گام اول در قطع رانت آماری

به گزارش اقتصادنیوز ، براساس تقویم منتشر شده ازسوی بانک مرکزی، نهاد پولی و بانکی کشور خود را ملزم کرده است که آمار‌های سه متغیر کلان اقتصادی «تورم»، «حساب‌های ملی» و «شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی» را در تاریخ‌های مشخص اعلام کند. این اقدام نهاد سیاست‌گذار پولی کشور در راستای اجرای تکلیف قانونی مندرج در بند (پ) ماده (10) قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور انجام شده است.

براساس این ماده قانون، «دستگاه‌های اجرایی مانند بانک مرکزی مکلفند در حدود وظایف قانونی خود و در چارچوب ضوابط و استانداردهای شورای عالی آمار ایران، آمار تخصصی حوزه‌های مربوط به خود را تولید و اعلام کنند. در این صورت آمار منتشره آمار تخصصی رسمی است.» این اقدام بانک مرکزی گام نخست تعهد آماری و پایان یک نزاع آماری است؛ به‌طوری‌که با انتشار منظم و برنامه‌ریزی شده آمارها قدرت پیش‌بینی و برنامه‌ریزی متغیرهای کلان اقتصادی افزایش یافته و از سوی دیگر تاخیر در اعلام آمارها به‌واسطه اختلاف‌نظر‌های آماری بین مرکز آمار و بانک مرکزی نیز از بین خواهد رفت.

همچنین، ایجاد‌ یک جد‌ول زمان‌بند‌ی د‌قیق برای آمارها، از یک‌سو به تقویت «شفافیت اقتصاد‌ی و آماری» کمک می‌کند‌ و از سوی د‌یگر، موجب ایجاد‌ «تعهد‌» برای نهاد‌ منتشرکنند‌ه آمارها می‌‌شود‌. این تعهد سبب می‌شود حتی با تغییر مسوولان نهاد‌ها، امکان تغییر رویه‌های آماری به‌ساد‌گی امکان‌پذیر نباشد.

با وجود اینکه انتشار تقویم زمانی آمارهای این سه متغیر اقتصادی گام نخست در منظم شدن انتشار آمارهای اقتصادی است، اما به‌نظر می‌رسد بانک مرکزی در انتشار آمار‌های دیگر متغیر‌های اقتصادی چون تورم تولیدکننده، رشد اقتصادی، نرخ بیکاری، تولید ناخالص داخلی و... نیز باید تقویم مشخصی داشته باشد تا فضای آماری اقتصاد کشور نیز شفافیت کافی را به‌دست آورد. ازسوی دیگر بررسی کشورهای دیگر که نظام آماری با سابقه‌ای دارند نشان می‌دهد که این تقویم‌ها تنها محدود به شاخص‌های اقتصادی نیست و تاریخ انتشار گزارش‌های مفصل اقتصادی را نیز اعلام می‌کند. از سوی دیگر در این جداول علاوه‌بر ماه و روز انتشار آمارها، ساعت انتشار هر یک از آمار شاخص‌های اقتصادی از پیش به‌طور دقیق مشخص شده است.

تقویم منتشر شده ازسوی بانک مرکزی تقویمی است که تنها تاریخ‌های اعلام شده برای انتشار آمارهای یک سال پیش‌رو در آن ذکر شده است. این در حالی است که مشاهدات جدول‌های آماری کشورهای دیگر نشان می‌دهد این جدول‌ها برای یک دوره تهیه نمی‌شود و در نتیجه تعهدی دائمی ایجاد می‌کند، در نتیجه به‌نظر می‌رسد بانک مرکزی باید یک جدول همیشگی برای اعلام آمارهای متغیرهای مهم اقتصادی منتشر کند تا یک الزام همیشگی برای انتشار آمارها به‌وجود بیاید.

گام اول تعهد آماری

بانک مرکزی در اولین گام تعهد آماری خود، تقویم زمانی برای انتشار سه متغیر کلان منتشر کرده است. براساس تقویم زمانی منتشر شده ازسوی بانک مرکزی، این نهاد سیاست‌گذار متعهد شده آمارهای سه متغیر کلان اقتصادی تورم، حساب‌های ملی فصلی و شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی را براساس زمان‌بندی مشخص منتشر کند. بر اساس این تقویم، آمار رسمی نرخ تورم باید در چهارم یا پنجم ماه بعد منتشر شود، بدین معنا که مثلا آمار نرخ تورم در فرودین ماه در روز دوشنبه چهارم اردیبهشت ماه منتشر شود.

البته این زمان بندی در اسفند ماه استثنا هم دارد، به‌طوری‌که آمار نرخ تورم در ماه پایانی سال، هشتم فروردین سال بعد منتشر خواهد شد. دو شاخص حساب‌های ملی و شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی نیز که به‌صورت فصلی منتشر می‌شود قرار است با یک تاخیر زمانی فصلی، در هفته پایانی فصل بعد منتشر شود؛ به‌طور مثال گزارش آماری حساب‌های ملی مربوط به فصل بهار، در هفته پایانی فصل تابستان منتشر خواهد شد و به‌ این ترتیب گزارش آماری مرتبط با فصل زمستان 96، در هفته پایانی فصل بهار سال 97 منتشر خواهد شد.

قبلا گزارش‌های متوسط قیمت خرده‌فروشی برخی مواد خوراکی در تهران نیز تقریبا منظم و به‌صورت هفتگی منتشر می‌شد. بنابراین می‌توان گفت گام اول تدوین تقویم زمانی انتشار آمارهای متغیرهای مهم اقتصادی برداشته شده است. البته در گذشته نیز در برخی آمارها مانند تورم مصرف‌کننده و تولیدکننده، یک نظم غیر قابل رسمی مشاهده می‌شد، حال این تقویم تصویر بهتری را برای انتشار آمارها ارائه می‌دهد.

در گذشته به دلیل بی نظمی و نبود زمان‌بندی دقیق در انتشار آمارها، حجم وسیعی از آمارهای اقتصادی با تاخیر و گاهی اوقات به‌طور همزمان منتشر می‌شد. به تعویق افتادن انتشار آمارها دلایل متعددی داشته است، یکی از این دلایل که در دوره‌ای بسیار بحث‌برانگیز بود تفاوت‌های آماری بین دو مرجع منتشرکننده آمار، بانک مرکزی و مرکز آمار کشور بود که این تفاوت سبب به تاخیر انداختن انتشار آمارهای موجود می‌شد.

در بعضی مواقع نیز شرایط نامناسب یا شوک‌های سیاسی سبب می‌شد که نهادها از انتشار آمارها امتناع کنند. این در حالی ‌است که مطالعات روی کشورهایی که نظام آماری با سابقه دارند نشان می‌دهد که زمان انتشار آمارهای مهم کاملا از قبل مشخص و ثابت است و تمهید‌ات ویژه‌ای نیز برای انتشار عمومی و همزمان آمارها صورت می‌گیرد‌ تا از توزیع رانت به علت د‌سترسی خاص به آمارها جلوگیری ‌شود‌.

ایجاد‌ یک جد‌ول زمان‌بند‌ی د‌قیق برای آمارها، از یک‌سو به تقویت «شفافیت اقتصاد‌ی و آماری» کمک می‌کند‌ و از سوی د‌یگر، موجب ایجاد‌ «تعهد‌» برای نهاد‌ منتشرکنند‌ه آمارها می‌‌شود‌. در نتیجه مداخلات سیاسی در انتشار آمارها به کمترین مقدار می‌رسد و استقلال بانک مرکزی در انتشار داده‌ها حفظ می‌شود.

زمان‌بند‌ی د‌قیق برای ایجاد‌ «تعهد‌»

به‌نظر می‌رسد‌ بانک مرکزی با ایجاد‌ جد‌ول زمان‌بند‌ی د‌قیق برای انتشار آمارهای اقتصاد‌ی می‌تواند‌ گامی بلند‌ نیز برای متعهد‌ کرد‌ن سیاست‌گذاری پولی و بنیان‌گذاشتن یک رویه صحیح و غیرقابل تخطی د‌ر اطلاع‌رسانی، حتی برای سال‌های آیند‌ه برد‌ارد‌. این موضوع می‌تواند‌ مزایای زیاد‌ی را برای اقتصاد‌ کشور د‌ر پی د‌اشته باشد‌. به‌عنوان مثال، قابلیت برنامه‌ریزی بیشتری با توجه به زمان‌بند‌ی اعلام شد‌ه وجود‌ خواهد‌ د‌اشت.

همچنین، به‌تد‌ریج با مشخص شد‌ن فاصله زمانی انتشار آمارها با د‌وره مورد‌ بررسی، می‌توان برای کاهش این فاصله، اقد‌امات لازم را انجام د‌اد‌. علاوه‌بر این، د‌ر‌صورتی‌که انتشار آمارها به یک روال منظم از سوی بانک‌مرکزی تبد‌یل شود‌، این امر به یک مشخصه ساختاری بانک‌مرکزی تبد‌یل می‌شود‌ و از اتکای رویه‌ها به افراد‌ نیز جلوگیری می‌شود‌. د‌ر نتیجه می‌توان انتظار د‌اشت که حتی با تغییر مسوولان بانک‌مرکزی نیز، کار برای افراد‌ جد‌ید‌ برای بر هم زد‌ن رویه انتشار منظم آمارها، د‌شوار شود‌.

سابقه جهانی انتشار تقویم آماری

به گزارش گروه اقتصاد بین‌الملل، انتشار «تقویم آماری» یا آنچه در متون انگلیسی با نام «تقویم اقتصادی» معرفی شده است، در سطح جهان از سابقه‌ای کهن برخوردار است. بنا به بررسی‌های گروه اقتصاد بین‌الملل روزنامه «دنیای اقتصاد»، این تقویم که زمان انتشار شاخص‌های مهم اقتصادی همچون نرخ بیکاری، تولید ناخالص داخلی، نرخ تورم و آماری از این دست را مشخص می‌کند، تنها محدود به شاخص‌های اقتصادی نیست و تاریخ انتشار گزارش‌های مفصل اقتصادی را نیز اعلام می‌کند.

هدف از انتشار این تقویم‌ها آمادگی نهادهای تحقیقاتی، فعالان اقتصادی، دانشگاهیان و عموم مردم برای کسب اطلاعات لازم در زمینه شاخص‌های اقتصادی است، امری مهم که اثرگذاری آن بر تغییرات قیمت بازارهای مالی براساس تجربه و بر مبانی تحلیل بنیادین بازار سرمایه کاملا ثابت شده است. سابقه تاریخی استفاده از این تقویم‌ها نشان داده است که بلافاصله پس از انتشار آمار مربوطه در زمان مقرر، تفسیر متخصصان موجب تحریک خریداران یا فروشندگان می‌شود و براساس نظریه عرضه و تقاضا نوسانات قیمتی شکل می‌گیرد. البته بخشی از این نوسانات نیز منشأ روانشناختی دارد و این اثر کمی قبل از انتشار خبر آغاز می‌شود و تا مدتی پس از آن ادامه می‌یابد.

نهادهای مختلفی در جهان اقدام به انتشار تقویم‌های آماری می‌کنند که در این میان تقویم آماری بانک‌های مرکز‌ی کشورها از مهم‌ترین آنها به شمار می‌رود. البته تقویم خبرگزاری بلومبرگ، تقویم مارکت واچ و تقویم فارکس فکتوری نیز از جمله نمونه‌هایی هستند که فعالان اقتصادی بسیاری هر ساله از آنها استفاده می‌کنند. مهم‌ترین تقویم‌های آماری جهان اما مربوط به بانک‌های مرکزی اقتصادهای پیشرفته است که از جمله آنها می‌توان به تقویم آماری فدرال رزرو (بانک مرکزی آمریکا) و بازوی آماری اتحادیه اروپا (یورواستات) اشاره کرد.

فدرال رزرو

آماری که فدرال رزرو آمریکا از داده‌های اقتصادی این بزرگ‌ترین اقتصاد جهان منتشر می‌کند سابقه‌ای طولانی دارد و قدمت انتشار تقویم آماری فدرال رزرو به سال 1914 میلادی بازمی‌گردد. البته در آن زمان تقویم آمار به کاملی آنچه امروز هست نبود، اما از این سال انتشار داده‌های صنعت بانکداری آمریکا آغاز شد.

این داده‌ها در قالب چارچوب‌های متفاوتی منتشر می‌شده‌اند و تحت عنوان «آزادسازی اطلاعات آماری» شناخته می‌شده‌اند. از آن زمان تاکنون تعداد دفعات انتشار داده‌ها تغییر کرده اما آنچه همیشه متداول بوده این است که در تقویم آماری فدرال رزرو، روز و ساعت انتشار هریک از آمار شاخص‌های اقتصادی از پیش به‌طور دقیق مشخص شده است. این تقویم بین سال‌های 1914 تا 1970 به شکل جدول آمار پولی و بانکی منتشر شده و از سال 1970 به بعد در بولتن ویژه فدرال رزرو انتشار یافته است.

طی سال‌های اخیر اما سایت فدرال رزرو نیز به‌طور آنلاین تقویم آماری را منتشر می‌کند. دقت و صحت این تقویم در سطح جهان زبانزد است. تقویم آماری فدرال رزرو شامل دو بخش است: بخش نخست مربوط به انتشار آمار و داده‌های عددی است که ازسوی فدرال رزرو به‌طور منظم (ماهانه، فصلی، 6 ماهه یا سالانه) منتشر می‌شود و بخش دوم به انتشار داده‌های غیرعددی مربوط است. در این بخش برخی نظرسنجی‌ها و داده‌های تحلیلی ارائه می‌شود که به تفکیک عنوان ارائه می‌شوند. تاریخ مندرج در جلوی هر یک از این عنوان‌ها به تاریخ انتشار آنها اشاره دارد.

یورواستات

بانک مرکزی اروپا براساس تقویم آماری خود، آمار و اطلاعات بانکی اتحادیه اروپا را به‌صورت منظم منتشر می‌کند. اما انتشار شاخص‌های اقتصادی این اتحادیه ازجمله نرخ بیکاری، آمار خرده‌فروشی، قیمت تولیدکننده، تولیدات صنعتی و... از سوی یورواستات و طبق جدول زمانی منظم منتشر می‌شود. در این جدول زمانی، روز، ماه و ساعت انتشار آمار مشخص شده است و آمار ارائه شده از سوی یورو استت همواره براساس این جدول منتشر می‌شود. یورواستت دفتر آماری اتحادیه اروپا است که مقر آن در لوکزامبورگ واقع است.

وظیفه این نهاد فراهم کردن آمار با کیفیت بالا برای اروپا است. یورواستت در زمینه جمع‌آوری داده‌ها فعالیت نمی‌کند. این کار از سوی نهادهای آماری کشورهای عضو اتحادیه اروپا صورت می‌گیرد. این نهادها آمارهای ملی را بررسی و تحلیل و آنها را به یورواستت ارسال می‌کنند. یورواستات با استفاده از متدولوژی همگن‌سازی، این آمار را یکپارچه می‌کند. یورواستات در حقیقت طیف گسترده‌ای از آمار مهمی را ارائه می‌کند که مورد استفاده دولت‌ها، کسب و کارها، نهادهای آموزشی، روزنامه‌نگاران و عموم مردم قرار می‌گیرد.

یورواستات تاریخچه‌ای طولانی دارد و در سال 1953 به منظور تامین نیازهای جامعه زغال سنگ و فولاد اروپا تاسیس شد و از آن زمان اقدام به انتشار داده‌های آماری اقتصاد این حوزه کرده است. طی سال‌ها وظایف این نهاد گسترش یافت. امروزه یکی از وظایف یورواستت توسعه سیستم آماری کشورهایی است که نامزد عضویت در اتحادیه اروپا هستند و علاوه‌بر آن براساس تقویم آماری دقیقی که ارائه می‌کند تاریخ، روز و ساعت انتشار آمار حوزه یورو را به اطلاع همگان می‌رساند که معمولا تغییری در آن رخ نمی‌دهد و حتی ساعت انتشار داده‌ها هم به‌طور دقیق ارائه می‌شود.