تکیه ایران و آمریکا به عمان و اروپایی ها برای نجات برجام

به گزارش اقتصادنیوز، به گفته کاخ سفید، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) «در حال حاضر در دستور کار نیست»، با این حال دیپلماسی ایران و آمریکا به‌طور غیرمستقیم از طریق واسطه‌های مورد اعتماد ادامه دارد.

آکسیوس این هفته گزارش داد که برت مک گورک، هماهنگ‌کننده خاورمیانه کاخ سفید در 8 مه برای گفتگو با میزبانان خود در مورد ایران در عمان بوده است.

تکیه ایران و آمریکا به اتحادیه اروپا و عمان

بنابر گزارش المانیتور، در حالی که ایالات متحده و ایران مستقیماً با یکدیگر صحبت نمی‌کنند، به اتحادیه اروپا، عمان و سایرین تکیه کرده‌اند تا بر روی آنچه که ممکن است در غیاب برجام قابل دست‌ یافتن باشد، کار کنند. انتظار می‌رود این بسته که تا به حال پیشرفت رسمی از آن گزارش نشده است- که به عنوان توافق «کمتر برای کمتر» شناخته می‌شود- شامل نوعی کاهش تحریم، محدودتر از برجام، و لغو انسداد 7 میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در کره جنوبی، در ازای گذاشتن سقف بر روی فعالیت‌های غنی سازی ایران برای جلوگیری از پیشرفت بیشتر به سمت گریز هسته‌ای باشد.

سفر هفته گذشته سلطان عمان، هیثم بن طارق السعید، شریک مورد اعتماد و باارزش در گفت‌وگوی واشنگتن و تهران به ایران و به خصوص دیدار وی با آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبری جمهوری اسلامی ایران در 29 مه، این گمانه‌زنی را برانگیخت که تحرک در دیپلماسی ایالات متحده و ایران ممکن است از این هم بیشتر باشد.

عمان نقش مهمی در دیپلماسی آمریکا و منطقه با ایران، از جمله آزادی و تبادل زندانیان غربی داشته است. پس از سفر سلطان هیثم در این هفته، ایران یک شهروند دانمارکی و دو شهروند اتریشی را آزاد کرد. این آزادی‌ها به دنبال آزادی یک بلژیکی و دو شهروند فرانسوی در ماه مه صورت می‌گیرد.

سکوت ایران و آمریکا

هر گونه پیشرفت در دیپلماسی ایران و آمریکا در نهایت به بازگشت سه شهروند آمریکایی بازداشت شده - سیامک نمازی، عماد شارگی و مراد طاهباز- بستگی خواهد داشت.

علی هاشم، تحلیلگر المانیتور می‌گوید: «همه طرف‌ها به طور خاصی در مورد اتفاقاتی که ممکن است یا ممکن نیست بیفتد، سکوت کرده‌اند. به نظر می‌رسد دیپلماسی شخصی سلطان هیثم در ایران سطح تعامل را در مورد طیف وسیعی از موضوعات بالا برده است. او و رهبر ایران در مورد گرم شدن روابط ایران با عربستان سعودی و مصر گفتگو کردند. ما نمی‌دانیم، اما احتمالاً می‌توانیم فرض کنیم که آنها در مورد پرونده ایالات متحده نیز بحث کرده اند.»

ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی

جدیدترین گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، سازمان ناظر بر برنامه هسته‌ای تهران، می‌تواند نشان دهد که رویکرد پسا-برجامی ایران در قبال برنامه هسته‌ای‌اش چه خواهد بود.

نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پنجم ژوئن (فردا) در وین برگزار می‌شود.

وال استریت ژورنال، بر اساس ارزیابی‌های محرمانه‌ای که در هفته جاری در اختیار کشورهای عضو آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار گرفت، ادعا کرده است که ایران ذخایر اورانیوم غنی‌شده در سطوح بالای خود را در سه ماه گذشته 27 درصد افزایش داده است و می‌تواند ظرف دو هفته یا کمتر سوخت کافی برای گریز هسته‌ای را به دست آورد.

به غیر از آن بر اساس این گزارش، ایران برای جلوگیری از تحریم‌های مکانیزم ماشه سازمان ملل متحد یا بدتر از آن، به خط قرمز اعلام شده آمریکا در مورد گسترش غنی‌سازی فراتر از 60 به 90 درصد یا درجه تسلیحات پایبند مانده است.

در همین حال، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پرونده‌های طولانی‌مدت مربوط به سؤالات درباره فعالیت‌های هسته‌ای اعلام‌نشده تهران را بسته است و ایران با نصب مجدد دوربین‌ها و تجهیزات نظارتی در تأسیسات کلیدی موافقت کرده است.

مارک فیتزپاتریک، کارشناس استراتژی، فناوری و کنترل تسلیحات در موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک می‌گوید: «به‌طور کلی، گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با توجه به همکاری‌های جزئی ایران ممکن است دو گام کوچک به جلو باشد، و یک گام بزرگ به عقب، به دلیل گسترش مداوم ذخایر اورانیوم این کشور.»

تصمیم ایران در غیاب برجام

گزارش آژانس حاکی از آن است که ایران ممکن است در غیاب برجام، با فرض اینکه آژانس به کار خود در جهت بستن پرونده‌های پادمانی باقی‌مانده ادامه دهد، مایل باشد در چارچوب تعهدات خود به عنوان عضوی از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای یا NPT عمل کند. ذخایر غنی شده فعلی احتمالاً به‌عنوان ابزاری برای چانه‌زنی و حتی بازدارندگی مورد استفاده قرار می‌گیرند، تا زمانی که نوعی تفاهم با ایالات متحده در مورد توافق کمتر در برابر کمتر به دست بیاید.

پیام اسرائیل برای ایران

اسرائیل هم از گزارش‌های آژانس بین المللی انرژی اتمی و هم از چشم انداز دیپلماسی مخفیانه ایران و آمریکا نگران شده است.

نخست وزیر بنیامین نتانیاهو گفت: «پیام بسیار روشنی برای ایران و جامعه بین المللی دارم. اسرائیل هر کاری که لازم باشد برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای انجام خواهد داد.»

در همین حال، حزب‌الله نمایش قدرت بی‌سابقه‌ای را در اواسط ماه می در جنوب لبنان به نمایش گذاشت، در شرایطی که تهدیدهای اسرائیل علیه ایران در حال افزایش است و اشاره‌هایی دوباره مبنی بر آمادگی اسرائیل برای حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران مطرح می‌شود.

به‌رغم نگرانی‌های اسرائیل، به نظر می‌رسد هماهنگی امنیتی آمریکا و اسرائیل در مورد ایران به قوت قبل باقی است.

ژنرال مایکل کوریلا، فرمانده سنتکام، که بر تمامی نیروهای نظامی ایالات متحده در منطقه نظارت دارد، در هفته گذشته سه روز را در اسرائیل گذراند. همچنین مقامات ارشد امنیتی اسرائیل - رونن بار، رئیس شین بت، ران درمر، وزیر امور استراتژیک و تزاچی هانگبی، مشاور امنیت ملی-  همگی این هفته در واشنگتن بودند تا درباره ایران و سایر موضوعات با همتایان آمریکایی خود گفتگو کنند.

به گفته علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین المللی بحران، «واکنش اسرائیل و جدول زمانی آن‌ها ممکن است اغراق آمیز باشد. گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هیچ تغییر قابل‌توجهی را در توانایی ایران نشان نمی‌دهد و نگفته است که ایران تصمیم به دنبال کردن سلاح گرفته است. آن‌ها می‌خواهند هر ابتکار دیپلماتیکی را قبل از حرکت به جلو در نطفه خفه کنند.»

بلاتکلیفی در خلیج فارس، باد مخالف سیاسی در واشنگتن

دولت بایدن، در حالی که برجام را کنار گذاشته، همچنان رویکرد دیپلماتیکی را در قبال ایران ترجیح می‌دهد که تنش‌زدایی و درگیری‌زدایی را هم در منطقه و هم در مورد پرونده‌های هسته تهران در اولویت قرار دهد.

اگرچه ایالات متحده موضع بازدارندگی کلی خود را تقویت کرده و از ابتکارات منطقه‌ای برای کاهش تنش با ایران، از جمله توافق عربستان و ایران برای از سرگیری روابط در ماه مارس، حمایت کرده است، کشورهای خلیج فارس از آنچه به عنوان فقدان شفافیت در مورد سیاست ایالات متحده در منطقه تلقی می‌کنند، ناراحت هستند؛ به ویژه پس از توقیف دو نفتکش توسط ایران در 27 آوریل و 3 مه. وزارت امور خارجه امارات متحده عربی در 31 مه گفت که از مشارکت در ائتلاف نیروهای دریایی ترکیبی (CMF) انصراف داده است، اگرچه آمریکا می‌گوید اطلاعیه رسمی درباره کناره‌گیری این کشور از این ائتلاف دریافت نکرده است.

دولت بایدن ممکن است با فشارها و تهدیدهای اسراییل به استفاده از زور مشکلی نداشته باشد، تا بتواند ایران را تا زمان رسیدن به نوعی تفاهم دیپلماتیک تحت کنترل نگه دارد.

در حال حاضر، با توجه به مخالفت‌های سیاسی در واشنگتن و تهران، و برخی نارضایتی‌ها از نیات آمریکا و ایران در منطقه، توافق «کمتر در برابر کمتر» ممکن است واقعی‌ترین احتمال باشد.

واعظ به المانیتور توضیح داد: «بایدن در یک چرخه انتخاباتی است و هرگونه لغو تحریم‌هایی که ایران به دنبال آن است، نمی‌تواند از سد کنگره بگذرد. بنابراین شکاف بین ایران و ایالات متحده ممکن است در کوتاه مدت غیرقابل پل زدن باشد.»

واعظ می‌افزاید: «ایران نیز ممکن است ترجیح دهد سطح تنش‌ها را پایین نگه دارد، زیرا همچنان در حال کشمکش با یک اقتصاد بحران‌زده و پیامدهای سیاسی و اجتماعی اعتراضات داخلی سال گذشته است. بهترین نتیجه ممکن، در حال حاضر، ممکن است دستیابی به یک تفاهم برای جلوگیری از از کنترل خارج شدن همه چیز باشد.»