آینده مبهم جاه‌طلبی یک تریلیون دلاری اژدهای زرد

به نوشته بلومبرگ، رئیس‌جمهور چین طی این هفته در سومین مجمع ابتکار کمربند و جاده حضور می‌یابد، اما آینده طرح او نامعلوم به نظر می‌رسد. چین در یک دهه نخست پروژه کمربند و جاده، یک تریلیون دلار هزینه کرده اما شتاب این سرمایه‌گذاری در سال‌های اخیر کاهش یافته است.

همزمان با آهسته شدن رشد اقتصادی دومین اقتصاد بزرگ جهان، فعالیت کلی چین در کشورهای حاضر در ابتکار کمربند و جاده با کاهش 40 درصدی نسبت به سال 2018 که اوج فعالیت پکن در این پروژه بود،‌ روبه‌رو شده است.

روابط شکننده با آمریکا نیز همکاری کشورهای دیگر با پرو‌ژه رئیس‌جمهور چین را دشوار کرده است؛‌ ایتالیا به عنوان تنها عضو گروه هفت که در پروژه کمربند و جاده حضور دارد، از تصمیم خود برای خروج از این پروژه تا پایان سال جاری میلادی خبر داده است.

یکی از مقامات ارشد آمریکایی که نامش فاش نشده،‌ در مصاحبه با بلومبرگ اعلام کرده این طرح با یک مشکل جدی روبه‌روست. پکن در حال حاضر سرمایه کمتری برای وام‌دهی دارد و فشارها بر دولت چین برای دریافت وام‌های کلانی که پرداخت کرده، رو به افزایش است.

شی جین‌پینگ این فرصت را دارد تا در مجمع کمربند و جاده،‌ به سوالات منتقدان خود پاسخ دهد. در این مجمع، رهبران کشورهای به اصطلاح «جهان جنوب» ‌شرکت خواهند کرد و می‌توان ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه را به عنوان رئیس آن‌ها قلمداد کرد. نخست‌وزیر مجارستان، رئیس‌جمهور اندونزی و رئیس‌جمهور آرژانتین نیز در این اجلاس شرکت خواهند داشت. این کشورها ضمن اعلام حمایت خود از طرح چین،‌ فرصت‌ها برای ایجاد توافق‌های جدید با این کشور را می‌سنجند.

تحلیل‌گران معتقدند این یک پیام واضح از سوی چین است که تلاش دارد هم‌پیمانان خود را داشته باشد و در عین حال، نظم جهانی کنونی به رهبری آمریکا را به چالش بکشد.

عقب‌نشینی چین به دنبال همه‌گیری کرونا

شیوع کووید-19 باعث شد توسعه این پروژه بزرگ چین متوقف شود،‌ چراکه آهسته شدن رشد اقتصادی جهان باعث به خطر افتادن توانایی کشورهای بدهکار برای بازپرداخت وام‌های خود به چین شد.

زامبیا نخستین کشور آفریقایی بود که در دوران همه‌گیری و در اواخر سال 2020 اعلام کرد توانایی بازپرداخت وام‌های خود را ندارد؛ اتفاقی که باعث شد چین به عنوان بزرگترین وام‌دهنده به این کشور، در کانون توجه‌ها قرار بگیرد.

از آنجایی که کشورهای دیگر شامل اتیوپی، سری لانکا و  پاکستان نیز با بحران بدهی مواجه شده‌اند،‌ تعهد مالی سالانه برای پروژه کمربند و جاده در نخستین سال همه‌گیری کرونا به 63/7 میلیارد دلار کاهش یافت که بسیار کمتر از سرمایه‌گذاری دست‌کم 120 میلیارد دلاری پکن در سال 2018 بوده است.

پس از پایان همه‎‌‌گیری، تنش‌های ژئوپولیتیکی و مشکلات داخلی که باعث آسیب به اقتصاد چین شده، این کاهش سرمایه‌گذاری را تداوم بخشیده است و نشانه‌ای از پایان آن دیده نمی‌شود.

میزان متوسط سرمایه‌گذاری برای طرح کمربند و جاده در نیمه نخست سال جاری میلادی حدود 392 میلیارد دلار بوده که 48 درصد کمتر از سال 2018 است.

از سوی دیگر، گزارش‌ها نشان می‌دهد که علاوه بر دولت چین، شرکت‌های خصوصی این کشور نیز فعالیت خود را در این پروژه افزایش داده‌اند؛ اتفاقی که باعث شده سرمایه‌گذاری‌های بزرگ، بیشتر از آنکه به پروژه‌های زیرساختی اختصاص یابد، صرف بازارهای جهانی شود. برای مثال، شرکت چینی «کانتمپ» که در زمینه تولید قطعات خودرو فعالیت دارد،‌ قصد دارد با همراهی شرکت مرسدس بنز بیش از 7 میلیارد دلار برای ساخت یک کارخانه در مجارستان سرمایه‌گذاری کند. این سرمایه‌گذاری،‌ بزرگترین پروژه واحد در یک کشور عضو کمربند و جاده از زمان آغاز به کار این طرح در سال 2013 است.

همچنین عربستان سعودی در سال جاری میلادی در میان سه کشوری قرار دارد که بیشترین وام را از ابتکار کمربند و جاده دریافت کرده‌ است، چراکه چین قصد دارد نفوذ خود در خاورمیانه را گسترده‌تر کند.

مشکلات سیاسی

با این حال،‌ ایتالیا منفعت اقتصادی طرح ابتکاری رئیس‌جمهور چین را زیر سوال برده است. وزیر دفاع ایتالیا در ماه جولای اعلام کرد: «ما یک بار پرتقال به چین صادر کرده ایم، آنها در سه سال صادرات خود به ایتالیا را سه برابر کرده‌اند. اما پاریس توانست در آن روزها بدون امضای هیچ معاهده‌ای،‌ هواپیماهایی به ارزش ده‌ها میلیارد دلار به پکن بفروشد».

پس از آنکه ایتالیا در سال 2019 توافق‌نامه‌ای امضا کرد تا در ابتکار کمربند و جاده همکاری کند،‌ واردات این کشور از چین سرعت گرفت‌، اما صادرات ایتالیا به چین تغییر محسوسی نداشت. طبق گزارش‌ها، صادرات ایتالیا به چین در سال گذشته میلادی تنها 5 درصد افزایش یافت؛ این درحالیست که آلمان و فرانسه که عضو این ابتکار نیستند، نسبت به ایتالیا صادرات بیشتری به چین دارند.

تسریع سرمایه‌گذاری

برای کشورهای جهان جنوب، تلاش‌های رئیس‌جمهور چین برای معرفی کشورش به عنوان رهبر کشورهای در حال توسعه باعث ادامه‌دار بودن پروژه کمربند و جاده و سرمایه‌گذاری‌های مربوط به آن می‌شود. طبق مطالعه دانشگاه بوستون، چین از سال 2013 تا 2021 میلادی 114 میلیارد دلار بودجه توسعه را به آفریقا اختصاص داده است.

هزینه‌های چین در پروژه کمربند و جاده، آمریکا و کشورهای اروپایی را برانگیخته تا برای مقابله با نفوذ چین، تعامل با برخی کشورهای در حال توسعه را گسترش دهند. اما در حالی که رقبای غربی چین به سرمایه‌گذاری میلیاردها دلار در این کشورها متعهد شده‌اند، بسیاری از پروژه‌های آنها به کندی پیش می‌رود.

کارشناسان معتقدند با وجود کاهش سرمایه‌گذاری چین در ابتکار کمربند و جاده، تعهد رئیس‌جمهور این کشور به پیشبرد این طرح، ادامه آن را تضمین می‌کند؛ حداقل تا زمانی که شی جین‌‎پینگ در قدرت باقی بماند.