تحولات شام؛ بازی ترکیه با کارت سوریه در زمین آمریکا/هزینه سنگین تحریرالشام روی دست آنکارا

به گزارش اقتصادنیوز، برای پایتخت‌های خاورمیانه خبر سقوط بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، نگران کننده است. در این میان تنها آنکارا نگران نیست. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، به جای نگرانی در مورد چشم انداز سوریه پس از بیش از یک دهه درگیری، براین باور است که در عصر پسااسد قادر به فرصت سازی است.

به ادعای ناظران خوش‌بینی این بازیگر کاملاً مستدل است. از میان همه بازیگران اصلی منطقه، آنکارا قوی‌ترین کانال‌های ارتباطی و سابقه همکاری با گروه‌های حاکم را دارد که اکنون در دمشق مسئول قدرت را در اختیار گرفته و می‌توانند به ترکیه جهت تحقق منافعش کمک کنند. در همین راستا نشریه فارن افرز یادداشتی را منتشر کرده، اقتصادنیوز این یادداشت را در دوبخش ترجمه کرده که بخش اول با عنوان «صبر ترکیه در سوریه؛ مسکو میدان را به آنکارا باخت/ ترکش‌های تحولات شام قفقاز را هم درگیر می‌کند؟» منتشر شد و در ادامه بخش دوم و نهایی آمده است.

فرصت آشتی با واشنگتن!

در شرایط کنونی ایران به واسطه تحولات خاورمیانه و رویارویی با اسرائیل بر منطقه متمرکز شده است. سوریه استراتژی مقاومت را تحت تاثیر قرار داده بود و به سان پلی بود که تهران می‌توانست از طریق آن حمایت‌های خود را در اختیار حزب‌الله لبنان قرار دهد. در شرایط کنونی رقابت‌ها میان تهران و آنکارا از قفقاز فراتر رفته و می‌توان در عراق و سوریه ادامه‌دار شود.

سقوط دولت اسد احتمالاً مزایای دیگری را در اختیار اردوغان قرار خواهد داد؛ فرصت آشتی با واشنگتن. حضور نظامی ایالات متحده در سوریه و همکاری با کرد سوری باعث تیرگی روابط دوجانبه و پیچیده شدن عملیات ترکیه در منطقه شده است. در سال 2019، چند روز پس از آنکه دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا خروج نیروهای آمریکایی از سوریه را اعلام کرد، آنکارا دستور حمله نظامی علیه متحدان کرد سوری واشنگتن را صادر کرد. ترامپ ترکیه را تحریم کرد و متعهد شد که «تعداد کمی» از نیروها را در بخش‌هایی از سوریه برای حفاظت از تأسیسات نفتی نگه دارد. آنکارا مدتهاست که خواهان خروج نیروهای آمریکایی است و انتخاب ترامپ برای دور دوم این امیدها را زنده کرد که او سرانجام نیروهای باقی مانده را به خانه بازگرداند. خروج اسد می‌تواند این نتیجه را محتمل‌تر کند. در حالی که شورشیان سوری به حومه دمشق رسیدند تا به سنگر اسد یورش ببرند، ترامپ اصرار داشت که ایالات متحده «نباید کاری با جنگ آنها داشته باشد». زمانی که ترامپ روی کار آمد، ممکن است با توافقی موافقت کند که در آن ترکیه متعهد به مهار داعش شود و ایالات متحده نیروهای خود را از سوریه خارج کند و در نتیجه آنکارا را برای روابط سازنده با دولت جدید آماده کند.

چالش شمال!

اگرچه سوریه پس از اسد می‌تواند برای آنکارا فرصت ساز باشد، اما این خطر غیرقابل چشم پوشی نیز وجود دارد که نیروهای تحت رهبری تحریرالشام، بی‌ثباتی و افراط گرایی را تقویت کنند. انتقال قدرت از این نوع به ندرت کم هزینه است. سیزده سال پس از قیام لیبی با حمایت ناتو که منجر به سرنگونی و مرگ معمر القذافی شد، این کشور همچنان در درگیری و هرج و مرج فرو رفته است و مردم آن با وجود ثروت فراوان نفتی از شرایط اقتصادی سخت در رنج هستند. پس از سرنگونی صدام حسین در سال 2003، رهبران جدید عراق برای تحکیم دموکراسی تلاش کردند اما این کشور کماکان از خشونت‌های فرقه‌ای رنج می‌برد. سوریه امروز با چالش‌هایی مشابهی شاید حتی بزرگ‌تر، مواجه است، زیرا بیش از یک دهه جنگ داخلی را متحمل شده که باعث ویرانی گسترده و شکاف‌های عمیق اجتماعی و سیاسی شده است.

اینکه آیا گروه‌هایی که جایگزین اسد شده‌اند می‌توانند به این مشکلات رسیدگی کنند یا خیر، مشخص نیست. شورشیان نخست وزیر موقت را معرفی کرده‌اند، اما کنترل دولت جدید هنوز به طور کامل انجام نشده است. اگر ترکیه بتواند بستر را برای بازسازی سوریه هموار کنند، قطعاً نقشی برجسته ایفا خواهد کرد. حمایت این کشور از گروه‌های حاکم، مرز طولانی مشترک با سوریه و حضور نظامی در این کشور به آنکارا نفوذ قابل توجهی می‌دهد.

با این حال، ترکیه نمی‌تواند دیکته کند که رهبران جدید در دمشق چگونه حکومت کنند. ائتلاف شورشی تحت رهبری تحریرالشام جزئیات زیادی در مورد برنامه‌های خود برای اداره سوریه ارائه نکرده، اما کشورهای غربی و عربی نگرانند که ممکن است تلاش کند یک رژیم  تندرو را ایجاد کند. اما تحریر‌الشام از برخی جهات سعی کرده چهره معتدلی را ارائه دهد. رهبر آن علناً تروریسم بین‌المللی را رد کرده است. پس از سرنگونی اسد، این گروه متعهد شد که نهادهای دولتی را تخریب نکند و قول داد که به تنوع قومی و مذهبی کشور احترام بگذارد.

با این حال دلایل زیادی برای شک و تردید در باب آینده وجود دارد. حکومت تحریرالشام در ادلب چندان دموکراتیک نبود. آنکارا ممکن است دولت جدید سوریه را تحت فشار قرار دهد تا حقوق زنان و گروه‌های اقلیت را تضمین کند، اما این بدان معنا نیست که شورشیان بدین فرامین گوش فرا بدهند. ترکیه، کشوری که از دادن حقوق اولیه به جمعیت کرد خود امتناع می‌ورزد، بعید است که به دنبال شرایط سخاوتمندانه برای کردهای سوریه باشد. مشکل حل نشده کردها باعث ادامه بی‌ثباتی در شمال سوریه و امکان سرایت تنش‌ها به ترکیه خواهد شد و اگر شورشیان نتوانند حقوق برابر برای همه سوری‌ها را در قانون و عمل حفظ کنند، سوریه جدید ممکن است با سوریه قدیمی تفاوت چندانی نداشته باشد. این نتیجه برای آنکارا خوب نخواهد بود. اردوغان از پناهجویان سوری که اکنون در ترکیه اقامت دارند می‌خواهد داوطلبانه به کشورشان بازگردند. بدون تضمین آینده دموکراتیک، بسیاری ممکن است چنین پیشنهادی را قبول نکنند.

قمار دلال قدرت

خطر ظهور مجدد داعش نیز وجود دارد. رهبران جدید سوریه در سال آینده با چالش‌هایی روبه رو می‌شوند. شبه‌نظامیان کرد سوری که اکنون امنیت زندان‌ها و بازداشتگاه‌هایی را که ده‌ها هزار جنگجوی داعش را در خود جای داده‌اند، تامین می‌کنند، آینده خود را نیز در نظر خواهند داشت. داعش با سرمایه گذاری بر این دوره از هرج و مرج، می‌تواند تلاش کند تا خود را بازسازی کند. ترکیه به ویژه در برابر حملات تروریستی آسیب پذیر است، زیرا این کشور محل استقرار شبکه‌های فعال داعش است. تنها در سال جاری، مقامات ترکیه بیش از سه هزار عضو مظنون داعش را در عملیات‌هایی که این شبکه‌ها را هدف قرار داده‌اند، دستگیر کرده است. از همین رو توسعه سیاسی سوریه در کوتاه مدت نه تنها به نیات و توانایی‌های دولت جدید بلکه به اقدامات قدرت‌های خارجی برای کمک به ثبات و بازسازی کشور منوط است.

سوریه به سرمایه گذاری خارجی در زیرساخت‌ها، کمک‌های بشردوستانه، رهایی از تحریم‌ها، حمایت از بازگشت پناهجویان و کمک به خلع سلاح شبه نظامیان و بازآموزی خدمات امنیتی نیاز دارد. اما اگر ائتلاف تحت رهبری تحریرالشام فشارهای بین‌المللی را برای تحقق وعده خود برای تشکیل یک دولت فراگیر و نهادهای مدنی نادیده بگیرد، جهان از این بازیگر دوری خواهد کرد و سوریه منزوی می‌تواند به راحتی دوباره به آشفتگی خشونت آمیز بازگردد. ترکیه پس از آن باید با یک همسایه ویران شده اقتصادی که توسط گروه‌های مسلح رقیب از هم پاشیده شده را تحمل کند.

ترکیه به عنوان دلال قدرتی که اقداماتش منجر به سقوط اسد شد، مالک مشکلات سوریه خواهد بود. پس از فرار اسد از کشور، بسیاری در آنکارا به سرعت اعلام پیروزی کردند. داشتن یک دولت دوست در دمشق ممکن است درهای واقعی را به روی اردوغان باز کند. او خواهان بازگشت پناهجویان به سوریه است و متحدانش در بخش ساخت و ساز ترکیه می‌خواهند در بازسازی این کشور مشارکت کنند. این پیروزی در سوریه به او موقعیتی بخشیده که اردوغان امیدوار است از آن در روابط با غرب و کشورهای منطقه به نفع خود استفاده کند. اما اگر سوریه دوباره به سمت هرج و مرج فرو رود و تروریسم و ​​بی ثباتی ایجاد کند که می تواند پناهندگان بیشتری را به آن سوی مرزها اعزام کند، ترکیه ممکن است از موفقیت فاجعه بار شورشیان پشیمان شود.