گنج گم شده اردوغان در عراق/ خیز آنکارا برای عبور از سد ایران و آمریکا

به گزارش اقتصادنیوز، 22 آوریل، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه پس از 13 سال سفری نادر به عراق داشت؛ سفری که در جریانش دو طرف 26 توافقنامه و یادداشت تفاهم امضا کردند که یکی از آنها در مورد افزایش همکاری در حوزه های انرژی، تجارت و مدیریت آب بود. دو همسایه دوره های پرفراز و نشیب و اختلافات زیادی را بر سر مسائل مختلف از امنیت مرزی گرفته تا مدیریت آب و ترانزیت تجربه کرده اند. با این حال، تحولات ژئوپلیتیکی منطقه مانند جنگ در غزه و پیدایش چندین مسیر تجاری رقیب، عراق و ترکیه را به هم نزدیکتر می کند.

ترکیه به دنبال مسیری جایگزین

به نوشته موسسه مطالعاتی استیمسون، مقامات عراقی با عملیات نظامی ترکیه در بخش وسیعی از شمال عراق در تلاش برای شناسایی اعضای حزب کارگران کردستان (PKK) که ترکیه آن را یک گروه تروریستی می‌داند، موافقت کردند؛ گزاره‌ای که پیروزی اساسی برای آنکارا قلمداد می شود.

در مقابل، ترکیه امتیازات مهمی در زمینه مدیریت آب فرامرزی در اختیار بغداد قرار داد. بغداد سال‌ها استدلال می‌کرد که سدهای ساخته شده در ترکیه سطح آب رودخانه‌های فرات و دجله را که عراق برای آبیاری به آنها متکی است، کاهش داده است. برای حل این مشکل، دو دولت به توافقی 10 ساله دست یافتند که سطح آب کافی از ترکیه را تضمین می‌کند. آنکارا همچنین متعهد شد که به عراق در ساخت سیستم‌های آبیاری مدرن کمک کند تا تأثیر این قرارداد برای کشاورزی عراق به حداکثر برسد.

با این حال، آنکارا و بغداد در مورد از سرگیری صادرات نفت عراق از طریق خط لوله کرکوک-جیهان به توافق نرسیدند. بازسازی این خط که می‌تواند 350 هزار بشکه در روز را منتل کند، تقریباً کامل شده است، اما اختلافات بین بغداد و اربیل بر سر نحوه تقسیم درآمد باقی مانده است.

مهمترین دستاورد سفر اردوغان توافق بر سر راه موسوم به توسعه بود، یک پروژه بزرگ ۱۷ میلیارد دلاری برای اتصال ترکیه به خلیج فارس که در چارچوبش عراق و ترکیه، امارات متحده عربی و قطر توافقنامه ای را امضا کرده و به دنبال مسیرهای جایگزین برای تجارت با حوزه مدیترانه و اتحادیه اروپا (EU) هستند.از منظر ترکیه، هزینه های جاده توسعه بسیار زیاد است، پروژه های که آنکارا به واسطه اش تلاش دارد تا حذف خود از پروژه کریدور دیگری که توسط قدرت های غربی، کشورهای عربی خلیج فارس و هند توسعه داده شده را جبران کند کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا یا IMEC قرار است از عربستان سعودی و سرزمین های اشغالی عبور کند. اگرچه جنگ در غزه اجرای این پروژه را کند کرده، اما به ادعای ناظران بحران در دریای سرخ می تواند به تکمیل ان کمک کند.

خیز عراق برای نقش آفرینی در منطقه

ترکیه با انتشار بیانیه هایی غیبت خود از پروژه کردیور خاورمیانه را به چالش کشیده و در عوض بر ایجاد یک مسیر ترانزیتی به طول 740 مایل از طریق عراق تاکید کرده است. این گزاره با جاه طلبی آنکارا برای تبدیل این کشور به مرکز تجاری و ترانزیتی شمال-جنوب همخوانی دارد.خطرات برای عراق که جاده توسعه را مهم ترین پروژه برای تنوع بخشیدن به اقتصاد وابسته به نفت خود می داند، حتی بیشتر است. با توجه به اینکه عراق حدود 93 درصد از درآمدهایش را از بخش نفت تامین می کند، این جاده فرصتی برای ایجاد نوع جدیدی از اقتصاد با تمرکز بر انرژی سبزتر و تغییر سرمایه گذاری از مراکز عمده جمعیتی به مناطق بیابانی است که در آن زیرساخت هایی مانند جاده ها تعریف شده وقرار است راه آهن و شهرک های جدید احداث شود.

راه توسعه یک پروژه جاه طلبانه برای عراق است که اولین بار در دهه 1980 با نام کانال خشک از آن رونمایی شد، اما به دلیل شرایط نامناسب ژئوپلیتیکی از جمله جنگ 1980-1988 ایران و عراق، جنگ خلیج فارس در سال 1991 و حمله آمریکا به این کشور در سال 2003 تحقق آن بارها به تعویق افتاد. اکنون، از دیدگاه بغداد، وضعیت تغییر کرده است. با حمایت قوی ترکیه، عدم قطعیت در مورد پروژه خاورمیانه-هند- اروپا و بی ثباتی در دریای سرخ به دلیل حملات حوثی‌های یمن به کشتی‌‌های منتسب به اسرائیل، جاده توسعه اگر نقش مهمی نداشته باشد، می‌تواند به عنوان یک مسیر تجاری مناسب بین اروپا و آسیا تعریف شود.

در عصر پیکربندی مجدد مسیرهای تجاری اوراسیا، که در آن روسیه، چین، ایران و کشورهای عربی همگی پروژه های ارتباطی جدید را ترویج می کنند، هم عراق و هم ترکیه به دنبال نقش بیشتری در پیوند اقیانوس هند و اروپا هستند. این پروژه منعکس کننده جاه طلبی های عراق برای ارتقای جایگاه خود و تبدیل شدن به یک بازیگر مهم منطقه ای است.

چالش های پیش رو

با این حال در مسیر جاده توسعه چندین مانع عمده وجود دارد. یکی از موارد مهم، وضعیت بی ثبات در مرز عراق و ترکیه است. آنکارا نگران پ‌ک‌ک است که در عراق فعالیت می‌کند و زیرساخت‌های مرزی را هدف قرار داده است. بغداد با ممنوعیت فعالیت پ‌ک‌ک در ماه مارس امتیاز مهمی به آنکارا داد، هرچند این گروه را به عنوان یک سازمان تروریستی معرفی نکرد.

همچنین  در ترکیه نگرانی هایی در باب ارتباط بین اتحادیه میهنی کردستان (PUK) - یکی از دو حزب سیاسی عمده کردستان عراق - و PKK وجود دارد. در مجموع، وضعیت امنیتی در عراق برای منافع ترکیه مضر تلقی می‌شود، گزاره ای که آنکارا را وادار می‌کند تا به دنبال راه‌حل نظامی یا حمله پیش‌بینی‌شده به شمالی‌ترین سرزمین‌های عراق در اواخر سال جاری باشد. مشخص نیست که عملیات نظامی چه تاثیری بر اجرای جاده توسعه خواهد داشت.

به ادعای ناظران، چالش دیگر آنکارا نفوذ ایران در عراق است؛ مقوله‌ای که به ادعای ناظران می‌تواند فرایند ساخت پروژه و زیرساخت را تضعیف کند. بنابراین، این پروژه به عنوان آزمونی برای روابط ایران و ترکیه، ترکیبی از منافع رقابتی و همسویی مشخص می شود، که عمل خواهد کرد.

علاوه بر این، دولت عراق هنوز یک مطالعه امکان سنجی کامل برای این پروژه بزرگ انجام نداده است که هم نقاط ضعف و هم پتانسیل واقعی آن را نشان دهد. جغرافیا نیز به نفع عراق نیست. بخش عمده ای از موفقیت این پروژه به وضعیت تنگه هرمز بستگی دارد. اگر این گذرگاه با درگیری بسته شود، عملاً تجارت بین قاره ای از طریق جاده توسعه ربه بن بست می رسد نقطه ضعف دیگر ساحل عراق در خلیج فارس است که در بسیاری از نقاط برای توسعه این کریدور عظیم جدید بسیار باریک در نظر گرفته می شود.