چالش‌های مسعود پزشکیان برای توافق با غرب/ کهنه دیپلمات‌های ایران راهگشا می‌شوند؟

به گزارش اقتصادنیوز، در حالی که مسعود پزشکیان در قامت رئیس‌جمهور منتخب از ۱۸ تیر تماس‌ و گفتگوهای تلفنی اش را با همتایان خارجی آغاز کرده، مراسم تحلیفش در مجلس قرار است اواسط مرداد برگزار شود. این در حالی است که دیپلمات‌های کهنه‌کار ایرانی از همین‌ حالا از تلاش پزشکیان برای تعامل با غرب و احیای توافق هسته‌ای موسوم به برجام حمایت کرده اند.

با این همه سوالی که باقی مانده، این است که ساختار سیاسی تحت اختیار چهره های محافظه کار تا چه اندازه ممکن است از رویکرد پزشکیان حمایت کنند؟ علاوه بر این، در ترسیم چشم‌انداز دیپلماسی بالقوه‌ و در عین حال جدید ایران و غرب، اسرائیل احتمالاً بیکار نخواهد ماند.

هم صدایی دیپلمات های کهنه کار با پزشکیان

به نوشته امواج میدیا، کمال خرازی، وزیر امور خارجه پیشین و مشاور فعلی سیاست خارجی و مقام معظم رهبری ۱۷ تیر به پزشکیان پیشنهاد داد تا هم صدا با یکدیگر زمینه را برای برداشتن تحریم های اعمالی غرب هموار کنند.

به بیانی دیگر خرازی در قامت رئیس شورای راهبردی روابط خارجی از پزشکیان برای "حل مشکلات ناشی از تحریم‌ها" حمایت کرد. این دیپلمات کهنه‌کار تاکید داشت که موفقیت پزشکیان به عنوان رئیس‌جمهور، به توانایی دولتش برای گسترش روابط با سایر کشورها با عزب و اقتدار منوط است.این در حالی است که چند روز قبل از رأی‌گیری دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری در ۱۵ تیر، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه سابق ایران؛ همانی که در طول تبلیغات انتخاباتی طوفانی عمل کرد و در جریان کارزار کنار پزشکیان تعریف و متعهد شد که در باب برداشته شدن تحریم ها به پزشکیان کمک کند. این دیپلمات ارشد پیشین ایران 17 تیر در حساب ایکس یا همان توئیتر پیشین به زبان انگلیسی نوشت، ایران در دوره‌ی پزشکیان "یکپارچه‌تر، مصمم‌تر و آماده‌تر از همیشه برای مقابله با چالش‌هایش، تقویت روابط خود با کشورهای همسایه و تأکید مجدد بر نقش خود در نظم جهانی در حال ظهور" خواهد بود. او افزود: "جهان باید با احترام متقابل، برابری و اذعان به نقش ایران در جهان به ما گوش دهد و با ما تعامل کند."

با این حال، سعید لیلاز، تحلیلگر مسائل سیاسی و جهره ای اصلاح طلب، همزمان به پزشکیان هشدار داد و گفت به مصلحت آقای پزشکیان نیست که بخواهد در زمینه سیاست خارجی بدون اذن و موافقت رهبری گامی هرچند کوچک بردارد.مقام معظم رهبری در بیانیه ای ضمن تبریک پیروزی پزشکیان در انتخابات به رئیس جمهوری منتخب توسه کرده بودند که در ادامه راه شهید ابراهیم رئیسی گام برداشته و از ظرفیت های فراوان داخلی استفاده کنند. مقام معظم رهبری در همان‌روز در دیدار با پزشکیان خواسته‌شان را تکرار کردند. یکی از منابع آگاه از نشست رهبری و پزشکیان به امواج میدیا گفت که این جلسه در مجموع پنج ساعت طول کشیدو احتمالاً در شکل‌گیری استراتژی کلان رئیس‌جمهور منتخب و انتصاب‌های کابینه مؤثر خواهد بود. همزمان گروهی از ناظران مدعی اند که پس از اعلام اعضای پیشنهادی کابینه، تصویر واضح‌تری از اولویت‌های سیاست خارجی پزشکیان نمایان خواهد شد. رئیس جمهوری منتخب ایران آشکارا از پیگیری مذاکرات با غرب برای لغو تحریم‌ها علیه ایران صحبت کرده است. از این رو، همه‌ی نگاه‌ها به تیم سیاست خارجی او خواهد بود.

فراز و فرود یک توافق

برخلاف برخی ادعاها، محمد جواد ظریف گفته است که در دولت پزشکیان حضور نخواهد داشت. این در حالی است که به باور برخی ناظران حتی اگر ظریف برای حضور در کابینه اعلام آمادگی می کرد، احتمالاً گزینه‌ پزشکیان برای وزارت خارجه نبود زیرا مجلس که در اختیار محافظه‌کاران قرار دارد به احتمال زیاد به او رای عدم اعتماد نخواهد داد.

براساس گمانه‌زنی برخی از مفسران در ایران، عباس عراقچی، معاون وزارت خارجه در دوره‌ وزارت ظریف، احتمالاً به عنوان وزیر امور خارجه معرفی خواهد شد. از دیگر نام‌هایی که مطرح می‌شود می‌توان به علی اکبر صالحی، رئیس سابق دستگاه دیپلماسی و رئیس سابق برنامه‌ هسته‌ای اشاره کرد.

عراقچی جدا از مذاکره بر سر توافق هسته‌ای سال ۱۳۹۴ ایران، رهبری مذاکرات غیرمستقیم با دولت جو بایدن را در پایان دوره‌ی ریاست‌جمهوری حسن روحانی را در سال های 1399 تا 1400 بر عهده داشت. آغاز فروپاشی توافق هسته‌ای  موسوم به برجام به سال 2018 بازمی گردد یعنی زمانی که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، ایالات متحده را از این توافق خارج، و تحریم‌ها علیه ایران را مجدداً اعمال کرد. ایران یک سال منتظر ماند و سپس پایبندی به تعهداتش ذیل برجام را کاهش داد.

پس از اتمام ریاست‌جمهوری ترامپ، ایران رایزنی‌های غیرمستقیم با دولت بایدن را آغاز کرد. به گفته‌ حسن روحانی، رئیس جمهوری پیشین ایران، توافق اواخر فروردین ۱۴۰۰ نهایی می‌شد. رئیس‌جمهور اسبق ۳۰ خرداد گفت که همه‌ اعضای شورای عالی امنیت ملی ایران توافق برای احیای برجام را تأیید کرده بودند.

با این حال روحانی مدعی است که دلیل اصلی اجرا نشدن این توافق قانون مصوب مجلس کنترل اکثریت محافظه‌کاران است، همان قانونی که در آذر ۱۳۹۹ تصویب شد و دولت را مجبور کرد تا فعالیت های هسته ای اش را گسترش دهد. یک سال بعد، یعنی در پاییز 1401، پیش نویسی برای توافق آماده شد اما با پیروزی شهید ابراهیم رئیسی، متن این پیش نویس رد شد.در سال ۱۴۰۲، رایزنی های غیرمستقیم میان ایران و آمریکا برای دستیابی به توافقی جهت کاهش تنش ها جریان یافت؛ رایزنی هایی که به واسطه آن برای جلوگیری از گسترش تنش ها می بایست در حوزه های مرتبط یا غیر مرتبط با برنامه هسته ای اقداماتی انجام می شد.