برجام در نقطه بحران!
به گزارش اقتصادنیوز، در روزهای آینده گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی عازم تهران می‌شود. برخی از کارشناسان کنترل تسلیحات از ایالات متحده و اروپا می خواهند که استراتژی دیپلماتیک جدید و محدودتری در قبال ایران را دنبال کنند که بر روی تضمین افزایش نظارت‌ها متمرکز است.
تغییر فرمان استراتژیک غرب در قبال ایران هسته‌ای؟
گزارش جدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کشف اورانیوم با غنای 84 درصد در ایران را تأیید کرده است. این در حالی است که تهران در پاسخ، این مسأله را تنها ناشی از یک خطای فنی می‌داند. با این همه این مسأله باعث شده که تحلیلگران آن را به عنوان ورود مناقشات ایران و غرب به مرحله جدیدی ارزیابی کنند. در این شرایط برخی تحلیلگران اذعان کرده‌اند که وضعیت کنونی موجب تغییر سیاست کنونی غرب در قبال برنامه اتمی ایران خواهد شد.
«لارا روزن» - تحلیل‌گری که مسائل هسته‌ای ایران را از نزدیک دنبال می‌کند - با انتشار گزارشی اظهار داشته که برخی از کارشناسان کنترل تسلیحات از ایالات متحده و اروپا می خواهند استراتژی دیپلماتیک جدید و محدودتری در قبال ایران را دنبال کنند که بر روی تضمین افزایش نظارت‌ها متمرکز است.
تغییر فرمان دیپلماسی
بنا بر گزارش‌ها، آژانس دیده‌بان اتمی سازمان ملل در گزارش روز سه‌شنبه خود تایید کرد که بازرسان آژانس ذرات اورانیوم غنی شده تا 84 درصد را در تاسیسات زیرزمینی فردو در 22 ژانویه شناسایی کرده‌اند. به گفته آژانس، گفتگوها با ایران برای روشن شدن این موضوع ادامه دارد.
در حالی که چشم‌انداز کوتاه‌مدتی برای احیای توافق هسته‌ای 2015 ایران موسوم به برجام وجود ندارد، برخی کارشناسان کنترل تسلیحات از ایالات متحده و اروپایی‌ها می‌خواهند که استراتژی دیپلماتیک جدید و محدودتری را دنبال کنند که بر تضمین نظارت بیشتر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر برنامه هسته ای ایران، به منظور کاهش بی‌اعتمادی و کمک به جلوگیری از خطر درگیری احتمالی تمرکز کند.
یک دیپلمات اروپایی گفته که رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی احتمالا در روزهای آینده به ایران سفر خواهد کرد. اما آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به درخواست‌ها برای اظهار نظر پاسخ نداد. نشست بعدی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار است هفته آینده در 6 مارس آغاز شود.
پای توافق هسته‌ای روی یخ است
مقامات ارشد دولت آمریکا مدعی شده‌‌اند پیشرفت‌های غنی‌سازی ایران باعث شده فاصله ایران تا گریز هسته‌ای به کم‌تر از دو هفته کاهش یابد، هر چند آنها معتقدند ایران تصمیمی برای برنامه تسلیحاتی ندارد. در سال 2018، زمانی که دولت ترامپ تصمیم به خروج از برجام گرفت، برآوردها این بود که ایران 12 ماه با گریز هسته‌ای فاصله دارد. کالین کال، معاون وزیر دفاع آمریکا در امور سیاسی روز سه‌شنبه در کمیته نیروهای مسلح مجلس نمایندگان ادعا کرده اکنون این فاصله به حدود ۱۲ روز رسیده است.
کال گفت: «بنابراین من تصور می‌کنم که حل این موضوع از طریق دیپلماتیک و بازگشت محدودیت‌ها بر برنامه هسته‌ای این کشور، بهتر از گزینه‌های دیگر است. اما در حال حاضر، برجام دچار وقفه است».
پیش از این، بیل برنز، مدیر سازمان سیا، در 26 فوریه گفته بود، تا جایی که ما اطلاع داریم ایران برنامه تسلیحاتی را پیگیری نمی‌کند. به گفته او: «اما در مورد غنی‌سازی، آنها تا حدی پیشرفت کرده‌اند که اگر بخواهند از این خط عبور کنند، فقط چند هفته طول می‌کشد تا بتوانند تا 90 درصد غنی‌سازی کنند... آنها حداقل از نظر ما، از ساخت سلاح، هنوز دور هستند، اما پیشرفت آنها در غنی‌سازی بسیار نگران کننده است».
نوسانات ناخواسته
بنا به گزارش اکوایران و به نوشته رویترز، ایران در نامه‌ای در واکنش به گزارش آژانس گفته: « نوسانات ناخواسته در سطوح غنی‌سازی ممکن است در دوره انتقال در زمان راه‌اندازی فرآیند [۶۰ درصد] محصول (نوامبر ۲۰۲۲) یا در حین تعویض سیلندر خوراک رخ داده باشد».
این گزارش پس از آن منتشر شد که سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران روز دوشنبه گفت که از رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای دیدار از تهران «در روزهای آینده» دعوت شده است. بهروز کمالوندی، سخنگوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت: «در چند روز گذشته با هیئت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به رهبری ماسیمو آپارو، معاون مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گفتگوهای سازنده‌ای داشتیم.» به گفته عباس اصلانی، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران هم روز دوشنبه در دیدار با همتای فنلاندی خود پکا هااویستو در ژنو گفته گروسی «در آینده نزدیک» به تهران سفر خواهد کرد.
در حالی که چشم‌انداز کوتاه‌مدتی برای احیای توافق هسته‌ای 2015 ایران موسوم به برجام وجود ندارد، برخی کارشناسان کنترل تسلیحات از ایالات متحده و اروپایی‌ها می‌خواهند که استراتژی دیپلماتیک جدید و محدودتری را دنبال کنند که بر تضمین نظارت بیشتر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر برنامه هسته ای ایران، به منظور کاهش بی‌اعتمادی و کمک به جلوگیری از خطر درگیری احتمالی تمرکز کند.
نزدیک شدن به نقطه بحران خطرناک
تام کانتریمن معاون سابق وزیر امور خارجه آمریکا در امور کنترل تسلیحات و امنیت بین‌الملل مدعی شده اکنون در نقطه عطف خطرناکی قرار گرفته است. کانتریمن که اکنون رئیس هیئت مدیره انجمن کنترل تسلیحات است، گفته از زمان خروج ترامپ از توافق، ایران محدودیت‌های مصرح در برجام را کنار گذاشته و بر توانایی غنی‌سازی خود افزوده است.
به ادعای او نگران‌کننده‌تر این که اکنون نظارت کافی بر این برنامه وجود ندارد و [از نگاه غرب] باعث تشدید بی‌اعتمادی‌ها شده است. در عین حال مشاجرات لفظی میان تهران و تل‌آویو نیز تشدید شده است.
به گفته کانتریمن «با این حال، فضایی برای دیپلماسی وجود دارد و ما تمایل داریم که ایالات متحده رهبری دیپلماسی نرم را در مشارکت نزدیک با آلمان، بریتانیا و فرانسه برای یافتن راهی که به طور خاص به مشکل اول، -یعنی عدم نظارت بر برنامه هسته ای ایران- به دست گیرد».
پرچم قرمز و ضرورت استراتژی جدید دیپلماتیک
کلسی داونپورت، مدیر بخش سیاست‌های امور خلع سلاح در انجمن کنترل تسلیحات، به سی‌ان‌ان گفته ایران اورانیوم در حال غنی‌سازی فراتری است. ممکن است تهران در حال آزمایش پاسخ‌های سیاسی به سطوح بالاتر غنی‌سازی بوده و یا این‌که به طور ناخواسته به سطح غنا دست یافته که این امر بر پیشرفت سریع برنامه هسته‌ای ایران و مخاطرات اشتباه محاسباتی تاکید می‌کند. او گفت: «این یک بحران فوری اشاعه است».
داونپورت گفت: «من فکر می‌کنم این تغییر در الگو… یک پرچم قرمز است و واقعاً نشان می‌دهد که چرا یک استراتژی جدید دیپلماتیک ضروری است. بسیار مهم است که این بحران کنونی را تثبیت کنیم و از تشدید بیشتر جلوگیری کنیم. با چشم‌انداز کنونی احیای برجام، من فکر می‌کنم ضروری است که ایالات متحده مسیر استراتژی را تغییر دهد و تلاش کند یک توافق موقت یا مجموعه‌ای از حرکات متقابل بین واشنگتن و ایران را دنبال کند که برای کاهش تنش و ثبات طراحی شده است. مهم‌تر از همه، من فکر می‌کنم که فشار برای افزایش نظارت و راستی‌آزمایی اهمیت دارد».
با توجه به تمرکز آمریکا و اروپا بر روی مقابله با جنگ روسیه علیه اوکراین، و بدون کمک پشت صحنه قبلی روسیه به یافتن راه‌حل برای حل بحران اتمی، آیا ایالات متحده و اروپا از ظرفیت دیپلماتیک کافی و توانایی متقاعد کردن ایران برای پیروی از اقدامات شفاف‌تر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برخوردارند؟
داونپورت گفت که آنها باید چنین چیزی را پیدا کنند. داونپورت گفت: «ایالات متحده نمی‌‌خواهد ایران هسته‌ای را بپذیرد و از سوی دیگر نمی‌تواند وارد درگیری نظامی شود. بنابراین اگر ایالات متحده ظرفیت استراتژی دیپلماتیک جدید در مورد ایران را ندارد، باید آن را پیدا کند، زیرا بحران هسته‌ای ایران بحرانی است که باید آن را حل کنیم. این بحرانی است که اگر سریع حرکت کنیم، می‌توانیم آن را کاهش دهیم.» به اعتقاد کانتریمن: «همیشه ظرفیت دیپلماتیک وجود دارد، اما ظرفیت سیاسی همیشه وجود ندارد»
ایرانی‌ها روی جایگزین برجام تمرکز ندارند
اما علی واعظ گفت که ایرانی‌ها در رایزنی‌های اخیر خود با آنها، امید خود را برای احیای برجام از دست نداده‌اند و عمدتاً علاقه‌ای به هیچ نوع توافق کوتاه‌تر و موقتی ندارند. واعظ، مدیر برنامه ایران در گروه بین‌المللی بحران، در مصاحبه‌ای گفت: «مشکل این است که ذهنیت ایرانی‌ها در حال حاضر به چیزی کم‌تر از برجام متمرکز نیست. آنها معتقدند که ظرف چند ماه، غرب متوجه می‌شود که اوضاع تحت کنترل دولت است و غرب در نقطه‌ای به سراغ آنها می‌رود و برای بر سر احیای برجام توافق می‌کند».
او گفت: «نکته اصلی این است که آنها واقعاً بحث و بررسی گزینه‌های جایگزین کم‌تر از برجام را آغاز نکرده‌اند». واعظ گفت که از نظر تهران یک توافق محدودتر برای افزایش نظارت‌ها هزینه بالایی دارند. او مدعی شد که نظارت بر برنامه اتمی با ارزش‌ترین کارتی است که ایران در دست دارد و آن را با هزینه بسیار بالا خواهند فروخت. اوگفت: «من فکر می کنم آنها نسبت به گذشته واقعا ریسک گریزتر هستند».
