رقص موزون ایران و روسیه با آذربایجان/ چگونه باکو راه را برای مانور تهران و مسکو در قلب آسیا هموار کرد؟

به گزارش اقتصادنیوز، در حوزه ژئوپلیتیک، همه چیز به ندرت آنگونه که به نظر می رسد، جریان دارد. به عنوان نمونه آذربایجان به عنوان کشوری نفت خیز که بین روسیه و ایران قرار گرفته است.از منظر سیاستمداران آمریکایی و اروپایی که به هیدروکربن های وارداتی و خاویار سیاه تمایل زیادی دارند، آذربایجان متحد ارزشمند غرب است.به ادعای ناظران ظاهراً این کشور اهرمی علیه نفوذ روسیه و ایران در قفقاز قلمداد شده و اغلب به عنوان دوست اسرائیل شناخته می شود؛ بازیگری که تقریباً 60 درصد نفت خود را در ازای تسلیحات برای جنگ با ارمنستان تبادل کرد.این گزاره اغلب در محاسبات شبکه پیچیده ای از روابط بین آذربایجان،روسیه و ایران نادیده گرفته می شود.

هم صدایی باکو با رقبای غرب

به نوشته ژئوپلتیکال المانیتور، رابطه آذربایجان با روسیه رابطه ای مخرب است. باکو درگیر شراکت راهبردی با مسکو شد؛ رابطه ای که با بیانیه «روابط متفقین» در فوریه 2022 ودرست دو روز قبل از حمله روسیه به اوکراین عریان گشت. این اتحاد گسترش یافته و شامل تبادل اطلاعات و تجارت هیدروکربن می‌شود و به آذربایجان اجازه می دهد تا با ارسال نفت و گاز روسیه به اروپا تحریم های غرب را به سخره بگیرد. در حالی که حمایت آذربایجان از تمامیت ارضی اوکراین در برخی مواقع پر سر و صدا بوده، اما در کنارش تعاملات مالی و سیاسی رو به رشد باکو با مسکو به مقوله ای برجسته تبدیل شده است. آذربایجان به روسیه برای دور زدن تحریم ها کمک می کند و یکی از چهار مقصد اصلی الیگارش های روسی در طول جنگ اوکراین بوده است.علاوه بر این، باکو از تلاش‌های میانجی‌گرایانه روسیه بین ارمنستان و آذربایجان حمایت کرده، در حالی که ابتکارات ایالات متحده و اتحادیه اروپا را را کنار زده است. باکو همچنین از میانجیگری ایران که براساس آن بر اصل حل اختلاف ها توسط قدرت های منطقه بدون دخالت غرب تاکید دارد، استقبال کرده است.

به ادعای ناظران، روابط آذربایجان با ایران در مقاطعی تیره شده است. تهران موضوعاتی چون استفاده نیروهای مسلح آذربایجان از پهپادهای ساخت اسرائیل در منطقه مورد مناقشه آرتساخ را به چالش کشیده است.با این حال، تحولات اخیر نشان دهنده گرم شدن روابط جمهوری آذربایجان و ایران است؛ گزاره ای که می تواند عامل نگرانی سیاستگذاران غربی و اسرائیلی شود. 7 اکتبر 2023 مصادف با حمله حماس به جنوب سرزمین های اشغالی، جمهوری آذربایجان و ایران توافقنامه‌ای را درباره کریدور ارس امضا کردند. این پروژه که شامل ساخت یک بزرگراه و یک پل راه آهن است، برای اتصال آذربایجان و  نخجوان از طریق خاک ایران طراحی شده است.قرارداد کریدور ارس بخشی از فرایند عادی سازی روابط میان ایران و آذربایجان قلمداد شده و بخشی از توافق نامه های مهمی است که از سپتامبر 2023 به امضا رسیده. علاوه بر این، گزارش هایی وجود دارد که نشان می دهد ایران در بخش هایی از آذربایجان سرمایه گذاری خواهد کرد. علاوه بر این، جهش قابل توجه تجارت ریلی دو بازیگر (33 درصد در 9 ماهه نخست سال 2023) موجب شده تا افزایش رشد تجارت دوجانبه میان ایران و آذربایجان بعد از تکمیل کریدور ارس دور از ذهن نباشد.

خیز ایران برای نفوذ در قلب اوراسیا

اما این همه ماجرا نیست. 7 ژانویه 2024، ایران و آذربایجان توافقنامه ای را در مورد ساخت راه آهن رشت - آستارا با هدف از بین بردن شکاف دیرینه در کریدور حمل و نقل بین المللی شمال - جنوب موسوم به INTSC نهایی کردند. INTSC - پ کریدور 7200 کیلومتری است که مسیرهای جاده ای، ریلی و دریایی را در بر می گیرد - دومین شهر بزرگ روسیه، سنت پترزبورگ، را از طریق آذربایجان و ایران و با دور زدن کانال سوئز به بندر بمبئی، هند، متصل می کند.این کریدور که به عنوان کانالی برای روسیه جهت دور زدن تحریم‌های غرب، جایگزینی مسیرهای تجاری اروپا و گسترش نفوذ اقتصادی خود در جنوب آسیا پیش‌بینی شده بود، حمایت مالی پوتین را به‌ویژه در تأمین مالی پروژه راه‌آهن رشت-آستارا جلب کرده است.تکمیل قریب‌الوقوع راه‌آهن رشت-آستارا در آستانه افزایش تجارت بین روسیه، ایران و آذربایجان اجرایی شده، از همین رو کارشناسان پیش بینی می کنند که حجم کل محموله های حمل و نقل ریلی به تنهایی تا قبل از سال 2030 به حداقل 15 میلیون تن در سال خواهد رسید.

نقش آذربایجان به عنوان تسهیل کننده اجرای این کریدور، موقعیت روسیه در جنگ علیه اوکراین را تقویت خواهد کرد، پتانسیل بسیار زیادی را برای اقتصاد این کشور فراهم کرده و به مسکو فرصت دسترسی به شرکای تجاری بیشتری را می دهد تا بودجه لازم را برای کمپین جنگی اش در اوکراین فراهم کند.

این ابتکار عمل برای ایران نیز اهمیت قابل توجهی دارد و راهی جهت دور زدن تحریم های غرب و ایجاد ارتباط مستقیم زمینی با روسیه، متحد اصلی اش قلمداد می شود. به ادعای ناظران با تکمیل این کریدور، ایران از انزوای (ادعایی) خارج شده و مرکز تجاری بزرگ در اوراسیا تبدیل خواهد شد. در چنین شرایطی سیاستگذاران غربی با یک سوال مهم روبرو هستند: آیا صرفاً برای اطمینان از دسترسی به ذخایر نفتی رو به کاهش باکو، نادیده گرفتن روابط اقتصادی و مالی عمیق آذربایجان با روسیه و ایران، موجه است؟ قطعنامه اخیر پارلمان اروپا نشان از آن دارد که غرب هنوز به خوبی نمی داند که این هم صدایی می تواند برایش گران تمام شود.