جهان اسیر جهنم هسته‌ای/ اتمی که قرار بود صلح بکارد؛ جنگ درو کرد/ روایت رافائل گروسی از رقابت خطرناک دو ابرقدرت
به گزارش اقتصادنیوز، کمی بیش از 70 سال پیش، دوایت آیزنهاور، رئیس‌جمهور ایالات متحده، سخنرانی معروف خود موسوم به«اتم‌ها برای صلح» را در نشست مجمع عمومی سازمان ملل ایراد کرد. او از جامعه بین‌المللی خواست تا از شکاف هسته‌ای برای بهبود وضعیت سیاره زمین به جای دامن زدن به جنگ‌های مخرب‌تر استفاده کنند. او متعهد شد که ایالات متحده راهی پیدا خواهد کرد که با توسل بدان اختراع معجزه آسای انسان زمینه ساز مرگش نشود، بلکه حیات و زندگی را به او هدیه دهد.
در آن بازه زمانی، دلایلی برای امید و نگرانی وجود داشت. هنگامی که آیزنهاور در 8 دسامبر 1953 به روی سکو رفت، کارشناسان از پتانسیل عظیم علم اتمی، از جمله توانایی آن در تولید مقادیر زیادی انرژی و مبارزه با بیماری هایی مانند سرطان را تشخیص داده بودند. اما در کنار این خوش‌بینی، وحشت ناشی از استفاده از سلاح‌های هسته‌ای در هیروشیما و ناکازاکی در سال 1945، و شبح مسابقه تسلیحات هسته‌ای - عمدتاً بین اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده - به توسعه تسلیحات هسته ای مخرب‌تر دامن زد. این عبارات بخشی از یادداشت رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی است که در نشریه فارین افرز منتشر شده است. اقتصادنیوز این یادداشت را در سه بخش منتشر کرده که بخش نخست در ادامه آمده است.
اقتصادنیوز: رافائل گروسی در یادداشت خود تلاش داشته تا ضمن بررسی مزایای معاهده ان پی تی به چالش های حاکم بر آن نیز اشاره کند؛ چالش هایی که به ادعای او این فرصت را در اختیار بازیگران جهانی قرار داده تا فارغ از نظارت های آژانس به انرژی هسته ای دسترسی پیدا کنند.
جهان در کشاکش بیم و امید هسته ای
در دهه‌های بعدی، سیستمی که بر اساس دیدگاه آیزنهاور تعریف شده بود به محدود کردن شدید گسترش سلاح‌های هسته‌ای کمک کرد، رشد زرادخانه‌های هسته‌ای را کاهش داد و از افزایش دسترسی جهانی به کاربردهای صلح‌آمیز علم و فناوری هسته‌ای، از تولید انرژی گرفته تا دارو، حمایت کرد. اما امروز آن سیستم در بوته آزمایش است. کره شمالی به گسترش برنامه تسلیحات هسته ای غیرقانونی خود ادامه می دهد و در همین حال، معاهدات کنترل تسلیحات و خلع سلاح، از جمله توافق استارت جدید - آخرین معاهده تسلیحات هسته ای بین ایالات متحده و روسیه - یا از کار افتاده یا تحت فشارهای قابل توجهی قرار گرفته اند. حتی بحث‌های آشکاری در مورد استفاده از سلاح‌های هسته‌ای در جنگ در اروپا و تهدیدهای بیهوده در مورد استفاده از آنها در خاورمیانه وجود داشته که این اصل تقریباً 40 ساله را به چالش می‌کشد؛ اصلی که تاکید دارد «در جنگ هسته‌ای نمی‌توان پیروز شد پس هرگز نباید آغاز شود». با این حال، حتی در شرایطی که طرف‌های منع اشاعه و خلع سلاح معادله «اتم‌ها برای صلح» در معرض تهدید هستند، بخش سوم معامله - استفاده صلح‌آمیز از علم و فناوری هسته‌ای برای بهبود همگان - بیشتر از هر زمان نویدبخش بهبود وضعیت جهان است.
از زمانی که لیز مایتنر، فیزیکدان اتریشی سوئدی و همکارانش شکافت هسته ای را در سال 1938 کشف کردند، این حقیقت مشخص شده که انرژی هسته ای باید زمینه را برای رساندن جهان به انتشار کربن خالص صفر هموار کند. در اروپا و ایالات متحده، بیش از هر منبع دیگری برق کم کربن مورد توجه قرار گرفته است. در چین، نیروگاه‌های هسته‌ای نسبت به سایر نقاط جهان بیشتر ساخته می‌شوند، در حالی که اقتصادهای در حال رشد سریع مانند هند نیز به دنبال افزایش ظرفیت انرژی هسته‌ای خود هستند. در سراسر آفریقا و سایر مناطق در حال توسعه، پزشکی هسته‌ای وعده کمک به مقابله با بحران سرطان را می‌دهد؛ بیماری که باعث مرگ میلیون‌ها نفری می‌شود که به ابزارهای نجات زندگی مانند رادیوتراپی دسترسی ندارند. علاوه بر این تکنیک‌های هسته‌ای نقش کلیدی در تطبیق محصولات کشاورزی و شیوه‌های کشاورزی با شرایط جدید و سخت‌تر ناشی از تغییرات آب و هوایی ایفا می‌کنند.
معامله بزرگ
برای تحقق چشم‌انداز نظریه اتم‌ها برای صلح آیزنهاور، باید سرعت را افزایش دهیم، گزاره ای که بهره برداری از علم و فناوری هسته‌ای برای کسانی که بیشتر به آنها نیاز دارند در دسترس قرار می‌گیرد. برخی از مردم نگرانند که گسترش استفاده از فناوری هسته ای در سراسر جهان خطر گسترش سلاح های هسته ای را افزایش خواهد داد. استدلال متقابل این است که اصلاح نابرابری در حوزه دسترسی به اتم، رژیمی را تقویت می‌کند که از گسترش سلاح‌های هسته‌ای جلوگیری خواهد کرد. مایتنر و دیگر دانشمندان قدرت شگفت انگیز اولین خدای عناصر یونانی را کشف کردند. آن قدرت به خودی خود نه خوب است و نه بد. همانطور که پروفسور ارجمند دیوید جی. رز فعال در موسسه فناوری ماساچوست گفته: «شر ذاتاً در پدیده شکافت هسته ای یا هیچ یک از عناصر شیمیایی نیست، بلکه در ماهیت آن نهفته است. خود انسان است که این اختیار را دارد و می تواند راهی بسازد به سوی بهشت یا جهنم. برای دهه‌ها پس از اینکه ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی از آستانه جنگ سرد عبور کردند، ما عمدتاً به سمت بهشت راهی ساختیم. حال در میان چالش‌ها و فرصت‌های امروزی، بسیار مهم است که عزم خود را مضاعف کنیم – هم دسترسی به کاربردهای مفید علم هسته‌ای را برای همه را گسترش می‌دهیم و هم از گسترش تسلیحات هسته‌ای جلوگیری کنیم در حالی که به تلاش برای جهانی عاری از سلاح‌های هسته‌ای ادامه خواهیم داد».
علیرغم رقابت بین مسکو و واشنگتن، سخنرانی آیزنهاور در سال 1953 تأثیر مثبتی داشت. درخواست او برای ایجاد آژانسی جهت کاهش خطر گسترش تسلیحات هسته ای سه سال بعد زمانی که 81 کشور به اتفاق آرا اساسنامه آژانس بین المللی انرژی اتمی را تصویب کردند؛ به واقعیت تبدیل شد. همچنین مذاکرات فشرده ای بین دو ابرقدرت جهان و همچنین سایر کشورها آغاز گشت که در سال 1970 با تصویب معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای به اوج خود رسید. برقراری تعادل حوزه ان پی تی بر اساس یک معامله سه جانبه است. کشورهای فاقد تسلیحات هسته‌ای متعهد می‌شوند که در زمینه هسته ای فعالیت های خود را گسترش ندهند و برای تأیید پایبندی شان به مفاد توافقنامه ها به بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تسلیم شوند. کشورهای دارای سلاح هسته ای با حسن نیت قول می دهند زرادخانه های خود را کنار بگذارند. بازیگرانی که ابزاری برای استفاده صلح آمیز از علم و فناوری هسته ای دارند، متعهد می شوند که آن را در اختیار کشورهایی که نمی خواهند از اتم استفاده ای صلح آمیز داشته باشند، قرار ندهند.در باب اهمیت این تعهدات - برخی آن را "معامله بزرگ" می نامند - به سختی می توان اغراق کرد. این معاهده تقریبا جهانی است و برای مدت نامحدودی تمدید شده است. اگرچه هند، اسرائیل و پاکستان به این معاهده نپیوسته‌اند و کره شمالی در سال 2003 اعلام کرد که دیگر به این معاهده متعهد نخواهد بود. زرادخانه‌های هسته‌ای کشورهای بزرگ دارای سلاح هسته‌ای در طول دهه‌ها به میزان قابل توجهی کاهش یافته است و علم و فناوری هسته‌ای جان میلیون‌ها نفر و معیشت را نجات داده است.
