سایه نشست عربستان بر روابط ایران و روسیه؛ پوتین در دوراهی تهران- کی‌یف/ رونمایی از تحفه ترامپ برای مسکو
به گزارش اقتصادنیوز، موسسه مطالعاتی استیمسون با انتشار یادداشتی مدعی شد: دیدار مقام‌های ارشد ایالات متحده و روسیه در عربستان سعودی، تأثیرات گسترده‌ای بر منطقه خلیج فارس، ایران، قفقاز جنوبی و اروپا داشت.
روابط میان روسیه و ایران از زمان حمله روسیه به اوکراین در سه سال پیش به طور قابل توجهی بهبود یافته است. این بهبود روابط شامل همکاری‌های نظامی و همکاری‌های فضایی بوده و در نهایت در ژانویه 2025 به امضای یک توافق‌نامه بزرگ همکاری رسید.
در حالی که تهران و مسکو به لحاظ تاریخی نسبت به یکدیگر بی اعتماد هستند، ظاهرا دو بازیگر در حال شکل‌دادن یک محور نظامی و سیاسی هستند. آخرین نمونه این همکاری در تاریخ 18 فوریه، زمانی است که طرحی سه‌جانبه بین آذربایجان، روسیه و ایران برای ساخت بخش باقی‌مانده از راه‌آهن رشت-آستارا در کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب ترسیم شد.
اما به ادعای ناظران روابط نزدیک با روسیه تضمین شده نیست و ممکن است با توافق احتمالی میان روسیه و ایالات متحده درباره اوکراین به شدت تحت تأثیر قرار گیرد. بخش عمده‌ای از تلاش‌های روسیه برای نزدیکی به ایران به دلیل نیاز این کشور به دریافت تسلیحات جدید و یافتن راه‌هایی برای دور زدن تحریم‌های غربی بوده است. با این حال، یکی از حوزه‌های هم‌راستایی در حال رشد، همکاری‌های بانکی در تجارت غیردلاری بوده است که در ماده 20 توافق‌نامه جامع همکاری‌های استراتژیک ایران و روسیه که در ژانویه امضا شد، اشاره شده است.
در دسامبر 2022، بانک بزرگ روسیه، VTB، انتقال پول به ایران را آغاز کرد و در مه 2023، دفتر نمایندگی این بانک در تهران تأسیس شد. در سال 2023، ایران و روسیه سیستم‌های مالی ملی خود «سیستم پیام‌رسان مالی روسیه SPFS و سیستم SEPAM ایران» را به یکدیگر متصل کردند. این امر به بانک‌های دو کشور این امکان را داد که به‌طور مستقیم اطلاعات تراکنش‌ها را تبادل کنند.
از سپتامبر 2023، انتقالات به ریال نیز برای مشتریان بانک اسبر (Sberbank) امکان‌پذیر شد. بانک روسی Roseximbank نیز خدمات انتقال در روبل و ریال را برای تسهیل صادرات روسیه ارائه می‌دهد. نهاد اصلی در همکاری‌های روسیه و ایران، بانک میر بیزنس ایران است که یک شعبه 100 درصدی از بانک ملی ایران است. این بانک در اکتبر 2023 در شهرهای آستراخان و قازان روسیه افتتاح شد و از تابستان گذشته، روس‌ها قادر به استفاده از کارت‌های بانک میر بیزنس برای پرداخت در ریال در سفر به جمهوری اسلامی ایران شدند.
همزمان در ژوئیه 2024، توافق‌نامه‌ای مبنی بر مبادله ارزهای ملی بین بانک‌های مرکزی ایران و روسیه امضا شد که این امر تکمیل ادغام سیستم پرداخت روسیه "میر" با سیستم ایرانی "شتاب" بود. در نوامبر همان سال، اولین مرحله از پروژه ادغام سیستم‌های پرداخت دو کشور کلید خورد، به‌طوری که ایرانی‌ها قادر به برداشت وجه نقد از دستگاه‌های خودپرداز روسیه شدند. مرحله دوم این پروژه پیش‌بینی می‌کند که گردشگران روسی بتوانند از دستگاه‌های خودپرداز ایران استفاده کنند.
سایه هم‌صدایی با ترامپ بر روابط تهران و مسکو
به ادعای گروهی از تحلیلگران، با اینکه پیشرفت‌ها چشمگیر بوده، مقررات ایران همچنان مانع بزرگی در راه ادغام مالی محسوب می‌شود. یکی از مشکلات، حفظ نرخ‌های ارز مختلف توسط ایران است و بسیاری از تجار و گردشگران روسی ترجیح می‌دهند برای اجتناب از نرخ‌های نامطلوب تبدیل ارز و بازار سیاه، پول نقد به ایران بیاورند. در نوامبر 2024، ایران و روسیه استفاده از دلار را در تسویه‌های متقابل کنار گذاشتند و به جای آن از ارزهای ملی برای تسویه‌های تجاری استفاده کردند.
در سال گذشته، سهم ارزهای ملی در تسویه‌های متقابل بین ایران و روسیه به 12.4 درصد افزایش یافت و بیش از 96 درصد از معاملات تجاری دو کشور را پوشش داد. با این حال، تمامی این دستاوردها ممکن است در صورت کاهش تحریم‌های ایالات متحده علیه روسیه در چارچوب توافق‌نامه آتش‌بس اوکراین تحت تأثیر قرار گیرد.
در حال حاضر، رسانه‌های ایرانی در این باره گمانه‌زنی‌هایی را مطرح کرده و پرسیدند که آیا مذاکرات ایالات متحده و روسیه در عربستان سعودی برای حل بحران اوکراین، می‌تواند روابط تهران و مسکو را تحت تاثیر قرار دهد. دیمیتری پسکوف، سخنگوی رئیس‌جمهور روسیه، تلاش کرد با اصرار بر اینکه همکاری دوجانبه تهران و مسکو ارتباطی با آنچه بین روسیه و ایالات متحده رخ می‌دهد ندارد، نگرانی‌های ایران را کاهش دهد.
با این همه، به ادعای استیمسون، واقعیت احتمالا پیچیده‌تر است. در حالی که دونالد ترامپ درباره تمایل خود به حل دیپلماتیک برنامه هسته‌ای ایران صحبت کرده، در اوایل فوریه او دستور به بازگشت به سیاست "فشار حداکثری" علیه اقتصاد ایران را برای کاهش توانایی فروش نفت این کشور امضا کرد. این اقدامات ممکن است وضعیت اقتصادی ایران را تحت تاثیر قرار داده و تهران را به سمت روابط نزدیک‌تر با روسیه و چین سوق دهد.
با این حال، منافع استراتژیک حیاتی روسیه گسترده‌تر است، به ویژه در منطقه دریای سیاه، قفقاز، اوکراین و فراتر از آن. از همین رو به ادعای ناظران، اگر غرب تحریم‌ها علیه روسیه را لغو کند، ممکن است مسکو از حمایت غیررسمی‌اش از اهداف هسته‌ای ایران دست بکشد.
در صورت برقراری آتش‌بس در اوکراین و بهبود روابط ایالات متحده و روسیه تحت مدیریت ترامپ، ادغام مالی با ایران نیز ممکن است دیگر برای مسکو جذاب یا فوری نباشد. در واقع، در کنفرانس امنیتی مونیخ اخیر، کیت کیللاگ، نماینده ترامپ در اوکراین، مدعی شد که ایالات متحده قصد دارد روابط روسیه با ایران را به عنوان بخشی از تلاش‌های دیپلماتیک جدید قطع کند.
با توجه به بی‌اعتمادی روسیه به غرب، بعید به نظر می‌رسد که مقامات روسی به‌طور کامل همکاری‌های نظامی و مالی خود را با ایران قطع کنند. اما ایران باید این احتمال را در نظر بگیرد که در مذاکرات با دولت ترامپ درباره برنامه هسته‌ای ایران و رویکرد منطقه‌ای خود، روابط با روسیه ممکن است دچار تغییراتی شود. مسکو، از طرف دیگر، ممکن است به‌دنبال سیاست خارجی متوازنی میان غرب و ایران باشد، چرا که وابستگی به ایران ممکن است در بلندمدت به زیان روسیه تمام شود.
