جزئیات مهم و جدید از توافق 9 ماه ایران و آمریکا/ پلن C اجرا شد؟

مشروح گفتگو را در ادامه می خوانید:

ارزیابی شما از تحرکات دیپلماتیک اخیر در خصوص مذاکرات هسته ای چیست؟ آیا توافق مد نظر و مطرح بین طرف ها به نوعی متفاوت از برجام بوده و قرار است شاهد چیز جدیدی باشیم؟

بهتر بود که برجام سال ۲۰۱۵ احیا می شد اما امروز ما شاهد پلن C آمریکا هستیم که توافقی محدود محسوب شده و عمر ۹ ماهه دارد. در این توافق ایران و ایالات متحده تعهداتی برای انجام دارند. برای مثال تهران باید اقداماتی را در راستای آزادسازی زندانیان و همچنین محدودکردن غنی سازی انجام دهد. در آن طرف آمریکا نیز باید پول های بلوکه شده ایران را در کشورهایی چون کره جنوبی و عراق آزاد کند. پول صندوق بانک جهانی نیز باید به ایران تعلق گیرد. البته این موارد همچنان کاملا شفاف نیست و آمریکایی ها اعلام می کنند که پولی به ایران نخواهند داد و می گویند باید در قالب دارو منتقل شود و شرکت های فروشنده نیز از جانب واشنگتن تعیین شود. بنابراین می توان گفت که توافقی مانند نفت در برابر غذا شکل خواهد گرفت. همانطور که اشاره کردم این توافق محدود و کوتاه مدت است و به برجام مرتبط نیست.

برهه ای که آمریکایی ها در موضع ضعف بودند، یعنی خردادماه ۱۴۰۰ بهترین زمان برای احیای برجام بود که از توافق مطرح فعلی بسیار بهتر بود اما متاسفانه لجاجت سبب جلوگیری از این توافق شد.

این توافق جدید منافع خاصی برای ایران دارد؟

حتما همینطور است. این توافق فروش نفت ایران را تسهیل خواهد کرد و می بینیم که فضا به چه سمتی حرکت می کند. فرانسه تجمع سالانه گروهک منافقین را لغو می کند و در ادامه می بینیم که پلیس آلبانی براساس حکم دادگاه عالی مبارزه با تروریسم آن کشور، اقدام به ورود به پادگان اشرف جهت بازرسی کرد. پیش تر شاهد گفتگوی سه ساعته مکرون و آقای رئیسی نیز بودیم.

آیا این توافق تضادی با مواضع دولت انقلابی ندارد و جریان های مخالف برجام به آن راضی هستند؟

آقای رئیسی مجوز لازم برای تصمیم گیری در موضوع برجام را در اختیار دارد. جریان های خالص گرا که رفتارهای انقباضی در سطح بین المللی از خود نشان می دادند و جمهوری اسلامی ایران را نیز به انقباض وادار کردند و توافق برجام را آتش زدند و امضاکنندگان برجام را به عنوان خائن و جاسوس معرفی کردند همچنان به دولت فشار می آورند. به نظر می رسد آقای رئیسی نیز در کنترل عملیاتی این طیف عمل می کند. همانطور که عنوان کردم در خردادماه ۱۴۰۰ توافق آماده امضا بود که منافع بیشتری در کشتی رانی، بیمه، مسائل بانکی و غیره داشتیم که متاسفانه به سرانجام نرسید تا شاهد وضعیت فعلی باشیم.

موضع روسیه را نسبت به این توافق چگونه ارزیابی می کنید؟

روسیه در این زمینه موضع خاصی نداشته و هر چیزی که بنابر منافع ملی آنان باشد عمل خواهند کرد.

به بحث روسیه اشاره شد. بد نیست اشاره ای به تحولات قفقاز با توجه به مواضع مسکو و همچنین اظهارات اخیر اردوغان درباره کریدور زنگزور و متهم کردن ایران داشته باشیم. پرسش اصلی این است که در قفقاز چه می گذرد و آیا شاهد تحمیل توافق به ارمنستان هستیم؟ و چه تهدیداتی متوجه ایران است؟

در قفقاز دچار یک کمای راهبردی شده ایم و جمهوری اسلامی ایران در خواب است. اگر هشدار مقام معظم رهبردی در خصوص عدم تغییر مرزها نبود شاهد خیلی از اتفاقات بودیم. مسئولین ما وظایف اصلی خود را در ارتباط با قفقاز انجام نداده اند. در این زمینه به روسیه هم منتقد هستیم چرا که می شد طی تفاهمی منافع تهران و مسکو تحقق یابد.

تحولاتی که در قفقاز جنوبی رخ می دهد به لحاظ راهبردی به ضرر ایران است و درکوتاه مدت و هم بلندمدت خسارات قابل توجهی را به ما تحمیل خواهد کرد. چرا دالان زنگزور آذربایجان و نخجوان را به دو تکه تقسیم کرده است؟ پاسخ بسیار مهم است و متاسفانه بدان توجهی نمی شود. چرا بلشویک ها در زمان حاکمیت در شمال ارس ۶۵ کیلومتر از مرز ما را بریدند و باریکه را به ارمنستان واگذار کردند تا با ایران مرز مشترک داشته باشد.

از طرفی که آذری ها هم برای واگذاری نخجوان به آذربایجان باید از ارمنستان اجازه می گرفتند. علاوه بر تهدیداتی چون قطع مرز ایران و ارمنستان و همچنین عدم دسترسی ایران به اروپا، باید به مسائل امنیتی و ژئوپلیتیکی نیز توجه داشته باشیم. در ۲۰۰ سال گذشته تحولاتی در قفقاز و سپس در اروپای شرقی رخ داد و همگی به ترکیه منتقل شد. در قفقاز جریانی مقاومتی در برابر روس ها شکل گرفت که من از آن به عنوان پانترکیسم مقدس یاد می کنم. آنها می گویند ما ترک و مسلمان هستیم و حاکمیت روس ها را نمی پذیریم و در نهایت مقاومت کردند و شیخ شامیل نیز قیام کرد و اتفاقات متعددی رخ داد. با فشار زیاد این تفکر به اروپای شرقی از جمله بلغارستان و مجارستان منتقل شد. بدین شکل که باید اندیشه ترکی را در مناطق ترک نشین مسلمان پایه گذاری کرد. آن تفکر دو بال داشت که یکی از آنها زبان و دیگری دین بود.

با حاکم شد تفکر کمالیسم در ترکیه، این اندیشه از اروپای شرقی به ترکیه نیز سرایت کرد. همانطور که می دانیم قفقاز در سه هزار سال گذشته محل رقابت جدی سه جریان بوده یعنی ترکیه به عنوان آناتولی، ایران و روسیه که در این مدت بین آنها دست به دست شده است. ترک های جوان این انگیزه را داشتند که با روسیه مقابله کنند و جلوی تفکر روسیه را بگیرند. البته که روسیه نیز درصدد مقابله با آنها بود. در واقع پانترکیسم با ترویج اندیشه خود به دنبال تشکیل دولتی از اروپای شرقی به ترکیه بود که از خزر عبور می کند و به آسیای میانه می رود و ترکستان بزرگ را تشکیل می دهد.

در این زمینه تلاش هایی نیز صورت گرفت برای ادبیات ترکی دستورالعمل و گرامر نوشتند. در این بین بلشویک ها دچار نگرانی جدی شدند و به دنبال آن بودند که مانع از تفکرات پان ترکیسمی برای رسیدن به آسیای میانه شوند و آن را قیچی کنند. قیچی آنان چه بود؟ نقدوز، مغری و یا زنگزور را از آذربایجان گرفتند و به ارمنستان واگذار کردند. سوال اصلی از روسیه است باید پرسش شود وقتی آذربایجان در ۲۰۰ سال گذشته به دو قسمت تقسیم می شود در حال حاضر برنامه چیست؟ و دلیل سکوت مسکو چیست؟

دالان زنگزور برای تبادل کالا و مسافر بین نخجوان و آذربایجان نیست. این دالان برای اتصال ترکیه به نخجوان و آذربایجان و رسیدن به خزر و رسیدن به آسیای میانه است. در این نقشه ها به این دلیل که سرزمین های ایران در نظر گرفته شده ما تهدید خواهیم شد. اگر رهبر انقلاب تاکید دارند که نباید تغییری در مرزها صورت بگیرد به همین دلیل است. وگرنه ایران راه های زیادی برای رسیدن به اروپا دارد. از ترکیه، آذربایجان، عراق نیز می توانیم به اروپا برسیم.

حرکت ترکیه با اسرائیل نگرانی ها را نیز بیشتر کرده است. صهیونیسم داغستان را به عنوان وادی مقدس تعریف کرده و حتی نقشه برای آن چاپ کرده است. این وادی مقدس برای رژیم صهیونیستی ایجاد طمع کرده است. پیش تر اعلام کردم که سناریوی نیل تا فرات به سناریوی نیل تا خزر تبدیل شد. در حال حاضر نیز هواپیمای غول پیکر انتقال تسلیحات را به باکو انجام می دهد.

مورد بعدی این است که یکی از معابر ایران به اروپا نیز بسته و یا محدود خواهد شد. بنابراین ایران بایستی در این خصوص با روسیه محکم صحبت کند چرا که تحولات در قفقاز مشکوک است. این مسائل در گفتگو با مسکو با توجه به جنگ اوکراین می توانست مطرح شود تا ایران نیز در قفقاز نقش پررنگ تری پیدا کند.

برخی از کارشناسان معتقدند که ایران برای کنترل اوضاع در قفقاز باید عضو اتحادیه کشورهای ترک زبان شود نظر شما در این باره چیست؟

خیر به هیچ وجه پیشنهاد خوبی نیست. ما تنها ترک زبان هستیم و ترک تبار نیستیم. ترکیه را هم نمی توان ترک تبار دانست چرا که اوراسیایی هستند. تورگوت اوزال نخست وزیر وقت ترکیه در سفر به ایران نیز حتی این سوال را مطرح کرد که آیا ما واقعا ترک هستیم؟! ما آذری هستیم و آریایی. بحث های گسترده ای در این زمینه می توان مطرح کرد. حتی گوناز تی وی هم پیش تر به صحبت های بنده واکنش نشان داده بود و اعلام کرد که به حقیقت پور رأی ندهید چرا که او ضد ترک است!

آقای حقیقت پور به عنوان سوال آخر آیا نظری در مورد تنش های اخیر با طالبان دارید؟ آیا از نظر شما مشکلات بین ایران و افغانستان حل شده و یا رویه های تنش زا ادامه خواهد داشت؟

در بدنه طالبان جریان های تندرو وجود دارد که چندان به توصیه های سران این گروه توجه نمی کند. جریان عاقلی در بین طالبان وجود دارد که خواستار تنش با ایران هستند و حتی در جریان درگیری مرزی افرادی از آنها دستگیر شدند. وعده ای در راستای آزاد کردن آب نیز به ایران داده اند. البته نه آن سطح از آبی که مدنظر ایران است. ما می دانیم که طالبان رگی تندخویی دارد و من احساس می کنم آقای رئیسی با زبان خوبی با طالبان صحبت نکرد و آنها از این موضوع ناراحت شدند که چرا با این لحن با آنها صحبت شد.

ما اهرم های خوبی در افغانستان داشتیم که متاسفانه از دست داده ایم که نیاز است مجددا آنها را به دست بیاوریم. ما باید جریان های تاجیک را به عنوان یک ابزار و واقعیت احیا کنیم. ظرفیت شیعه یکی از موارد دیگری است که باید از آن استفاده کنیم. در این بین حتی از ظرفیت ازبک ها نیز در گذشته استفاده کردیم.