کارزار چین و روسیه برای بازدارندگی فضایی علیه واشنگتن
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از اکوایران، در حالی که نیروهای روسی در لحظات اولیه جنگ به مرز اوکراین هجوم بردند، حمله دیگری در حال انجام بود؛ حملهای سایبری که اینترنت مرتبط با یک شبکه ارتباطات ماهوارهای را فلج کرد.
به نوشته سیمون مککارتی برای وبگاه سیانان، دولتهای غربی میگویند این تهاجم تکنولوژیکی که توسط روسیه یک ساعت قبل از شروع حمله زمینی در فوریه ۲۰۲۲ انجام گرفت، با هدف مختلساختن فرماندهی و کنترل کییف در لحظات اولیه و سرنوشتساز جنگ صورت گرفت. حمله سایبری که مودمهای مرتبط با یک ماهواره ارتباطی را هدف قرار داد، تأثیرات گستردهای داشت؛ توربینهای بادی در آلمان را متوقف ساخت و اینترنت را برای دهها هزار نفر و کسبوکار در سراسر اروپا قطع کرد. پس از این حمله، اوکراین به دنبال یافتن راههای دیگری برای برقراری ارتباط آنلاین افتاد.
برای دولتها و تحلیلگران امنیتی، این حمله سایبری نشان داد که چگونه ماهوارهها که نقش مهمی در کمک به ارتشها برای جابهجایی نیروها، برقراری ارتباطات و پرتاب یا شناسایی تسلیحات ایفا میکنند، میتوانند به هدفی کلیدی در طول جنگ تبدیل شوند.
اقتصادنیوز: رزمایش مشترک بلاروس و روسیه آغاز شد و تا ۳۱ ماه می ادامه خواهد داشت.
با گسترش مجموعههای ماهوارهای توسط کشورها و شرکتها، تعداد بیشتری از دولتها در حال رقابت برای دستیابی به فناوریهایی هستند که میتوانند داراییهای دشمنان را نه تنها روی زمین، مانند حمله سایبری روسیه، بلکه در فضا نیز مختل یا حتی نابود سازند.
اینجاست که فناوریهای ضد فضایی وارد میشوند؛ اخلال سیگنال و جعل آن، لیزرهای پرقدرت برای مختلکردن حسگرهای تصویربرداری، موشکهای ضدماهواره و فضاپیمایی با قابلیت تداخل با ماهوارههای دیگر در مدار. به گفته تحلیلگران، قدرتهای برتر مانند ایالات متحده، روسیه و چین میتوانند از این فناوریها برای هدف قرار دادن ماهوارههای یکدیگر استفاده کنند.
نمونهای افراطی از یک سلاح فضایی در اوایل امسال مورد توجه قرار گرفت؛ زمانی که به گزارش سیانان، دستگاه اطلاعات آمریکا اعلام کرد روسیه در حال تلاش برای توسعه یک سلاح هستهای ضد ماهواره فضایی است. البته مسکو این ادعا را رد کرد.
چنین سلاحی، فراتر از تأثیرگذاری بر ماهوارههای نظامی، میتواند پیامدهای گسترده و ویرانگری داشته باشد. برای مثال، کارِ ماهوارههایی که جهان برای پیشبینی وضعیت آبوهوا و پاسخ به بلایای طبیعی به آنها متکی است را مختل میسازد یا حتی میتواند بر سیستمهای ناوبری جهانی که برای همه چیز، از بانکداری و حملونقل بار گرفته تا درخواست تاکسی اینترنتی و اعزام آمبولانس استفاده میشود، تأثیر بگذارد.
هفته گذشته، ایالات متحده روسیه را به پرتاب ماهوارهای متهم کرد که «احتمالاً قادر به حمله به ماهوارههای دیگر در مدار پایین زمین است». مقامات آمریکایی میگویند این اقدام پس از پرتابهای قبلی ماهوارههای روسیه در سالهای ۲۰۱۹ و ۲۰۲۲ صورت گرفته که به احتمال زیاد «سامانههای تقابل فضایی» بودهاند.
با توجه به ماهیت کاملاً محرمانه این فناوریها و کاربرد دوگانه بسیاری از فناوریهای فضایی، ردیابی توسعه قابلیتهای مقابله فضاییِ کشورها دشوار است.
بر اساس گزارشهای کارشناسان و منابع باز، در حالی که ایالات متحده بر تحقیقات فضایی و قابلیتهای مرتبط با آن تمرکز دارد، روسیه و چین طی سالهای اخیر توسعه فناوریهایی که میتوان برای چنین اهدافی استفاده شود را پیش بردهاند.
اقتصادنیوز: ترکیه یکی از اعضای کلیدی ناتو است که اکنون روابطش با روسیه برای سایر کشورهای عضو ناتو، دردسر ایجاد کرده است.
توسعه فناوریهای تقابل فضایی در بحبوحه تمرکز جدیدی بر فضا در حال انجام است؛ جایی که ایالات متحده و چین در حال رقابت برای فرستادن فضانورد به ماه و ساخت پایگاههای تحقیقاتی در آنجا هستند. پیشرفت در فناوری پرتاب ماهواره به معنای دستیابی تعداد فزایندهای از بازیگران، از جمله مخالفان ایالات متحده مانند کره شمالی و ایران به قابلیت قراردادن داراییهایشان در مدار زمین است.
کارشناسان میگویند با افزایش رقابتهای ژئوپلیتیکی روی زمین، پکن و مسکو به طور فزایندهای به دنبال راههایی برای خنثیکردن توانایی ایالات متحده، به عنوان کشوری با بیشترین قابلیتهای زمینی مرتبط با فضا، برای استفاده از آنها هستند.
مسابقه تسلیحاتی در فضا
ایده سلاحهایی که به سمت فضا نشانه گرفته یا در آنجا مستقر شدهاند، همچنان بسیار بحثبرانگیز بوده، اما جدید نیست.
دهها سال پیش، ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی برای دستیابی به فناوریهایی برای از کار انداختن ماهوارههای یکدیگر رقابت میکردند. پرتاب اسپوتنیک (اولین ماهواره مصنوعی جهان) توسط روسیه در سال ۱۹۵۷ سریعاً با آزمایشهای تقابل فضایی ایالات متحده دنبال شد.
تحلیلگران میگویند از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، آمریکا به قدرت برتر در زمینه قابلیتهای فضایی مرتبط با انجام عملیات نظامی در زمین تبدیل شده است؛ قدرتی که روسیه و چین امیدوارند علیه آن به کار گرفته تا شرایط میدان نبرد را برابر کنند.
راجهسواری پیلای راجاگوپالان، مدیر مرکز امنیت، استراتژی و فناوری در بنیاد تحقیقاتی آبزرور در دهلینو گفت: «توسعه قابلیتهای تقابل فضایی مانند تسلیحات ضدماهواره میتواند راهی برای مختلساختن قابلیتهای فضایی دشمن، چه ارتباطات، ناوبری، یا سیستمهای فرماندهی و کنترل و شبکههای لجستیکی که به سیستمهای فضایی وابسته هستند را فراهم سازد».
او افزود: «آنچه روسیه و چین را در زمینه توسعه قابلیتها و استراتژیهایشان هدایت میکند، محرومساختن ایالات متحده از هر مزیت فضایی است که میتواند در یک درگیری نظامی متعارف از آن استفاده کند».
به گفته گزارش سالانه «بنیاد جهان امن» (SWF) که در ماه مارس منتشر شد، برای مقابله با این تهدید، روسیه به احتمال زیاد برنامههای تحقیقات ضدماهوارهای دوران جنگ سرد را احیا کرده است؛ برنامههایی مانند توسعه «سامانه لیزری قابل حمل با هواپیما» برای مختلساختن ماهوارههای شناسایی تصویربرداری.
این گزارش که با استفاده از اطلاعات منابع باز گردآوری شده، میگوید شواهد جدید حاکی از آن است که احتمالاً روسیه در حال گسترش قابلیتهای جنگ الکترونیک زمینی خود با توسعه فناوری فضایی برای ارسال پارازیت روی سیگنال ماهوارههای مدار باشد.
طبق گزارش بنیاد جهان امن، روسیه همچنین طی سالهای اخیر ماهوارههایی را پرتاب کرده که به نظر میرسد قادر به نظارت از ماهوارههای خارجی هستند. با توجه به سرعت بالای دوتا از این ماهوارهها و همچنین نشانههایی مبنی بر اینکه برخی دیگر قادر به رهاسازی ذرات معلق بودهاند، این احتمال وجود دارد که آنها برای آزمایش سلاح باشند.
در سال ۲۰۰۷، چین با پرتاب موشکی در حدود ۵۰۰ مایلی به فضا برای سرنگونی یکی از ماهوارههای هواشناسی قدیمی خود، جاهطلبیهای خود در زمینه تقابل فضایی را اعلام کرد. این اقدام باعث برهم خوردن آرامش چنددههای پس از جنگ سرد در زمینه آزمایشهای مخرب «صعود مستقیم» موشکهای ضدماهوارهای شد و پس از آن نیز آمریکا، هند و روسیه عملیاتهای مشابهی انجام دادند.
از آن زمان، تحلیلگران معتقدند که چین چندین آزمایش موشکی غیرمخرب انجام داده که میتواند توانایی این کشور برای هدف قرار دادن ماهوارهها را افزایش دهد. طبق گزارش بنیاد جهان امن، آخرین مورد از این آزمایشها در آوریل گذشته صورت گرفت؛ اگرچه (مانند سایر موارد) پکن آن را آزمایش فناوری رهگیری موشک توصیف کرد.
نیروی فضایی آمریکا نیز معتقد است که چین در حال «توسعه دستگاههای ایجاد پارازیت برای هدف قرار دادن طیف وسیعی از ارتباطات ماهوارهای» و همچنین دارای «چندین سامانه لیزری زمینی» است.
کارشناسان میگویند که طبقهبندیکردن عملیات دیگر چین در فضا به عنوان تحقیقات تسلیحاتی دشوار بوده، اما ممکن است هدف نظامی نیز داشته باشد. این عملیات شامل ماهوارههایی مانند شیان-۷ است که در سال ۲۰۱۳ پرتاب شد و احتمالاً به بازوی رباتیک مجهز است و میتواند به ماهوارههای دیگر در مدار نزدیک یا متصل شود.
نشانههایی در چین حاکی از آن بوده قابلیت استفاده دوگانه چنین فناوریهایی وجود دارد. ژانگ جیهویی، مهندس ارتش آزادیبخش خلق در مصاحبهای با رسانههای دولتی در سال ۲۰۲۱، آزمایشهای چین با یک ماهواره «مجهز به بازوی رباتیک، قادر به تغییر مدار و انجام شناسایی همهجانبه از سایر ماهوارهها» را به عنوان بخشی از «قابلیتهای ضد ماهوارهای» چین توصیف کرد.
در سال ۲۰۱۹، پکن در سندی دولتی حفاظت از «منافع امنیتی خود در فضا» را به عنوان یکی از اهداف دفاع ملی گنجانده، اما مدتهاست که گفته طرفدار «استفاده صلحآمیز از فضا» بوده و با مسابقه تسلیحاتی در آنجا مخالف است. بنیاد جهان امن میگوید هیچ مدرک عمومی تأییدشدهای مبنی بر استفاده چین از قابلیتهای ضدفضایی علیه اهداف نظامی وجود ندارد.
روسیه نیز اعلام کرده که با تسلیحات در فضا مخالف است. هر دو کشور در سالهای اخیر نیروهای نظامی اختصاصی برای هوافضا ایجاد کردهاند؛ همانطور که ایالات متحده این کار را انجام داده است. آمریکا نیروی فضایی خود را در سال ۲۰۱۹ به عنوان اولین شاخه نظامی جدید از سال ۱۹۴۷ راهاندازی کرد.
مقامات آمریکایی ایالات متحده را به عنوان رهبر در پیشبرد «استفاده مسئولانه و صلح آمیز» از فضا توصیف کردهاند. با توجه به وابستگی این کشور به فضا برای دفاع خود، کارشناسان میگویند ارتش ایالات متحده بیشترین منفعت را در تضمین عدم استفاده کشورها از فناوریهای فضایی علیه ماهوارهها دارند. این امر یکی از دلایلی بوده که تحلیلگران میگویند که آمریکا مدتهاست از قرار دادن سلاح در فضا اجتناب کرده است.
طبق گزارش بنیاد جهان امن، در میان همه کشورها تنها قابلیتهای غیرمخرب مانند ارسال پارازیت روی سیگنالها به طور فعال علیه ماهوارهها در عملیات نظامی فعلی استفاده شده است.
مهار چین
پس از آزمایش چین و از زمانی که واشنگتن در سال ۲۰۰۸ یکی از ماهوارههای معیوب خود را با موشک سرنگون کرد، آمریکا دیگر متعهد شد که چنین آزمایشهای مخرب و مستقیمی با موشکهای ضدماهواره که میتواند زبالههای فضایی خطرناکی ایجاد کند را انجام ندهد و عموماً باور بر این است که واشنگتن برنامهای عملیاتی برای آزمایش چنین قابلیتهایی ندارد.
همچنین به گفته بنیاد جهان امن، ایالات متحده برنامه عملیاتی شناختهشدهای برای هدف قرار دادن ماهوارهها از درون مدار با استفاده از ماهوارهها یا فضاپیماهای دیگر ندارد؛ هرچند به احتمال زیاد میتواند سریعاً در آینده یکی از آنها را به کار گیرد. علت این مسئله این است که آمریکا آزمایشهای غیرتهاجمی گستردهای در مورد فناوریهای نزدیکشدن و الحاق به ماهوارهها، از جمله نزدیکشدن به ماهوارههای نظامی خود و چندین ماهواره نظامی روسیه و چین انجام داده است.
ایالات متحده تنها یک سیستم عملیاتی تأییدشده ضدفضایی دارد که شامل قابلیتهای جنگ الکترونیک برای تداخل با سیگنالهای ماهواره بوده و ارتش آن به طور گستردهای تواناییهای پیشرفتهای برای مختلساختن ارتباطات و قابلیتهای ایجاد اخلال با استفاده از برخی ماهوارههای ناوبری دارد. همچنین طبق گفته بنیاد جهان امن، پنتاگون تحقیقات قابلتوجهی در مورد لیزرهای زمینی انجام داده که میتوان از آنها برای جلبکردن توجه یا کورکردن ماهوارههای تصویربرداری استفاده کرد، اما هیچ نشانهای وجود ندارد که این لیزرها عملیاتی شده باشند.
ژنرال چَنس سالتزمن، رئیس عملیات فضایی آمریکا در سخنرانی ماه نوامبر در واشنگتن توضیح داد که چرا ایالات متحده احساس میکند نیاز به تقابل با قابلیتهای فضایی کشورهای دیگر دارد. او به «شبکه مرگباری» اشاره کرد که توسط ارتش آزادیبخش خلق چین برای افزایش برد و دقت سلاحهایش در داخل منطقه استراتژیک «زنجیره دوم جزایر» (از ژاپن تا گوام) استفاده میشود. سالتزمن گفت: «این یک قابلیت مبتنی بر فضا است».
او افزود: «اگر پکن تصمیم بگیرد از آن سلاحها استفاده کند، ما باید بتوانیم جلوی دسترسی (چین) به اطلاعات برای شکستن آن زنجیره مرگبار را گرفته تا نیروهایمان ما بلافاصله در داخل زنجیره دوم جزایر هدف قرار نگیرند».
در همین حال، نگرانیها درباره فعالیتهای فضایی دشمنان احتمالی باعث شده تا متحدان آمریکا، از جمله فرانسه و استرالیا به سمت کسب قابلیتهای تقابل فضایی سوق داده شوند. این تواناییها به عنوان قابلیتهای «نابودگر نرم» شناخته شده و اغلب راههای غیرمخربی برای ایجاد اختلال در ماهوارههای دشمن، مانند لیزر برای مختلکردن عملیات نظارتی و ایجاد پارازیت هستند.
اسرائیل همچنین گفته که از پارازیتاندازی GPS در جنگ غزه برای «خنثیکردن» تهدیدات استفاده میکند. که به احتمال زیاد، منظور اسرائیل تلاشهای زمینی برای جلوگیری از رسیدن موشکهایی است که با استفاده از ردیابی GPS به هدف خود میرسند.
جولیانا سوس، پژوهشگر امنیت فضایی در اندیشکده دفاعی RUSI لندن میگوید که به طور کلی، بازیگرها به اقداماتی با تأثیر کوتاهمدتتر مانند پارازیتاندازی، جعل و حملات سایبری که به طور دائم به هدف آسیب نمیرسانند یا آن را نابود نمیکنند، تمایل دارند.
او گفت: «آنها نیازی به سرمایهگذاری کلان برای ساخت این تسلیحات ضد ماهوارهای بزرگ با ظاهری علمیتخیلی ندارند. آنها میتوانند کل یک شبکه را تنها از طریق یک حمله سایبری مختل کنند».
پاکسازی
بر اساس آخرین آمار اتحادیه دانشمندان دغدغهمند، در ماه مه ۲۰۲۳، بیش از ۷۵۰۰ ماهواره عملیاتی در حال گردش به دور زمین هستند.
از میان این ماهوارهها، بیش از ۵۰۰۰ ماهواره متعلق به ایالات متحده است که اکثر آنها ماهوارههای تجاری هستند. نزدیکترین رقیب چین است که ماهوارههای خود را به ۶۲۸ افزایش داده و روسیه با کمتر از ۲۰۰ ماهواره در رتبه بعدی قرار دارد.
از زمان حمله به اوکراین، مسکو غرب را به استفاده از سیستمهای ماهوارهای تجاری برای مقاصد نظامی متهم کرده و هشدار داده که «ممکن است زیرساختهای شبهنظامی به هدفی مشروع برای تلافی تبدیل شوند». روسیه همچنین متهم به انجام حملات سایبری علیه استارلینک شرکت آمریکایی اسپیسایکس، بزرگترین گروه ماهوارههای تجاری که ارتش اوکراین سودمند بوده، شده است.
درباره ادعاها مبنی بر توسعه سلاح تسلیحات فضایی، مسکو غرب را به تلاش برای «تحمیل یک برنامه عملیاتی ساختگی به ما که وجود ندارد»، متهم کرده است.
سلاح هستهای در فضا میتواند آخرین گزینه و یا تهدیدی برای نابودکردن بخش وسیعی از ماهوارهها باشد. به گفته تانگ ژائو، پژوهشگر ارشد اندیشکده بنیاد کارنگی برای صلح جهانی، اگر روسیه در حال توسعه چنین سلاحی باشد، نگرانیهای این کشور در مورد گروههای ماهوارهای آمریکایی مانند استارلینک که کاربری نظامی نیز داشتهاند، «به احتمال زیاد عامل محرک اصلی» است. یکی از دلایل این بوده که با تکثیر گروههای ماهوارهای، ممکن است برای مهاجم دشوار باشد که تنها با هدف قرار دادن یک ماهواره خاص، تأثیر قابل توجهی بگذارد.
در مقابل، ژائو گفت: «استفاده از چنین سلاحهایی در فضا میتواند باعث نابودی گروههای بزرگ ماهوارهها شده و به طور بالقوه، زبالههای ماندگار و بقایای رادیواکتیوی را ایجاد کند که مدارها را برای اهداف نظامی و غیرنظامی غیرقابلاستفاده کند». او افزود که این همچنین میتواند «ضربهای غیرقابلتصور به حفظ فضا به عنوان یک قلمروی مشترک برای توسعه آینده بشر وارد سازد».
دانشمندان چینی نگرانی خود در مورد خطر بالقوه امنیتی ملی استارلینک را ابراز کردهاند. گروهی از آنها در نشریه داخلی «فناوری دفاع مدرن» در سال ۲۰۲۲ نوشتند که «باید ترکیبی از روشهای نرم و سخت برای از کار انداختن برخی از ماهوارههای استارلینک که عملکرد غیرعادی دارند و نابودی سیستمعامل این گروه ماهوارهای» به کار گرفته شود.
مشخص نیست که آیا این دیدگاه تفکر درون دولت چین را منعکس میکند یا خیر.
پژوهشگران چینی همچنین پیامدهای انفجار هستهای در فضا را بررسی کردهاند. سال گذشته، گروه دیگری در یک مؤسسه فناوری هستهای تحقیقاتی را در مورد شبیهسازیهای رایانهای تأثیر چنین انفجارهایی در ارتفاعات مختلف منتشر و به تأثیر بالقوه بر ماهوارهها و سایر هواپیماها اشاره کردند.
معاهده فضایی
سابقه بحثبرانگیزی در مورد تسلیحات هستهای و ارتباط آنها با فضا وجود دارد.
طبق اسناد نظامی، آزمایش هستهای «استارفیش پرایم» آمریکا در سال ۱۹۶۲ که در حدود ۴۰۰ کیلومتری بالای زمین انجام شد، به حداقل یکسوم از ۲۴ ماهوارهای که در آن زمان کار میکردند آسیب رساند. این آزمایش همچنین خطوط برق در هاوایی را قطع کرد و آسمان بالای آن را برای ساعتها به رنگ نارنجی درآورد. این آزمایش که از زمین پرتاب شد، بخشی از مجموعهآزمایشهایی برای ارزیابی تأثیر چنین انفجارهایی، از جمله علیه موشکهای بالستیک، بود.
پنج سال بعد، کشورهایی که از رقابت فضایی داغ و رویاروییهای هستهای نگران بودند، با امضای «معاهده فضای بیرونی» در سال ۱۹۶۷، استقرار سلاحهای کشتارجمعی در فضا را ممنوع کردند. این معاهده صراحتاً سلاحهای متعارف در مدار یا موشکهای پرتابشده از زمین را ممنوع نمیکند.
کارشناسان میگویند این معاهده که بر استفاده از فضا برای منافع همه کشورها تأکید دارد و مورد تأیید واشنگتن، پکن و مسکو قرار گرفته، علیرغم گذشت چندین دهه، همچنان سنگ بنای حوزهای است که فاقد هنجارهای بینالمللی گسترده برای تضمین صلح است.
شاید امروزه اصول «معاهده فضای بیرونی» بیش از هر زمان دیگری اهمیت داشته باشد؛ اما به طور بالقوه، تحت تهدیدی جدیتر با تمرکز جدید بر نظامیگری و فضا قرار دارند.
ماه گذشته، روسیه طرح پیشنهادی به رهبری آمریکا و ژاپن در شورای امنیت سازمان ملل که هدف آن تأیید مجدد اصول «معاهده فضای بیرونی»، از جمله تعهد به عدم قرار دادن سلاحهای هستهای در فضا بود را وتو کرد. این قطعنامه میتوانست اولین قطعنامه شورا در مورد فضای ماورای جو باشد و به جز چین که رأی ممتنع داد، مورد حمایت تمام اعضای دیگر قرار گرفت.
به جای آن، چین و روسیه که مدتها با هم برای شکلدادن به قوانین مربوط به سلاح در فضای ماورای جو همکاری کردهاند، بر گسترش این قطعنامه برای ممنوعیت قرار دادن هر گونه سلاحی در فضا فشار آوردند.
این قطعنامه با استفاده از ادبیاتی که به نظر میرسد هدف آن ایالات متحده باشد، از «همه کشورها، و به ویژه آنهایی که تواناییهای فضایی بزرگی دارند» خواستار جلوگیری از «تهدید یا استفاده از زور» در فضا شد. پیشنویس دوم قطعنامهای که توسط روسیه و با گنجاندن آن اصلاحیه تأیید شده بود، هفته گذشته توسط شورا رد شد و آمریکا آن را «فریبکارانه» خواند.
کارشناسان میگویند چشمانداز تلاشهای آتی برای توافق در مورد قوانین فضایی با وضعیتی پیچیده روبرو است. برای مثال، به گفته سوس از مؤسسه RUSI، قراردادن سلاحی هستهای در فضا مانند سلاحی که روسیه ظاهراً در نظر دارد، پیامدهای گستردهای بر نحوه استفاده از فضا و کنترل تسلیحات خواهد داشت.
او گفت: «اگر «معاهده فضای بیرونی» به چنین شکلی نقض شود، تصور آینده تلاشهای چندجانبه سختتر خواهد شد».