ایران و امارات؛ از تنش درباره جزایر سه‌گانه تا هم‌صدایی نظامی و دیپلماتیک/ واکنش ابوظبی به کمپین فشار حداکثری ترامپ

به گزارش اقتصادنیوز،موسسه مطالعاتی استیمسون با انتشار یادداشتی مدعی شد: شیخ محمد بن زاید آل نهیان، رهبر امارات متحده عربی در پاییز گذشته و در حاشیه اجلاس سران کشورهای عضو گروه بریکس در کازان روسیه با مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران دیدار کرد.

این دیدار نخستین ملاقات رسمی میان امیر ابوظبی و رئیس‌جمهور ایران بود و به عنوان نقطه اوج دیپلماسی طولانی برای بهبود روابط میان دو رقیب تاریخی خلیج فارس، در چارچوب فرایند تنش‌زدایی منطقه‌ای در حوزه کلان، به شمار می‌رود.

فصل تازه روابط تهران و ابوظبی

به ادعای این موسسه مطالعاتی، پس از سال‌ها لفاظی‌های تند، خصومت‌های دیپلماتیک و تقابل‌های نظامی در سایه، روابط ایران با اعضای کلیدی شورای همکاری خلیج فارس – عربستان سعودی، امارات، کویت و بحرین – در سال‌های 2023 و 2024 بهبود یافته است.

با این حال، چالش‌های جدیدی در پیش است؛ چرا که منطقه همچنان شاهد بحران‌ها و تحولات مختلفی است، از جمله تبعات جنگ غزه، فروپاشی دولت اسد در سوریه، رویارویی ایران و اسرائیل و بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید. از منظر ابوظبی، تأمین امنیت ملی و تضمین شکوفایی اقتصادی، زیرساخت‌های تلاش‌های دیپلماتیک این کشور در جهت بهبود روابط با تهران است.

مذاکرات برای کاهش تنش‌ها میان امارات و ایران پس از سلسله‌ای از حوادث غیرمعلوم که به کشتی‌های تجاری در سواحل امارات در سال 2019 آسیب رساند، تسریع یافت. این تحولات پس از خروج دولت ترامپ در سال 2018 از توافق هسته‌ای ایران و بازگشت تحریم‌های سخت‌گیرانه رخ داد.

همانند تلاش‌های امارات برای نزدیکی به ترکیه و قطر، شیخ طحنون بن زاید آل نهیان، مشاور امنیت ملی امارات و برادر شیخ محمد بن زاید، رهبری روابط دوجانبه با ایران را به عهده داشت. در سه سال گذشته، مذاکرات متعدد در سطوح میانه و ارشد میان دو بازیگر در جریان بوده است. در ژوئیه 2024، وزیر امور خارجه امارات، شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان، هیأت دیپلماتیک امارات را برای یک دیدار رسمی دو روزه به تهران آورد و با پزشکیان، عباس عراقچی و محمدباقر قالیباف دیدار کرد.

به‌تازگی، در تاریخ 12 فوریه 2024، وزیر امور خارجه امارات با کمال خرازی، مشاور ارشد مقام معظم رهبری ایران، وزیر امور خارجه پیشین و رئیس شورای استراتژیک روابط خارجی ایران، در حاشیه یک نشست چندجانبه در دبی دیدار داشت.

از ابتدای سال 2023، ابوظبی و تهران نیز در زمینه‌های حمل و نقل هوایی، کشتیرانی، تجارت و سرمایه‌گذاری‌ها، اقدام مشترک اقلیمی در مقابله با طوفان‌های شن و مدیریت مرزی مذاکرات مشترکی داشته‌اند.

اهداف دیپلماتیک امارات

امارات در روند بهبود روابط با ایران قصد دارد خود را به عنوان یک میانجی‌گر نشان داده و مکانیزم‌های تنظیم ساختار جغرافیایی-سیاسی منطقه را برای حمایت از کاهش تنش‌ها، عدم تشدید بحران‌ها و تنوع اقتصادی بازتعریف کند. اما به ادعای ناظران، علیرغم بهبود روابط با تهران، امارات هنوز نتوانسته است اختلافات سرزمینی پنج دهه‌ای خود را بر سر سه جزیره ایرانی در خلیج فارس – ابوموسی و جزایر تنب بزرگ و کوچک – با تهران حل و فصل کند.

در اواخر نوامبر 1971، ایران تحت حاکمیت محمدرضا شاه پهلوی کنترل این جزایر را دو روز قبل از تأسیس امارات به دست گرفت. از آن زمان، ایران این جزایر را به شدت نظامی‌سازی کرده، در حالی که امارات به دنبال یافتن راه‌حل دیپلماتیک بوده است. این بحران به‌طور عمیقی حافظه نهادی و ادراک تهدید در امارات را شکل داده و تصویر ایران را به‌عنوان یک قدرت هژمونیک تقویت کرده است.

به ادعای ناظران، از منظر نظامی، کنترل این سه جزیره ایرانی مزیت بزرگی به همراه دارد. این جزایر در قلب مسیرهای کشتیرانی خلیج فارس قرار دارند و پایگاه‌های مستقر بر روی این جزایر، ترافیک دریایی ورودی و خروجی به تنگه هرمز را تحت نظارت دارند و در معماری دفاع دریایی ایران نقش حیاتی ایفا می‌کند.

تحلیلگران مدعی‌اند استراتژی امارات برای بازپس‌گیری ادعایی این نقاط عمدتاً بر جمع‌آوری حمایت برای ادعاهای حاکمیتی خود در محافل منطقه‌ای و بین‌المللی متمرکز بوده است و تلاش دارد تا از حمایت دیپلماتیک کشورهای بزرگ جغرافیایی استفاده کند.

در دو سال گذشته، امارات بارها حمایت لفظی چین و روسیه را برای ادعاهای خود به دست آورده، که منجر به بروز اختلافات عمومی میان تهران و نزدیک‌ترین شرکای استراتژیک این کشور شده است. در عین حال، امارات همچنان از احتمال کشیده شدنش به رویارویی‌های ادعایی میان ایران و اسرائیل به دلیل حملات حماس در 7 اکتبر 2023 به اسرائیل و جنگ اسرائیل در غزه نگران است.

بحران‌های منطقه‌ای در سال 2024 گسترش یافته و منجر به حمله اسرائیل به لبنان شد که ساختارهای فرماندهی و سیاسی حزب‌الله و حماس را تحت تاثیر قرار داد و در عین حال جبهه حوثی‌ها را تقویت نمود. به ادعای ناظران، برای جلوگیری از گرفتار شدن در تیررس مبادلات تلافی‌جویانه  و فاصله گرفتن از موضع نظامی ادعایی واشنگتن در برابر تهران، امارات از استفاده ایالات متحده از حریم هوایی و تأسیسات نظامی خود برای رویارویی با ایران و محور مقاومت جلوگیری کرده است.

در عین حال، امارات متحده عربی همچنان نگران فعل و انفعال‌های محور مقاومت است. اگرچه معادلات منطقه به دلیل جنگ لبنان و فروپاشی دولت اسد در سوریه تغییر کرده، اما اماراتی‌ها همچنان حملات موشکی و پهپادی حوثی‌ها علیه ابوظبی در ژانویه 2022 و احتمال از سرگیری کمپین ضد کشتی این گروه در دریای سرخ نگران هستند.

رویکرد ابوظبی در عصر ترامپ

بازگشت ترامپ به کاخ سفید موجب افزایش عدم قطعیت‌ها می‌شود. امارات متحده عربی خاطرات پیچیده‌ای از دوره اول ریاست جمهوری ترامپ دارد. از تحریم‌های شدید اقتصادی ایالات متحده علیه ایران تا ترور (شهید) شهید قاسم سلیمانی در سال 2020، سیاست‌های خاورمیانه‌ای ترامپ در معرض خطر برهم زدن تلاش‌های دیپلماتیک ابوظبی برای نزدیکی به تهران قرار داشت.

با این حال، توافقات ابراهیم 2020 -توافق‌هایی که روابط اسرائیل را با چهار کشور عربی، از جمله امارات، عادی کرد- یک دستاورد دیپلماتیک پیشگامانه برای امارات بود. هنوز مشخص نیست ترامپ در دوره دوم خود چه رویکردی در باب منطقه خواهد داشت. اگرچه ترامپ اخیراً یک یادداشت‌ تفاهم ادعایی برای از سرگیری کمپین فشار حداکثری علیه ایران امضا کرده است، اما او گفته است که این کار را با تأسف انجام داده و ترجیح می‌دهد راه‌حلی دیپلماتیک برای پیشرفت‌های هسته‌ای ایران پیدا کند.

به ادعای ناظران، رویکرد سخت گیرانه ادعایی ایالات متحده نسبت به ایران احتمالا باعث عقب‌نشینی‌های جدی در روابط امارات و ایران خواهد شد. ابوظبی احتمالاً رویکرد "صبر و مشاهده" را در پیش خواهد گرفت تا بهتر مسیر سیاست خارجی ترامپ را ارزیابی کرده و در صورتی که دولت ترامپ کمپین فشار حداکثری  را تشدید کند، این احتمال وجود دارد که ابوظبی تلاش خواهد کرد روابط خود را با ایران در مسیر مثبت حفظ کند.

دیدار دوجانبه بین وزرای امور خارجه امارات متحده عربی و ایران در تاریخ 29 دسامبر 2024 که نخستین گفت‌وگوی حضوری از زمان سقوط دولت اسد در سوریه بود، اراده دو کشور برای حفظ کانال‌های ارتباط مستقیم در زمانی که تحولات عمده‌ای در نظم سیاسی منطقه‌ای در حال وقوع است را نشان می‌دهد.

در همین حال، در تاریخ 3 فوریه، یک ناوگروه ایرانی متشکل از چهار کشتی جنگی ، به طور دوستانه از بندر شارجه بازدید کرد. این اولین بازدید از این نوع از زمان از سرگیری مذاکرات امنیت دریایی بین امارات و ایران در اواسط سال 2019 است. این بازدید گسترده از بندر ایرانی نشان‌دهنده اراده امارات و ایران برای حمایت از کاهش تنش‌ها با هماهنگی نظامی ملموس است و به دولت ترامپ پیام می‌دهد که امارات تمایلی به تلاش جدید برای انزوای ایران ندارد.