حلقه مفقوده استفاده از کریدور سبز گمرکی میان ایران و روسیه

 از حوزه های مهمی که در امر صادرات دخیل است بحث تشریفات گمرکی است. تهیه اسناد و مدارک کالا برای گمرکات در کشورهای مبدا و مقصد، زمان بازرسی و ترخیص کالا و هزینه‌های گمرکی از مهمترین سازوکارهای گمرکی است.

برای گسترش هر چه بیشتر روابط تجاری و اقتصادی میان جمهوری اسلامی ایران با دیگر کشورها بالاخص کشورهای همسایه نیاز است تشریفات گمرکی در گمرکات کشورمان و همچنین در گمرکات کشور مقصد تسهیل شود. خوشبختانه با اقداماتی که طی سال های اخیر توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران انجام شده است امکان استفاده از تسهیلات گمرکی جهت صادرات به کشور روسیه برای تجار و فعالین اقتصادی بوجود آمده که البته الزامات و پیش نیازهایی دارد.

در اردیبهشت سال 1395 موافقت‌نامه همکاری متقابل در امور گمرکی میان ایران و روسیه در قالب کریدور سبز گمرکی، بین رؤسای کل گمرکات دو کشور امضاء شد. هدف از امضای این تفاهم نامه که به امضای دکتر مسعود کرباسیان رئیس کل گمرک وقت ایران و آندره بلیانینوف رئیس سازمان فدرال گمرک روسیه رسید ضرورت توسعه تجارت بین دو کشور از طریق تسریع در انجام تشریفات گمرکی، افزایش حجم تجارت و ایجاد شرایط مطلوب برای فعالان تجاری و توسعه همکاری های گمرکی به ویژه در زمینه تبادل الکترونیکی اطلاعات و افزایش کارایی کنترل های گمرکی اعلام شد.

بر اساس این تفاهم نامه مقرر شد کنترل های فیزیکی در گمرکات دو کشور برای تجار خوش سابقه حذف و در صورت نیاز در سریع ترین زمان ممکن انجام گیرد و پذیرش اظهارنامه گمرکی شرکت های مشمول با حداقل اسناد به شرط ارائه اسناد در مهلت تعیین شده انجام شود. بر اساس کریدور سبز گمرکی اهم مواردی که باید مورد توجه قرار گیرند عبارت اند از:

• تبادل اطلاعات مربوط به کالاها و وسایل حمل و نقل فعالان حوزه تجارت خارجی بین دو کشور،
• استفاده داوطلبانه از این پروژه برای فعالان تجارت خارجی ایران و روسیه،
• تبادل فهرست فعالان تجارت خارجی مشمول این پروژه که دارای ریسک پایین تخلفات گمرکی باشند.
• چارچوب این پروژه برمبنای شفافیت، قابل پیش بینی بودن و غیر تبعیض‌آمیز است.
• ارائه الکترونیکی اطلاعات به گمرک طرف دیگر متعاهد قبل از اظهار کالا به گمرک مقصد و نیز تصاویر اسنادی نظیر فاکتور، اسناد محموله و حمل و... با هدف تسریع در انجام تشریفات گمرکی، کاهش تعداد اسناد مورد نیاز و حداقل نمودن کنترل های گمرکی بر اساس تحلیل اطلاعاتی کالاها در چارچوب سیستم مدیریت ریسک.

 مزایای استفاده از کریدور سبز گمرکی نیز عبارت اند از:

• اولویت داشتن در گمرکات طرفین برای ترخیص کالاهای خود
• استفاده از مزایای تسریع در انجام تشریفات گمرکی در گمرکات طرفین
• عدم انجام کنترل های فیزیکی برای اشخاص فاقد سابقه تخلف و در صورت نیاز به کنترل فیزیکی در حداقل زمان ممکن صورت خواهد گرفت.
• پذیرش اظهارنامه گمرکی شرکت های مشمول با حداقل اسناد به شرط ارائه اسناد در مهلت تعیین شده.
• ارائه درخواست با هدف بررسی صحت و سقم اطلاعات اظهار شده کالاهای تبادل شده بین دو کشور با در نظر گرفتن قوانین حاکمیتی دو کشور.

این پروژه در ابتدا به صورت آزمایشی در یک بازه زمانی ۶ ماهه شروع شد تا پس از رفع موانع و مشکلات، وارد فاز عملیاتی شود. در این بخش و بعد از تکمیل فهرست، اطلاعات اشخاص به گمرک روسیه ارسال شد و سپس گمرک روسیه درخواست شرکای تجاری روسی صادرکنندگان ایرانی را کرد که در نهایت با پیگیری‌های صورت گرفته، تعدادی از شرکت‌های معرفی شده را مورد پذیرش قرار داد.

بر اساس کریدور سبز گمرکی قیمت‌های صادراتی کالاهای ایرانی برای گمرک روسیه ارسال می شود، ترجمه قیمت و ارزش کالاهای صادراتی ایران نیز به زبان روسی قابلیت دسترسی دارد تا مأموران گمرک روسیه با مراجعه به آن، قیمت‌ها را برآورد کنند و با اظهار گمرکی که واردکننده کالای ایرانی در گمرک مقصد انجام می‌دهد به صحت قیمت‌های محصولات پی ببرند و روند کار تسهیل شود.

طبق گفته مدیر امور گمرکی یکی از شرکت‌های صادرکننده نمونه، اجرایی شدن کریدور سبز موجب افزایش قطعی صادرات شرکت های ایرانی به روسیه می شود، نگاه روس ها به تجار و تولیدکنندگان ایرانی را مثبت تر می‌کند و همین عامل می‌تواند تاییدیه‌های بین‌المللی را برای شرکت‌های ایرانی با سهولت بیشتری به دنبال داشته باشد.

بر اساس اذعان غالب تجار، یکی از مهمترین مشکلاتی که اکنون در بخش صادرات وجود دارد گمرکات کشور آذربایجان است که پلمپ محموله های ایرانی را باز می‌کند و صورت جلسه‌ای تحویل راننده نمی‌دهد. در همین حال طرف روس نیز نسبت به این موضوع منتقد است و لاشه پلمب را از راننده درخواست می‌کند. با ایجاد کریدور سبز گمرکی این مشکلات می تواند از سر راه تجار و صادرکنندگان برداشته شود و با توجه به شرایط یاد شده کالاهای ایرانی 14 درصد ارزان تر از گذشته در بازار روسیه ارائه شود که این مهم قدرت رقابت صادراتی برای تجار ایرانی را افزایش خواهد داد.

در همین راستا نیز نشستی با موضوع کریدور سبز گمرکی میان مدیران گمرکی اتاق‌های بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی سراسر کشور در مرداد سال جاری برگزار شد. طبق گفته هادی تیزهوش تابان، رئیس اتاق مشترک ایران و روسیه، کشور روسیه همین کریدور سبز را با ترکیه نیز ایجاد کرده اما در حالی که حجم صادرات مواد خام کشاورزی این کشور به ۶ میلیارد دلار رسیده است ما نتوانستیم از همه ظرفیت‌های کریدور استفاده کنیم که دلایلی مانند بی‌اطلاعی فعالان اقتصادی از این موقعیت و یا بحث کدگذاری‌ها از موانع استفاده از این فرصت بوده است.

اما در کنار موارد فوق باید به این نیز نکته اشاره کرد که بر اساس بررسی های صورت گرفته، برای استفاده از کریدور سبز گمرکی، به حضور شرکت‌های بزرگ یا هلدینگ‌های تجاری نیاز است، اما متاسفانه در حال حاضر تنها تعداد محدودی از شرکت‌های مدیریت صادرات، هلدینگ‌های تجاری یا شرکت‌های بزرگ در این حوزه فعال هستند چرا که بخش خصوصی یا شرکت‌های تجاری در ایران بصورت جزیره‌ای و کوچک وارد تجارت می‌شوند. لذا برای ورود به بازار بزرگ روسیه ضروری است شرکت‌های بزرگ مدیریت صادرات، هلدینگ‌های تجاری و شرکت‌های مادر تخصصی تشکیل شود تا در این صورت بتوان از مزایای کریدور سبز گمرکی نیز بهره برد.