رقص کریدور ابتکاری آمریکا با ساز ناکوک اعراب و اروپا/ ابتکار عمل بایدن چین را متوقف می کند؟

به گزارش اقتصادنیوز، در اجلاس 2023 سران گروه 20، در شرایطی که شی جین پینگ حضور نداشت، برنامه ای که آن را رقیب ابتکار عمل کمربند و چاده چین قلمداد می کنند، ارائه شد؛ مراد کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا (IMEC) – است؛ پروژه اتصال به رهبری ایالات متحده که هند را از طریق خلیج فارس به اروپا متصل می کند.در یادداشت تفاهم اولیه دو بخش پیش بینی شد: نخست پیوند دریایی شرقی بین هند و خلیج فارس، و بخش شمالی که شبه جزیره عربستان را به اروپا متصل می کند. اینها توسط یک شبکه راه آهن جدید به هم متصل خواهند شد تا خلیج فارس را از طریق اردن و اسرائیل به دریای مدیترانه متصل کند.دوم، فراتر از زیرساخت‌های حمل‌ونقل، کابل‌های زیردریایی تبادل داده‌ها را تسهیل می‌کنند، در حالی که خطوط لوله هیدروژنی در مسافت‌های طولانی اهداف آب‌وهوایی و کربن‌زدایی شرکت‌کنندگان را افزایش می‌دهد.این یادداشت توسط موسسه مطالعاتی شورای روابط خارجی اروپا تنظیم شده و اقتصادنیوز آن را در سه بخش ترجمه کرده است، بخش نخست تحت عنوان «پشت پرده کریدور خاورمیانه ای بایدن/ آمریکاچگونه از پشت به چین خنجر زد؟» منتشر شد و در ادامه بخش دوم آمده است.

معمای کریدور خاورمیانه

توافق برای ایجاد کریدور اروپا- هند و خاورمیانه عمدتاً ماحصل فعل و انفعال های دیپلماتیک دولت بایدن در راستای ایجاد ثبات در خاورمیانه و شتاب دادن به توافق ابراهیم میان اسرائیل و کشورهای عربی تعریف شده است. در این میان هستند گروهی که می گویند، اولویت اصلی دولت آمریکا از ارائه چنین طرحی مهار نفوذ دیپلماتیک چین در منطقه است؛ نقشی که پس از میانجیگری چین میان ایران و عربستان سعودی در سال 2023 برجسته شد. اما حالا جنگ غزه مسیر پیش رو را پیچیده کرده است.در عین حال، این کریدور با تلاش های ایالات متحده جهت برقراری روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی نزدیک تر با هند، در قاب گفت و گوهای چهارجانبه امنیتی با ژاپن و استرالیا، پیوند دارد. با این حال، علیرغم آن که پروژه کریدور را رقیب کمربند و جاده می دانند، باید به این حقیقت اذعان کرد که ابتکار عمل کریدور از نظر دامنه بسیار محدودتر است، و گروهی از بازیگرانی که در چارچوبش مشارکت دارند، کشورهایی چون امارات، بخشی از پروژه کمربند و جاده نیز هستند. اما موضوع قابل تامل توانایی کریدور هند- خاورمیانه و اروپا جهت گردهم آوردن کشورهای گروه هفت و بریکس است.

از همین رو مزیت این کریدور برای ایالات متحده، ارزش ژئوپلیتیکی و توانایی اش برای به نمایش گذاشتن قدرت غرب برای پیگیری طرح‌های زیرساختی مشخص است. در حالی که کشورهای مرتبط با زیرساخت کریدور باید شاهد دستاوردهای ژئواکونومیکی نیز باشند. در همین راستا ذکر این مقوله لازم است که هند به عنوان یکی از کشورهای عضو پروژه کریدو در حال تلاش برای تبدیل شدن به صدای کشورهای در حال توسعه است. از منظری دیگر، کریدور اتصالی که هند را به اروپا نزدیک‌تر می‌کند، می‌تواند لایه دیگری برای نفوذ اروپا در جنوب جهانی پس از سال‌های سخت همه‌گیری، جنگ روسیه در اوکراین و قوانین آب و هوایی فراهم کند.در این میان، استدلال مشابهی برای تعامل اتحادیه اروپا با کشورهای خلیج فارس، به ویژه دو امضاکننده  اصلی طرح کریدور یعنی امارات و عربستان سعودی مطرح است. این دو کشور بازیگرانی در نظم (بی نظمی) دنیای جدید هستند که تمایلی به جانبداری ندارند و مشتاق حفظ روابط با غرب و روسیه و چین توامان هستند. این گروه از بازیگران در حال گسترش روابط تجاری خود با چین هستند و همزمان با روسیه نیز تعامل دارند. دبی به قطب ضد تحریم برای تجارت روسیه تبدیل شده است.

قمار اروپا با کارت هند

پروژه کریدور به تقویت روابط اقتصادی اروپا با کشورهای حوزه خلیج فارس کمک کرده و می تواند مقدمه ای برای نفوذ در منطقه باشد و ارتباط نزدیک تر مراکز انرژی. طبیعتا چنین سرحی به سادگی نمی تواند از نفوذ چین در خاورمیانه بکاهد، با این حال آنگونه که ناظران می گویند،مشارکت هند در چنین پروژه ای( کردیور هند- اروپا خاورمیانه) به سان سنگری در برابر نفوذ چین در آسیا عمل کرده و به تلاش های اروپا برای مقابله با پکن در منطقه کمک می کند.این در حالی است که چین تا کنون بزرگترین منبع واردات به اتحادیه اروپا محسوب می شود که 20.5 درصد از واردات این اتحادیه را در سال 2023 تشکیل داده است. این سهم برای قطعات حیاتی، از صفحات خورشیدی گرفته تا خاک های کمیاب، به بیش از 90 درصد افزایش می یابد. با این حال سه کشور عضو اتحادیه اروپا که در پروژه کریدور مشارکت دارند، ریسک‌زدایی کرده و از پکن فاصله می‌گیرند. استراتژی 2023 آلمان در مورد چین نگرانی های دولت را در مورد نقش پکن در زنجیره تامین آشکار می کند. استقرار نیروی دریایی آلمان در اقیانوس هند و اقیانوس آرام نیز در راستای دستور کار کاهش خطر تعریف شده و زمینه را برای همکاری اقتصادی و امنیتی بیشتر با هند فراهم می کند. در همین حال، استراتژی هند و اقیانوس آرام فرانسه، خواستار تنوع تامین کنندگان و کاهش وابستگی ها از طریق همکاری بیشتر با بازیگران در منطقه است. ایتالیا نیز که از مشارکت در طرح کمربند و جاده انصاراف داده، ایده کریدور را به عنوان ابزاری برای افزایش صادرات به هند و تقویت نقش شرکت های ساختمانی ایتالیایی در زیرساخت های دهلی نو می داند.

در بخش خصوصی، شرکت‌های اروپایی و آمریکایی می خواهند از چین دور شوند، از همین رو هند به عنوان مقصد اصلی سرمایه‌گذاری در تاسیسات جدید نقشی برجسته یافته است. بین سال‌های 2021 و 2022، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی اروپا و آمریکا برای توسعه‌های سبز در هند تقریباً چهار برابر شد و به میزان 65 میلیارد دلار افزایش یافت. هند در حال جذب سهم فزاینده ای از سرمایه گذاری در صنایع نیمه هادی، وسایل نقلیه الکتریکی و باتری است – گزاره ای که به نفع موقعیت مکانی، نیروی کار زیاد و اقتصاد در حال گسترش است.کریدور هند- اروپا و خاورمیانه نقشی استراتژیک در امنیت انرژی اروپا نیز ایفا می کند. به موازات کریدور لجستیک، این یادداشت مجموعه ای از اتصالات انرژی در طول مسیر را پیشنهاد می کند که شامل خطوط لوله برای انتقال هیدروژن سبز و کابل های برق است. این بخش از کریدور هند- اروپا و خاورمیانه برای اروپایی هایی که واردات سوخت های فسیلی از روسیه متوقف کرده اند، بسیار مهم است.واردات هیدروژن سبز از خلیج فارس برای دو کشور امضاکننده پروژه کریدور، یعنی ایتالیا و آلمان، با اهمیت است. دولت ایتالیا  در جنوب قاره سبز به دنبال آن است که به عنوان دروازه اصلی تعریف شود. ایتالیا با اتریش و آلمان جهت توسعه کریدور هیدروژنی در چارچوب ستون فقرات هیدروژنی اروپا – یابتکاری را برای ایجاد شبکه عظیم خطوط لوله هیدروژن در سراسر قاره – تعریف کرده اند.در همین قاب ایده کریدور می تواند به تامین حجم وارداتی مورد نیاز برلین برای برآورده کردن تقاضای تخمینی هیدروژن تا سال 2030 کمک کند - که حدود نیمی از کل مصرف هیدروژن آن را تشکیل می دهد. آلمان در حال حاضر هیدروژن کم کربن را از امارات متحده عربی وارد می کند که به صورت آمونیاک مایع ارسال می شود.

چالش های ابتکار عمل بایدن

تولید کنندگان اروپایی ایده کریدور برای تبدیل طرح های اولیه شان به پروژه زیرساختی قابل دوام که در خدمت اهداف استراتژیک و اقتصادی شان باشد، با چالش های مختلفی روبرو هستند.اولاً، این گروه از بازیگران با چالش تامین مالی روبرو هستند. اگرچه اتحادیه اروپا و کشورهای عضو آن ملزم به تامین مالی کل کریدور نیستند، به نظر می رسد پیشنهادهای اولیه 3 تا 8 میلیارد دلاری برای هر بخش، هزینه های واقعی را تا حد زیادی دست کم می گیرد. بنابراین، جاه طلبی بزرگ کریدور به واسطه هزینه بالایش چالش ساز شده است. چالش بعدی آن است که اروپایی ها باید در مورد پتانسیل دهلی نو برای کمک به خطر زدایی از پکن واقع بین باشند. در سال 2021، تولید چین 31 درصد از ارزش افزوده جهانی را به خود اختصاص داده است. هند تنها 2.9 درصد را از آن خود کرد (پس از آلمان 5.1 درصد). این به رغم یک دهه تلاش دولت هند برای افزایش قابلیت‌های تولید داخلی کشور از طریق استراتژی «ساخت در هند» است.از طرفی دیگر، هند هنوز هم به شدت به مواد خام و قطعات وارداتی از رقیب آسیایی خود متکی است. این امر به‌ویژه برای بخش‌های الکترونیک و خودرو صادق است، که در قابش واردات ارزان از چین حتی با مشوق‌های دولتی رقابتی‌تر از تولید داخلی است.

تجارت اتحادیه اروپا با هند نیز بسیار عقب تر از معاملاتش با چین است: در سال 2021، هند تنها 2.1 درصد از تجارت خارجی اتحادیه اروپا را به خود اختصاص داد. چین با 16.2 درصد بیشترین سهم را در اختیار گرفت و پس از آن آمریکا با 14.7 درصد تعریف شد. به طور مشابه، هند تنها 2.3 درصد از واردات اتحادیه اروپا در سال 2022 را به خود اختصاص داده است. اگرچه این کشور به مراتب از چین عقب تر است، اما این رقم بالاترین سهم هند از سال 2013 محسوب می شود.  این گزاره ها، شکاف هایی هستند که ایده کریدور به تنهایی نمی تواند آنها را پر کند. اما تنوع بخشی به شرکای تجاری و سرمایه گذاری به خودی خود به هدف امنیت اقتصادی اروپا تبدیل شده پ و انعطاف پذیری حضور بیشتر هند - و کشورهای خاورمیانه - در گزینه های اقتصادی اروپایی ها دارای ارزش ژئواکونومیک زیادی است.در نهایت باید گفت، مسیر کریدور پیشنهادی آمریکا چالش هایی را در مورد زیرساخت های حمل و نقل ارائه می دهد. به عنوان نمونه بندر پیرئوس در یونان خطر امنیتی است و به واسطه زیرساخت های متزلزلش زمینه ساز حمل و نقل با کارایی کمتر، آلودگی بیشتر خواهد بود باشد. این بندر به عنوان نقطه پایانی اروپا می تواند نقطه خفه کریدور باشد و توانایی این طرح را برای مقاومت در برابر شوک ها یا اختلالات محلی محدود کند. استدلال مشابهی در مورد سایر بخش‌های کریدور نیز صدق می‌کند: ارتقاء بندر حیفا در اسرائیل به دلیل جنگ کنونی مختل شده است و به چالش ها دامن زده است.