پس‌لرزه‌ درگیری‌های خاورمیانه در قاره سیاه/ یارگیری اعراب خلیج فارس شاخ آفریقا را پریشان کرد

به گزارش اقتصادنیوز،  دریای سرخ درگیر بحران است. در مرکز این طوفان، انصار الله یمن قرار دارند؛ گروهی که در حمایت از مردم فلسطین کشتی های اسرائیلی یا کشتی ها به مقصد سرزمین های اشغالی را هدف حملات راکتی و پهپادی شان قرار می دهند.

حملات انصار الله به کشتیرانی تجاری در دریای سرخ هزینه هایی را بر تجارت جهانی تحمیل کرده است. ایالات متحده و برخی از متحدانش برای مقابله با حملات این گروه هم صدا شده و چندین بار مواضع آنها را هدف قرار دادند. اما به باور ناظران این اپیزود گرچه گویای مشکلات امنیتی دریای سرخ است، اما بحران بسیار فراتر از آن است. فارن افرز در این باره یادداشتی منتشر کرده و اقتصادنیوز این یادداشت را ترجمه و در دو بخش منتشر کرد.بخش اول با عنوان «اصابت ترکش درگیری در دریای سرخ به شاخ آفریقا/ سایه سنگین تنش بر آبراه های استراتژیک/ جهان در آستانه قحطی انرژی قرار دارد؟» منتشر و در ادامه بخش دوم ونهایی آمده است.

منبع بی ثباتی

دریای سرخ با بی ثباتی غریبه نیست. اما بحران کنونی از منظر مقیاس و گستره بی سابقه است. همچنین تنش ها در قاره سیاه به واسطه سه مشکل نوظهور نظم جهانی در قرن بیست و یکم تشدید شده است. اولین و مهم‌ترین مورد مربوط به جاه طلبی های رو به رشد قدرت‌های میانی است که مایلند قدرتشان را در حیاط خلوت خود و در صحنه بین‌المللی نشان دهند. جنگ داخلی در یمن در سال 2014 و بحران میان کشورهای خلیج فارس سه سال بعد از آن (که قطر را تحت محاصره همسایگان خود قرار داد) زمینه را برای مداخلات مالی و نظامی در سراسر شاخ توسط قدرت‌های خاورمیانه‌ای که قصد پرورش مشتریان محلی را دارند، افزایش داد. حتی با کاهش رقابت‌هایی که زمینه ساز رویارویی ها شد، الگوی مداخله تهاجمی و اثرات تضعیف‌کننده آن کاهش نیافته است.

با وجود پول و تجهیزات نظامی، بازیگران محلی در سراسر شاخ، بیش از هر زمان به اهرم زور متوسل می شوند. امارات متحده عربی در مرکز فعل و انفعال های مشکل ساز قرار دارد، همانطور که مداخلات اخیرش در سودان (جایی که از نیروهای پشتیبانی سریع حمایت می کند و اتیوپی (جایی که کنار نخست وزیر ابی احمد قرار گرفته) نشان می دهد. اما بسیاری از کشورهای دیگر چون مصر، قطر، عربستان سعودی و ترکیه نیز مقصر بوده اند.

فشارهای جمعیتی، اقلیمی و کلان اقتصادی به عنوان کاتالیزورهای اضافی برای بی نظمی عمل می کنند. خیزش جوانان در سرتاسر منطقه و شهرنشینی تقاضاهای جدیدی را برای تحرک اقتصادی ایجاد می کند که بسیاری از دولت ها نمی توانند آنها را برآورده کنند. بین سال‌های 2020 و 2023، شاخ آفریقا پنج فصل بارانی ناموفق را متحمل شد که  خشکسالی بی سابقه ای را از دهه 1980 رقم زد.

در همین حال، سودان جنوبی و کنیا از سیلاب های ناتوان کننده آسیب دیده اند. این شوک‌های زیست‌محیطی، همراه با درگیری‌ها، باعث ایجاد بحران‌های گرسنگی حاد در سودان، سودان جنوبی و تیگری شده ؛ جغرافیایی که نزدیک به 30 میلیون نفر در معرض خطر گرسنگی هستند. و تقریباً همه کشورهای منطقه از ترکیبی سمی از بدهی، تورم بالا و کمبود شدید ارز ناشی از نیروهای اقتصادی جهانی خارج از کنترل آنها رنج می برند.در همین حال، فروپاشی چندجانبه گرایی جهانی واکنش های بین المللی به بحران های متعدد شاخ را تضعیف کرده است.

به مدت چهار سال، رقابت ژئوپلیتیکی بین چین، روسیه و ایالات متحده، هرگونه واکنش جدی شورای امنیت سازمان ملل متحد به جنگ‌های سودان و اتیوپی را تضعیف  کرده است. کارگزاران قدرت در اتحادیه آفریقا تا حد زیادی اصل بنیادی سازمان را در مورد "عدم بی تفاوتی" کنار گذاشته اند و برای رسیدگی به این درگیری ها چندان مفید عمل نمی کنند، حتی در شرایطی که نقش برجسته ای در فرآیند صلح طلب ایفا می کنند.

هراس از بازگشت رادیکالیسم

بی ثباتی حاکم برای مردم منطقه فاجعه بار است. مجموعه ای از بازیگران رادیکال در شرایط کنونی از تنش ها برای خود فرصت سازی می کنند. به عنوان مثال، گروه رادیکال الشباب در سومالی آماده نفوذ است. حسن شیخ، رئیس جمهوری در حال مبارزه برای سرکوب این گروه و کاهش توانایی اش در شکل دادن به روایت ملی است. او از نزدیکی بین اتیوپی و سومالی لند و رقابت بین دولت او و کشورهای عضو سومالی پریشان شده است. شیخ همچنین با کاهش حمایت نظامی شرکای بین المللی مواجه است. برخی ناظران آشکارا به بازگشت الشباب به موگادیشو فکر می کنند، جایی که این گروه رادیکال بین سال های 2009 و 2012 در آنجا حضور قوی داشت - نتیجه ای که با بازگشت طالبان در سال 2021 به کابل در افغانستان قابل مقایسه است.

این واقعیت بلافاصله کشور همسایه کنیا و حتی اتیوپی را که از لحاظ تاریخی از حملات این گروه مصون بوده اما شاهد تهاجم بزرگی در ژوئیه 2022 بوده است، به خطر می اندازد. در سودان، مقامات اطلاعاتی غربی نگران هستند که هرج و مرج حاکم، روزنه های جدیدی را برای شبکه های تروریستی داخلی ایجاد کرده و به متحدان القاعده و داعش در ساحل و لیبی جان دوباره بدهد.

دولت‌های رویزیونیست نیز برای به دست آوردن در دریای سرخ و خلیج عدن پیشنهادهای ملموسی ارائه می‌کنند. گروه شبه نظامی واگنر، از گروه پشتیبانی سریع حمایت کرده ، اما کرملین در تلاش برای حفظ سهام خود در اقتصاد طلای این کشور و تحقق توافقنامه 2020 با هر دو طرف جنگ سودان هم صدا شده است. نفوذ روسیه در سودان اکنون قابل توجه است. روسیه همچنین از ناامنی های اریتره در مورد اتیوپی برای تعمیق روابط با این کشور استراتژیک دریای سرخ سوء استفاده می کند. بحران های متعدد شاخ آفریقا را می توان به طور پایدار تنها توسط بازیگران داخل منطقه حل کرد. با این حال، اکثر کشورهای محلی تاکید دارند که ایالات متحده باید نقش کاتالیزور حیاتی برای صلح را ایفا کند. دولت بایدن، به اعتبار خود، از این واقعیت قدردانی کرد. این گزاره در مرکز تلاش های دیپلماتیک برای حل و فصل جنگ در سودان و اتیوپی و تنش زدایی در مورد توافق اتیوپی و سومالی لند قرار دارد. این کشور همچنان منبع اصلی کمک های بشردوستانه به منطقه است و حامی اصلی تلاش های منطقه ای برای مبارزه با تروریسم.

فارغ از گزاره هایی که بدان ها اشاره شد، ثباتی در دریای سرخ و شاخ آفریقا تهدید مستقیم اقتصادی و امنیتی برای تجارت و منافع تجاری اروپا است. مهاجرت بر بحث‌های سیاسی اروپا مسلط شده و تشدید بی‌ثباتی در شاخ این مشکل را تشدید می‌کند و سیاست‌های اروپا را به گونه‌ای منحرف کرده و اتحاد فراآتلانتیک را پیچیده تر خواهد کرد. ایالات متحده باید با مشارکت با اتحادیه اروپا، کشورهای عضو آن و بریتانیا برای تامین صلح منطقه‌ای، با تمرکز ویژه بر حمایت از میانجی‌گری جهت پایان دادن به جنگ‌های دوگانه سودان و اتیوپی، مشارکت داشته باشد . به طور مشابه، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، با همکاری نزدیک با اتحادیه آفریقا و کشورهای عضو آن، می‌تواند با تسهیل هماهنگی بهتر بین مجموعه‌ای از نمایندگان بین‌المللی که سعی در مدیریت چندین منطقه در شاخ آفریقا را دارند، نقش آفرینی کند.هنوز برای تثبیت صلح در دریای سرخ دیر نیست، اما با گسترش خشونت و تجزیه دولت ها و گسترش نفوذ رقبای آمریکایی، روزنه های صلح در حال بسته شدن است.