوبه خود با کارت چین به گونه‌ای بازی می‌کند که رویکرد مستقل‌تری را نشان می‌دهد. این توافق در حالی صورت می‌گیرد که وال استریت ژورنال این هفته گزارش داد که پادشاهی به دنبال تضمین‌های امنیتی و کمک هسته‌ای آمریکا برای پیشبرد روند عادی‌سازی رابطه عربستان با اسرائیل است. در همین شرایط، شاهزاده فیصل بن فرحان آل سعود، وزیر امور خارجه عربستان سعودی، این هفته در مسکو بود -نشانه دیگری از این‌که این کشور متحد اصلی خود در اوپک پلاس را دور نمی‌زند.
حلقه ایران، روسیه و چین
رهبران ایران با توجه به روابط خصمانه این کشور با آمریکا و اسرائیل، روسیه و چین را برای عمق استراتژیک حیاتی در نظر می‌گیرند. توافق هسته‌ای با ایالات متحده و غرب، به ویژه پس از خروج ایالات متحده از برنامه جامع اقدام مشترک (موسوم به برجام) در ماه مه 2018، یک داستان اصلی در نظر گرفته می شود. انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در سال 2024 نزدیک است و جمهوری‌خواهان موضعی سخت‌تر در قبال ایران اتخاذ خواهند کرد.
ایران خود را یک بازیگر جهانی –و نه فقط منطقه‌ای- می‌داند. از نگاه تهران، همتایان روسیه و چین در تراز آن‌ها هستند، نه کشورهای عربی. عربستان از سوی ایران یک تهدید بزرگ محسوب نمی‌شود، جز این که شریک و نیروی نیابتی واشنگتن محسوب می‌شود. با این توافق، ایران می‌خواهد مهره سعودی را از روی میز شطرنج حذف کند.
روسیه به کانون تنش‌های آمریکا و ایران تبدیل شده است. لیف در برنامه المانیتور گفت که «ایران با فروش [ادعایی] هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه، به شکلی بسیار مخرب وارد فضای نبرد اروپا شده است» و مسکو و تهران را «دو جناحی که به یکدیگر می پیوندند» خواند. این در حالی است که میخائیل ایوانوویچ اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، به المانیتور گفت که گزارش‌های مربوط به خرید هواپیماهای بدون سرنشین روسیه از ایران «کاملاً گمانه‌زنی و با ماهیتی بی‌اساس است».
چرخش در پرونده هسته‌ای
در شرایطی که مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا برای تبادل زندانیان ادامه دارد، توافق هسته‌ای ایران -حتی اگر برجام احیاشدنی نباشد- ممکن است به بازی بازگردد. ایران این هفته در بیانیه مشترکی که در جریان سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تهران امضا شد، موافقت کرد تا به طور داوطلبانه «اجازه دهد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارت مناسب بیشتری را اجرا کند» و در عین حال در حال پیشبرد مسائل باقی‌مانده در مورد ترتیبات پادمانی در سه مکان مورد اختلاف است، که به سدی در برابر مذاکرات برجام تبدیل شده است. سفر گروسی به ایران در بحبوحه نگرانی‌های غرب در پی یافتن ذرات اورانیوم غنی‌شده 83.7 درصدی در یکی از تأسیسات هسته‌ای ایران انجام شد.
گروسی روز جمعه گفت که پیگیری‌های فنی تا 7 تا 10 روز دیگر در ایران انجام خواهد شد. همه این‌ها حاکی از یک دژاوو است. دقیقاً یک سال پیش در این ماه، آژانس و ایران بر روی یک «نقشه راه» برای حل مسائل پادمانی باقی مانده توافق کردند که متعاقباً از بین رفت. ایران حل و فصل این موضوع را پیش شرط مذاکرات برجام دانسته است. اگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران پرونده پادمان‌ها را حل وفصل کنند، می‌تواند نشانه گامی به سوی بازگشت به دیپلماسی هسته‌ای پیرامون ترتیبات «کمتر برای کمتر» در غیاب برجام باشد.
انریکه مورا، معاون جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا روز دوشنبه به المانیتور گفته بود در صورتی که توافق آژانس بین المللی انرژی اتمی و ایران اجرا شود، برای برجام مثبت خواهد بود، زیرا در صورت دستیابی به چنین توافقی، بازگشت به توافق هسته‌ای آسان تر خواهد شد.
اولیانوف هم به المانیتور گفت که «اگر مذاکرات از سر گرفته شود، مشکلی برای ما نخواهد بود که با سایر طرف‌های درگیر کار کنیم» و افزود که «بدیهی است که همه چیز به ما بستگی ندارد. ایران به ظاهر تعهداتی را پذیرفته است. ما خواهیم دید که آیا آن‌ها این کار را دنبال می‌کنند یا خیر».
