قفقاز جنوبی و یارکشی شرق و غرب/ هم‌صدایی آمریکا و اروپا با ارمنستان؛ آذربایجان پلن غرب را خنثی می‌کند؟

به گزارش اقتصادنیوز، 18 اکتبر، پلتفرم همکاری منطقه‌ای 3+3 که شامل ارمنستان، آذربایجان و گرجستان به اضافه سه قدرت منطقه ای (ترکیه، ایران و روسیه) است، سومین نشست خود را در سطح وزیران برگزار کرد، البته باز هم بدون مشارکت گرجستان. این نشست به میزبانی ترکیه در استانبول در بحبوحه وضعیت امنیتی حساس در منطقه به دلیل پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین، رویارویی ایران و اسرائیل، انتخابات سرنوشت ساز پارلمانی آتی در گرجستان و چالش‌های حاکم بر فرایند صلح ارمنستان و آذربایجان برگزار شد.

قفقاز و معمای بازگشت صلح

در این میان آنگونه که کامن اسپیس نوشته، در جریان این نشست هیچ توافق تازه یا بزرگی حاصل نشد. با این همه امکان برگزاری چنین نشستی در کنار پیام‌های رد و بدل شده، با اهمیت است. بیش از همه، این نشست بر اجماع سه قدرت منطقه یعنی روسیه، ترکیه و ایران در مورد نظم ژئوپلیتیکی ایجاد شده در قفقاز جنوبی پس از جنگ دوم قره باغ (2020) تاکید داشت. این همان گزاره‌ای است که هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه در مراسم سخنرانی‌اش در این مراسم به وضوح برآن باور داشت. او در این باره مدعی شد، «دیدگاه ما در قفقاز جنوبی بر اساس احساس مالکیت منطقه‌ای تعریف شده است. ما معتقدیم که کشورهای منطقه مشکلات منطقه را بهتر می‌شناسند و قادر به حل آن هستند.» فرمول تکیه بر راه‌حل‌های منطقه‌ای جهت حل مشکلات منطقه، از سال گذشته به‌ویژه قبل و در جریان دومین نشست گروه 3+3 در تهران در ماه اکتبر، به وضوح توسط طرفین بیان شد. در حالی که این رویکرد به نفع روسیه و ایران است، زیرا آن‌ها مخالف دخالت بازیگران غربی در امور قفقاز جنوبی هستند، آذربایجان و گرجستان نیز به دنبال توافق بر سر این موضع هستند.

آذربایجان، به ویژه، به واسطه رویکرد تلافی جویانه حاکم بر ارمنستان و درخواست‌های مخالفان برای باز پس‌گیری مناطق از دست رفته به آذربایجان در سال‌های 2020-2023، از افزایش تدارکات نظامی توسط فرانسه و هند در ارمنستان احساس خطر می‌کند. طی سال گذشته یعنی از اکتبر 2023، زمانی که فرانسه با ارائه انواع سلاح به ارمنستان موافقت کرد، روابط بین آذربایجان و فرانسه بیش از پیش بدتر شد. به ادعای این نشریه، چنین تنش‌هایی بین آذربایجان و فرانسه به تدریج روابط باکو از یک سو و اتحادیه اروپا و ایالات متحده از سوی دیگر را تحت تاثیر قرار داده است. آذربایجان همچنین به کمک نظامی (10 میلیون یورو) که توسط تسهیلات صلح اروپا به نیروهای مسلح ارمنستان ارائه شده است، اعتراض دارد. باکو از اتحادیه اروپا به دلیل استانداردهای دوگانه انتقاد می‌کند، زیرا بروکسل هرگز از آذربایجان حمایت نکرد. فرایند ارسال کمک‌های نظامی اتحادیه اروپا به ارمنستان از طریق پلتفرم جدیدی برای کاهش وابستگی ارمنستان به روسیه که در نتیجه نشست سه جانبه آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه ایالات متحده در 5 آوریل و اورسولا فون در لاین رئیس کمیسیون اروپا تعریف شد، با ایالات متحده هماهنگ است.

رویارویی غرب و شرق بر سر زنگزور

باکو از رویکرد بازیگران غربی انتقاد می‌کند و مواضع این گروه را تلاشی برای ایجاد "خطوط تقسیم ژئوپلیتیک" در قفقاز جنوبی توصیف می‌کند. به همین ترتیب، باکو درخواست‌ها برای ابزاری کردن کریدور زنگزور در بازی‌های ژئوپلیتیک را رد می‌کند. چنین موضع گیری به ویژه به پیشنهاد ایالات متحده برای باز کردن کریدور بدون مشارکت روسیه و استفاده از آن برای کاهش وابستگی آسیای مرکزی به روسیه و چین مربوط می‌شود. علاوه بر این، .رویدادهای اخیر در چند ماه گذشته حاکی از شکاف فزاینده بین گرجستان و متحدان غربی این بازیگر نیز است. این تنش در ابتدا به دلیل واکنش شدید نسبت به تصمیم دولت گرجستان برای تصویب و اجرای مقررات بحث برانگیز موسوم به قانون "عامل خارجی"، به ارزیابی مجدد روابط این کشور با بروکسل و واشنگتن تبدیل شد. تفلیس غرب را به مداخله در امور داخلی گرجستان و تلاش برای کشاندن این کشور به جنگ علیه روسیه متهم می‌کند. بنابراین، انتخابات آینده معادلات گرجستان و منطقه را ترسیم خواهد کرد. می‌توان انتظار داشت که گرجستان نقش خود را در پلتفرم‌های منطقه‌ای گسترش دهد و به احتمال زیاد به گروه 3+3 بپیوندد، مشروط بر آن که دولت فعلی موفق شود در قدرت بماند.

در این زمینه، موضع ایروان مبهم است. حجم مبادلات تجاری سالانه ارمنستان با روسیه به 16 میلیارد دلار رسیده که تقریباً هشت برابر بیشتر از سطح قبل از جنگ اوکراین است. ارمنستان متهم به کمک به روسیه برای دور زدن تحریم‌های غرب است. با وجود این، تنش‌ها و اختلافات همچنان روابط روسیه و ارمنستان را تحت تاثیر قرار داده است. با توجه به پویایی آذربایجان و گرجستان، به نظر می‌رسد ارمنستان آخرین امید غرب برای حفظ حضور در حوزه امنیتی قفقاز جنوبی باشد. با این حال، ارمنستان به عنوان کوچکترین کشور در منطقه، محصور در خشکی و احاطه شده توسط اعضای 3+3، فاقد ظرفیت لازم برای خدمت به عنوان سنگری برای منافع غرب در این منطقه حیاتی ژئواستراتژیک است. این پیکربندی ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی نشان می‌دهد که پویایی‌های منطقه‌ای برای اجرای طرح‌های 3+3 مطلوب‌تر از همیشه هستند. در حالی که سه قدرت اطراف در همه موضوعات کاملاً همسو نیستند – گزاره‌ای که در تنش‌های اخیر بین روسیه و ایران بر سر کریدور زنگزور مشهود است - آنها منافع مشترک قوی در مخالفت با دخالت غرب در منطقه دارند. این هدف مشترک به آنها پتانسیل قابل توجهی برای حل اختلافات و تقویت نفوذ جمعی خود بر قفقاز جنوبی می‌دهد.