طرح هوشمندسازی یارانه نان هم شکست خورد/ دیروز دنبال سلطان سکه، فردا در تعقیب سلطان نان

کارشناسان از ابتدای اجرای این طرح بر آن عقیده بودند که دولت باید یارانه نان را از ابتدای زنجیره، به انتهای زنجیره یعنی مصرف‌کننده منتقل کند، اما دولت معتقد است که نان مساله‌ای ملی است و قیمت آن نباید برای مردم تغییر پیدا کند. کارشناسان می‌گویند: یارانه نقدی چه توفیری با یارانه آرد نانوایان دارد؟ اگر قرار بر حمایت از مصرف‌کننده است، یارانه نقدی نان پرداخت شود تا رانت، فساد و... نیز ایجاد نشود. این یارانه در نهایت سبب‌شده تا شاهد گم‌شدن آرد به میزان پخت۵۰میلیون عدد نان لواش باشیم. علاوه‌بر این، طرح ایرادات دیگری دارد که از ناکامی پروژه و احتمالا لزوم جایگزینی پروژه‌‌‌‌‌‌‌ای دیگر خبر می‌دهد.

داستان چه بود؟

با حذف ارز ترجیحی قرار شد قیمت نان برای مصرف‌کننده ثابت بماند؛ براین اساس، پیشنهاد دولت، طرح هوشمندسازی یارانه نان بود. قرار بر این بود که طرح در دو فاز انجام شود. در فاز اول، تصمیم بر آن شد که نانوا آرد را با قیمت قبل تهیه کند ولی قیمت نان هم تغییری نکند و دولت مکلف شد تا مابه‌التفاوت هزینه تولید و هزینه نان را به نانوایان بپردازد. در فاز دوم نیز که هنوز اجرایی نشده، قرار است قیمت آرد هم آزاد شود؛ اما قیمت نان تغییری نداشته باشد و دولت مابه‌‌‌‌‌‌‌التفاوت قیمت نان و آرد را به نانوا پرداخت کند. در همان ابتدا کارشناسان به این طرح انتقاد داشته و معتقد بودند، طرح در نیل به اهداف خود با مشکل مواجه خواهد شد، اما کسی توجهی نکرد و حالا اخبار حاکی از ناکامی طرح است.

منتقدان طرح بر این باور بودند که ممکن است حتی در صورتی‌که منافع نانوا تامین هم شود، نانوا بخواهد کم‌فروشی کند و از وزن چانه کم کند؛ اما وزارت اقتصاد گفت: ما این موضوع را رصد خواهیم کرد. اقتصاددانان عنوان کردند: اگر وزن چانه را هم رصد کنید، کیفیت نان که قابل‌رصد نیست. تا کجای زنجیره را می‌توان کنترل کرد؟ اما دولت این موضوع را نپذیرفت و بر اجرای طرح اصرار داشت. اما کنترل‌های این‌چنینی هزینه‌های زیادی را برای دولت به‌دنبال خواهد داشت. از جمله هزینه‌های بازرسی. آیا دولت این همه نیرو برای کنترل بازار در اختیار دارد؟

ادامه طرح با وجود ناکامی در روزهای نخست

در همان روزها و ماه‌های ابتدایی آغاز طرح، نانوایان از ناکامی طرح خبر می‌دادند و خواستار توقف آن بودند. آنها می‌‌‌‌‌‌‌گفتند: مابه‌‌‌‌‌‌‌التفاوتی که دولت می‌دهد تمام هزینه‌های تولید را پوشش نمی‌دهد و نانوا ضرر می‌کند. همچنین بسیاری از نانوایان، کارت‌خوان مخصوص را ندارند؛ برخی دیگر نیز می‌گفتند هزینه‌ای که با پول نقد پرداخت می‌‌‌‌‌‌‌‎شود، پوشش داده نمی‎شود و تمام این ضررها در نهایت به کم‌فروشی یا کاهش کیفیت نان می‌‌‌‌‌‌‌انجامد. نانوایان در آن زمان به جریمه‎های سنگینی که دولت بر تخلفات می‌‌‌‌‌‌‌بست، اعتراض داشتند و می‌گفتند تداوم چنین روندی برای صنعت نان در کشور مخاطراتی به همراه دارد، اما این طرح آنقدر ادامه یافت که شاهد تخلفات بسیار در این حوزه بودیم و خبر گم‌شدن ۵۰میلیون نان لواش در یک روز، خبری بود که مانند بمب در فضای‌مجازی منتشر شد و انتقادات زیادی را به طرح دولت در حوزه نان به‌دنبال داشت.

از سلطان سکه تا سلطان نان

نکته جالب در مورد نان، دستگیری چند نانوای متخلف در این حوزه است. به‌نظر می‌رسد با تداوم این روند، پس از سلطان سکه و ارز و...، سلطان نان را هم در کشور شاهد باشیم. همه این سلاطین نیز همواره از پس سیاست‌هایی برآمدند که دولت آنها را اتخاذ و کارشناسان از همان ابتدا به آن انتقاد داشتند. در مورد نان نیز از همان ابتدا کارشناسان می‌گفتند یارانه‌‌‌‌‌‌‌ای که به انتهای زنجیره داده نشود، رانت‌‌‌‌‌‌‌زا است و به اهداف خود نخواهد رسید. نانوایان و کارشناسان، ‌‌‌‌‌‌‌ماه‌هاست که در مورد ناکامی این طرح در حوزه نان می‌گویند: مساله امنیت غذایی چیزی نیست که بتوان آن را بازیچه قرار داد، اما دولت به این موضوع توجهی ندارد و مشخص است پایان این راه چه خواهد بود. اما سوال این است که چرا دولت به علم اقتصاد اعتماد نکرده و همواره تلاش دارد تا سیاست‌های شکست‌‌‌‌‌‌‌خورده را بارها و بارها تکرار کند؟ مساله جالب‌تر، تداوم این سیاست‌ها با وجود محرز‌شدن شکست آن است.