رمزگشایی از خویشتنداری ایران مقابل آذربایجان

استراتژی تمامیت‌خواهانه باکو

آنگونه که میدل ایست آی نوشته، استراتژی سرزمینی آذربایجان در تقابل با خواست ارمنستان و ایران قرار دارد. ایروان باور دارد که استراتژی آذربایجان با اصل احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی کشورها سازگار نیست و این بازیگر بیش از همه به دنبال تغییر مرزهای منطقه‌ای است. درگیری‌های پیشین قره‌باغ خطری برای تمامت ارضی ارمنستان محسوب نمی‌شد، اما این بار شرایط تغییر کرده است.

آذربایجان همچنین به واسطه عدم اجرای کامل توافقنامه آتش‌بس 2020 با انتقادهای جدی روبه‌رو است. در این توافق تصریح شده که باکو باید عبور و مرور ایمن مردمان این منطقه (ارامنه)، کالاها و وسایل نقلیه در امتداد کریدور لاچین - جاده‌ای که ارمنستان را به قره باغ کوهستانی متصل می‌کند - تضمین کند؛ هرچند قرار بر آن بود تا یک مسیر جایگزین ظرف مدت سه سال ساخته شود، اما باکو کریدور لاچین و مسیر جایگزین را مسدود کرده که خود ناقض توافق صلح محسوب می‌شود.

انفعال مسکو به باکو میدان داده است

همزمان آذربایجان تاکید دارد که ارمنستان باید براساس توافق آتش بس، ارتباط میان این کشور و جمهوری خودمختار نخجوان - که کریدور زنگزو نامیده می‌شود - را تضمین کند.

با این همه به ادعای میدل ایست آی تهران نگران است که این خواسته، مرز ارتباطی میان ایران و ارمنستان را مسدود کرده و از نفوذ ژئوپلتیکی ایران در قفقاز جنوبی بکاهد. از آنجایی که روسیه نسبت به فعل و انفعال های آذربایجان بی تفاوت است و ایالات متحده و اروپا با باکو مماشات می کنند، آذربایجان تصور می کند که قادر است با حمایت‌های ترکیه و اسرائیل و توسل به نیروی نظامی‌اش میان خود و نخجوان ارتباط ارضی برقرار کند.

پیامدهای هولناک جنگ آذربایجان و ارمنستان

امروز تهران به تحرکات ماجراجویانه باکو واکنش نشان داده است و نظامیان ایران در منطقه مرزی مستقر شده‌اند. با این همه، به ادعای میدل ایست آی، تهران برای اقدام نظامی پیشگیرانه برنامه‌ریزی نمی‌کند بلکه به جای آن در صورت عبور آذربایجان از خط قرمز ژئوپلتیک، وارد عمل خواهد شد.

روسیه ضامن توافق آتش‌بس 2020 امیدوار است که تنش‌های آذربایجان و ایران قابل حل باشد. همزمان ایالات متحده مدعی است که تهران تهدیدی است برای آذربایجان. واشنگتن با تکیه بر این ادعا کمک‌های امنیتی‌اش را در اختیار باکو قرار می‌دهد.

چرایی خویشتنداری ایران؟

از آنجایی که آذربایجان اجازه نمی‌دهد تا هیات نظارتی در خاک این کشور مستقر شود، اتحادیه اروپا نمی‌تواند رویکرد تهاجمی این کشور را در میدان رصد کند. همزمان اسرائیل که در سال های اخیر تجهیزات نظامی را در اختیار آذربایجان قرار داده، فرودگاهی را در کنترل خود دارد تا در صورت لزوم تاسیسات هسته‌ای ایران را هدف حمله ادعایی‌اش قرار دهد.

به ادعای میدل ایست آی، ایران فعلا در برابر برخی از افعال تحریک آمیز باکو به واسطه گزاره هایی چون منابع انرژی، ظرفیت های ترانزیتی و موقعیت ژئوپلتیکی، خویشتن داری کرده اما به ادعای ناظران اگر آذربایجان برای در اختیار گرفتن سرزمین های همسایه به اهرم نظامی‌گری متوسل شود و مرزهای شمال غرب ایران را درگیر تنش کند، در آن صورت رویارویی بعید نیست.

به نوشته این رسانه اگر تهران در برابر ماجراجویی ارضی باکو عقب‌نشینی کند، آذربایجان احتمالا برای غرب تاثیرگذارتر و مهم تر خواهد شد. به ادعای این نشریه، ایران با تهدید ژئواکونومیکی از جانب باکو روبرو است. هرچند در توافق آتش‌بس 2020 تصریح شده که یک مسیر ارتباطی میان نخجوان و آذربایجان تعریف شود، باکو یک کریدور با ظرفیت بالا را پیش بینی می کند.

آمادگی تهران برای جلوگیری از سناریوی لاچین

به ادعای میدل ایست آی، کریدور زنگزور اساسا یک مسیر ترانزیتی استراتژیک از آسیای مرکزی به اروپا از طریق دریای خزر و قفقاز جنوبی را شامل می شود و روسیه و ایران که در باب این کریدور چشم اندازی متفاوت دارند را در حاشیه قرار می‌دهد. ایران با اتصال مرکز آذربایجان به نخجوان از طریق ارمنستان مخالف نیست زیرا تهران به باکو اجازه داده از حریم هوایی‌اش برای رسیدن به جمهوری‌های خودمختار استفاده کند.

با این همه از منظر ایران این نگرانی به پتانسیل باکو برای بهره‌برداری از کریدور زنگزور به دلایل سیاسی، اقتصادی و امنیتی بستگی دارد. به ادعای ناظران در میانه عدم پایبندی آذربایجان به توافقنامه آتش‌بس 2020 و فعل و انفعال‌ها اطراف کریدور لاچین، در کنار روابط نزدیک باکو با تل آویو، تهران به این نتیجه رسیده که آذربایجان شریک قابل اعتمادی نیست و این خطر وجود دارد که سناریوی لاچین در آینده در مرز ایران تکرار شود.

توانایی نظمی ایران بیش از آذربایجان است، از همین رو در صورت درگیری - خواه محدود یا گسترده - امنیت شکننده آذربایجان از میان خواهد رفت. به ادعای ناظران اولویت های امنیتی تهران جلوگیری از حمله آذربایجان به جنوب ارمنستان و تسخیر مرزهای این کشور با ایران است. از همین رو رایزنی‌های مستقیم میان ایروان و باکو در باب منظقه قره باغ کوهستانی و ایجاد خطوط ارتباطی و مرزی بدون دخالت بازیگران خارجی و اروپایی و ناتو از جمله اولویت های ایران است.