معنای بازگشت معماران برجام/ برنامه هسته‌ای ایران؛ پلن آمریکا برای دور زدن چین و روسیه؟

به گزارش اقتصادنیوز، عباس عراقچی وزیر امور خارجه جدید ایران در مصاحبه با خبرگزاری کیودو ژاپن در تاریخ 22 اوت، قطب نمای سیاست خارجی در دوره ریاست جمهوری مسعود پزشکیان را تبیین و به اولویت‌های دولت چهاردهم در دستگاه دیپلماسی پرداخت. عراقچی گفت: «وزارت امور خارجه در راستای رفع تحریم‌های اعمالی علیه اقتصاد ایران و عادی‌سازی تجارت با جامعه بین‌المللی، به دنبال مدیریت تنش‌ها با واشنگتن و بازسازی روابط با کشورهای اروپایی خواهد بود.» او خواستار «مذاکرات جدی، متمرکز و محدود به زمان» شد.

با این همه به گفته عراقچی «ماموریت اصلی دستگاه دیپلماسی» «پایان دادن به تحریم‌ها» علیه اقتصاد ایران است. هر چند وزیر امور خارجه در ادامه تاکید داشت که اولویت نخست دستگاه دیپلماسی دولت پزشکیان «تعامل با همسایگان»‌ است. اولویت دوم «گسترش حوزه دیپلماسی به آفریقا و شرق آسیاست». اولویت سوم «تداوم تعامل با بازیگرانی است که در شرایط دشوار کنار ایران قرار داشتند.» با این همه پزشکیان چهار روز بعد، در مراسم تکریم و معارفه عراقچی در وزارت امور خارجه ایران در 6 مرداد ماه نیز تاکید کرد که اولویت دولت او جست‌وجوی راه‌هایی برای رفع تحریم‌هاست.

برجام منهای چین و روسیه؟

اوراسیا ریویو با انتشار یادداشتی در این باره مدعی شد، با اشاره به موضع گیری مقامات ایران می‌توان گفت که تهران در مسیر طولانی و دشوار خود از زمان انقلاب اسلامی در سال 1979 امروز بر سر دوراهی تاریخی قرار گرفته است. به ادعای این موسسه مطالعاتی آنچه از تهران می‌شنویم حول محور مذاکره مستقیم با آمریکا به عنوان اولویت نخست و ابزاری برای پایان دادن به تحریم‌های غرب است که برای شتاب بخشیدن به اقتصاد ضروری است. همسایگان ایران فعلا در حال رصد کردن تحولات هستند. از همین رو می‌توان گفت، خاورمیانه در آستانه تغییر است در همین راستا عراقچی در تماس تلفنی با وزرای خارجه فرانسه و آلمان، وزیر امور خارجه انگلیس و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا ضمن اعلام آمادگی برای مذاکرات هسته‌ای، ضمن اشاره به این تحولات بر تعامل سازنده با غرب تاکید داشت.

اوراسیا ریویو در ادامه مدعی است: قالب مذاکرات باید مشخص شود. تردیدی وجود ندارد که قدرت‌های غربی - ایالات متحده و تروئیکای اروپایی - فرمت برجام که شامل روسیه نیز می‌شود را نمی‌خواهند. جنگ در اوکراین یک واقعیت ژئوپلیتیکی است که باعث فروپاشی روابط غرب و روسیه شده است. با این همه ذهنیت غرب در باب چین به عنوان عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متفاوت است؛ بالاخص در شرایطی که ایالات متحده تلاش دارد تا تنش‌ها با پکن را به حداقل برساند. سفر سه روزه جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی بایدن به پکن و رایزنی‌های گسترده‌اش با وانگ یی، وزیر امور خارجه چین به مدت 14 ساعت، "عمیق، صریح، اساسی و سازنده" توصیف شده است. نکته مهم این است که شی جین پینگ از سالیوان در تالار بزرگ مردم در پکن پذیرایی کرد. همزمان مقام‌های چینی در یک حرکت استثنایی، زمینه را برای دیدار سالیوان با یکی از معاونان کمیسیون نظامی مرکزی چین، ژنرال ژانگ یوشیا که معاون شی است، فراهم کردند. در واقع، ایالات متحده و چین توافق کردند تا برای تماس تلفنی بین شی و بایدن در هفته‌های آینده مقدمه سازی کنند. همزمان سالیوان نشان داد که این دو می‌توانند شخصاً در اجلاس همکاری‌های اقتصادی آسیا-اقیانوسیه یا گروه 20 اواخر امسال دیدار داشته باشند.

معنای بازگشت معماران برجام؟

می‌توان تصور کرد که رایزنی‌های سالیوان با وانگ یی تنش‌ها در خاورمیانه را تحت تأثیر قرار دهد؛ تنش‌هایی که پایان دادن به آن‌ها اولویت اصلی سیاست خارجی بایدن است، به ویژه به دلیل تأثیر بحران حاکم بر انتخابات 5 نوامبر در ایالات متحده. در قرائت چینی، شی به سالیوان گفته: «چین و ایالات متحده به عنوان دو کشور بزرگ، باید منبع ثبات برای صلح و توسعه جهانی باشند».

در همین راستا گروهی مدعی‌اند، زمانی که صحبت از برجام می‌شود، مقامات آمریکا می‌گویند که این توافق، توافقی مرده و از دستور کار خارج شده است. این بدان معناست که باید در مورد قالب جدید مذاکرات و یک دستور کار جدید توافق شود. در این پس‌زمینه کلی، بازگشت محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه پیشین ایران به عرصه دیپلماسی قابل توجه است. او در دولت جدید سمت معاونت راهبردی رئیس جمهور را برعهده خواهد داشت. عراقچی در دولت حسن روحانی معاون ظریف به عنوان مذاکره کننده هسته ای بود. به ادعای اوراسیا ریویو معماران برجام بازگشته‌اند، چهره‌هایی که هر دو در پایتخت‌های غربی بسیار مورد توجه هستند. به ویژه، ظریف با نخبگان فعال در سیاست خارجی آمریکا از جمله اتاق‌های فکر و صاحب نظران تعاملاتی جدی دارد.

اوراسیا ریو در بخش دیگری از یادداشت ادعایی‌اش آورده، در شرایط کنونی ایران با افزایش درصد غنی سازی خود، در آستانه گریز هسته‌ای و بازدارندگی فعال قرار دارد، در چنین شرایطی شاید آغاز رایزنی‌های هسته‌ای بیش از هر زمان دیگر فوریت پیدا کند. با این همه اما یکی دیگر از اهداف واشنگتن تعامل مستمر با تهران در زمینه مسائل امنیتی منطقه‌ای خواهد بود. قدرت‌های غربی به ویژه بر تعاملات و همکاری‌های نظامی ادعایی ایران از روسیه در جنگ اوکراین متمرکز هستند. البته در طرح آمریکا، تمایل بایدن برای موافقت با هرگونه کاهش تحریم‌ها به طور قابل توجهی به همکاری ایران در مسائل امنیتی منوط شده، با دور نگه داشتن روسیه، آمریکایی‌ها احتمالا امیدوارند که دست بالا را داشته باشند، اما ظریف و عراقچی نیز مذاکره‌کنندگان ماهری هستند.