روایت‌های دو بانوی کارآفرین از تبعات تحریم
جدال زنان ایران برای کسب استقلال مالی در این مرز پرگهر، سابقه‌ای دیرینه دارد. اگر زنان در این مقطع زمانی به راحتی و بدون مانع می‌توانند به «بازار کار» وارد شوند، به دلیل تلاش بسیار زیاد در آموزش و کسب مهارت‌ها و همچنین ویژگی‌های خاص زنان از جمله نظم و مسئولیت پذیری آنها و البته حمایت قانونگزاران آگاه در جامعه است. وگرنه رویای اشتغال زنان در مدت زمانی نه چندان دور،«رویای ممنوعه» و از جمله آمال و آرزوهای آنان و بعضا خانواده های شان محسوب می‌شد. از«شرمندگی دیروز» و «ممانعت از اشتغال» توسط خانواده‌ها دیگر خبری نیست. در این زمانه، خانواده‌ها خود در صف نخست پیدا کردن شغل و کسب استقلال مالی برای دخترانشان ایستاده‌اند.
با وجود تمایل زیاد زنان برای حضور در بازار کار، افزایش سطح تحصیلات دانشگاهی و شکسته شدن تابوها؛ اما وضعیت اشتغال زنان ایران چندان مطلوب نیست. این روایت غیر رسمی «دیده‌ها و شنیده‌ها» نیست. مجمع جهانی اقتصاد در گزارش شکاف جنسیتی 2022، رتبه مشارکت اقتصادی و فرصت های زنان ایران 144 در بین 146 کشور اعلام کرده و بدتر اینکه نرخ مشارکت نیروی کار زنان رتبه 146 را به خود اختصاص داده و در انتهای جدول قرار گرفته است. به عبارتی ایران در این زیرشاخص، وضعیتی بدتر از زنان افغانستان قبل از ظهور طالبان را تجربه کرده است!
وجود این دغدغه‌ها موجب شد تا «گروه مطالعاتی زنان و غرب آسیا» نشستی را تحت عنوان « بررسی دلایل رتبه پایین مشارکت اقتصادی زنان ایران و تاثیر اموزش در اشتغال‌زایی و کسب استقلال مالی» با حضور کارآفرینان برتر استان ایلام، نصرت میهن‌دوست و مینا نجفی‌نیا و با مدیریت افسانه مظفری استاد علوم ارتباطات برگزار کند.
ضرورت افزایش سهم زنان در اقتصاد
در ابتدای این نشست که در واپسین روزهای سال 1401 به صورت مجازی برگزار شده بود، افسانه مظفری دانشیار دانشگاه و مدیر گروه علوم ارتباطات دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات، به تبعیض‌های جنسیتی در بازار کار و اشتغال، اشاره و تصریح کرد:« ساختار بازار کار کشور از نظر جنسیتی بسیار نامتقارن است، بصورتی که عرضه نیروی کار مردان در ایران به مراتب بیش از زنان است. اگرچه نرخ مشارکت زنان طی سال های 1392 تا 1398 حدود 3 درصد افزایش داشته، اما همچنان این آمار نسبت به متوسط جهانی بسار پایین‌تر است.مهمتر اینکه زنان به دلیل نداشتن شغل و درامد، سختی‌ها و مرارت های بیشتری را تحمل کرده وناهنجاری‌های اجتماعی متعددی متوجه این افراد می‌شود. اهمیت رفع این مشکل، موجب شده که افزایش نرخ مشارکت نیروی کار زنان، به عنوان یک شاخص مهم در رفع شکاف جنسیتی مورد توجه جهانی قرار بگیرد. هرچقدر این عدد به یک نزدیکتر باشد، شکاف جنسیتی در حوزه اشتغال کمتر شده و جامعه به برابری جنسیتی دست یافته است. در صدر کشورهای جهان، کشورهای اسکاندیناوی قرار می‌گیرند که سطح بالایی از برابری جنسیتی را تجربه کرده‌اند. »
ریاست گروه ارتباطات و رسانه انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا، ضمن ارائه آماری از وضعیت زنان ایران در جدول شکاف جنسیتی 2022 گفت:«ایران درگزارش شکاف جنسیتی سال 2022 در سکوی 143 در بین 146 کشور ایستاده است. در مشارکت اقتصادی رتبه 144 ، در دسترسی به آموزش رتبه 106، در سلامت رتبه 118 و توانمندسازی سیاسی رتبه 142 را کسب کرده است. متاسفانه وضعیت نرخ مشارکت نیروی کار زنان در پایین‌ترین سطح قرار گرفته است که رفع این مشکل درگرو توسعه کارافرینی است تا زنان بتوانند خود، اشتغال درخوری را ایجاد کرده و از این طریق هم به استقلال مالی برسند و هم به رشد و توسعه اقتصادی در کشور کمک کنند. »
وی در ادامه افزود:«کارآفرینی با توجه به ایده های جدید ، بستر مناسبی برای رشد و شکوفایی اقتصاد فراهم می کند. اگرچه کارآفرینی در حوزه زنان یک فعالیت اقتصادی و پویا و همزاد خلاقیت و نوآوری بشمار می رود و ظرفیت سودآوری بالایی دارد، اما در عین حال خالی از ریسک و خطرپذیری نیست. لذا باید تابع برنامه ریزی و تعیین نقشه راه و استراتژی های مناسب باشد تا به مرحله اجرا برسد.»
ریاست گروه مطالعاتی زنان و غرب آسیا در ادامه افزود:« ایجاد کارآفرینی همچنان در همه مراحل اجرا، نیازمند نظارت و همراه با آموزش مناسب و مهارت افزایی مستمر است. آموزش‌های مناسب و شناخت فرصت های قابل توجه منطقه‌ای برای ایجاد شغل می‌تواند قطعه‌های پازل ایجاد اشتغال برای زنان را کامل کند. قطعا این اشتغال می‌تواند به رشد و توسعه اقتصادی کشور کمک کند. مهمتر اینکه می‌تواند رتبه پایین مشارکت نرخ نیروی کار زنان را بهبود بخشیده وسهم زنان را در بهبود وضعیت اقتصادی کشور ارتقا دهد. با چنین تحولی کشور سریعتر فرایند توسعه اقتصادی را طی خواهد کرد، زیرا تجربه جهانی نشان داده که به موازات افزایش سهم زنان در اقتصاد، رشد اقتصادی سرعت بیشتری می‌گیرد و درآمد بیشتری نصیب کشور می‌شود. »
توسعه فعالیت‌ها و صادرات
در ادامه نشست، مینا نجفی‌نیا که تولید کننده و صادر کننده محصولات چرمی بوده و به عنوان کارآفرین برتر در استان ایلام بارها مورد تقدیر قرار گرفته است، ضمن بیان مصایب و مشکلات کار خود گفت :« ما با تکیه بر توان داخلی توانستیم بیش از 800 نفر را آموزش داده و برای آنها کار ایجاد کنیم. ابتدا از یک کارگاه کوچک و خانگی کار را شروع کردیم، اما به تدریج تعداد کارگاه‌ها را افزایش دادیم.»
وی در ادامه افزود:« ما با بازاریابی مناسب و علمی توانستیم محصولاتی را تولید کنیم که بازار فروش خوبی در کشور مقصد داشته باشند و به همین دلیل محصولات ما دچار مشکل عدم فروش نشد. کمااینکه ما با حضور در بازارچه‌های محلی، ملی و بین‌المللی توانستیم برند خود را توسعه دهیم؛ به ترتیبی که صادرات خوبی داشتیم که البته مشکل کرونا و تحریم تاحدودی آن را کاهش داد.»
مینا نجفی‌نیا به روش های بازاریابی همچون بهره‌گیری از شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام اشاره و تصریح کرد:« ما از همان ابتدا تلاش کردیم تا از همه راهکارها برای معرفی محصولات خود بهره بگیریم که پیج اینستاگرام یکی از این روش‌های مدرن است که از این طریق توانستیم مشتریان زیادی جذب کرده و سفارش زیادی دریافت کنیم.»
این مدرس کارافرینی در ادامه افزود:« من در ابتدای کار از کمک نهادهای دولتی بهره نگرفتم و خودم کار را شروع کردم، اما در حال حاضر از حمایت های دولتی بهره می‌گیرم و باید این نکته را اضافه کنم که در حال حاضر بیش از اینکه من دنبال همکاری با آنها باشم. آنها تمایل دارند تا با من همکاری کنند.»
استقلال مالی
در ادامه نشست، نصرت میهن دوست بانوی کارافرین ایلامی که در حوزه صنایع دستی فعالیت قابل توجهی دارد ، به استقبال گسترده بانوان از آموزش های کارافرینی اشاره و تصریح کرد:« من از سال 80 تاکنون که کار خود را شروع کردم توانستم 300 نفر را اموزش بدهم . به ترتیبی که این افراد پس از شرکت در دوره‌های ما توانستند از نظر مالی مستقل شوند و کار خود را شروع کنند.»
وی در ادامه افزود: « ما در این مدت زمان توانستیم صادرات خوبی در حوزه صنایع دستی به کشورهای منطقه داشته باشیم که درآمد خوبی را برای ما ایجاد کرده است.به هر حال بسیاری از محصولات ما در منطقه منحصر به فرد بوده و بسیاری از محصولات قابلیت رقابت با صنایع دستی ما را ندارد، زیرا از نظرنوع کار هنری، نقش منحصر بفرد و کیفیت بر بسیاری از محصولات بی‌کیفیت خارجی برتری دارد. »
صادرات چمدانی
در ادامه ،افسانه مظفری مدیر نشست، سوال یکی از کاربران را مطرح کرد که «تحریم چقدر صادرات محصولات آنها را تحت تاثیر قرار داده و کاهش داده است؟» میهن دوست در پاسخ گفت:«ما در این زمینه دچار مشکل چندانی نشدیم و توانستیم به صادرات خود ادامه دهیم» در همین لحظه نجفی‌نیا گفت:« خانم میهن دوست چطور دچار مشکل نشدید در حالیکه ما امکان صادارت نداریم و تمام محصولات ما چمدانی به آنسوی مرزها صادر می‌شود.» میهن دوست در ادامه گفت:« البته حجم صادرات ما در مقایسه با شما کمتر است به همین دلیل، ما دچار مشکلی نشدیم.» اما نجفی‌نیا در ادامه افزود:« در حال حاضر تحریم به شدت صادرات و فروش ما را مختل کرده است در حالیکه ما قبلا صادرات زیادی داشتیم اما الان ناچار هستیم که به صادرات چمدانی که بسیار محدود بوده و به صورت مسافری جابجا می‌شود، بسنده کنیم.»
سفارش‌های متعدد خارجی
میهن دوست به عنوان کارافرین برتر، کیفیت عالی، نقش منحصر بفرد و مهمتر اینکه قیمت مناسب محصولات را عامل مطلوب بودن صنایع دستی ذکر کرد و در پاسخ به سوال یکی از کاربران که پرسیده بود که شما به دلیل بالا بودن قیمت مواد اولیه امکان رقابت با محصولات خارجی را ندارید، گفت:« من با این موضوع مخالفم. اتفاقا محصولات ما از قابلیت رقابت بسیار خوبی در بازارهای منطقه برخوردار است و ما در صورت بازاریابی مناسب می‌توانیم بازار فروش خود را تضمین کنیم؛ همچنانکه ما سفارش‌های کاری متعددی را از خارج از کشور دریافت می کنیم. نکته قابل توجه این است که شهر ما به دلیل مرزی بودن از این امکان برخوردار است که راحتتر بتواند بازار منطقه را در اختیار خود بگیرد. ما بالا بودن قیمت کالاهای اولیه را از روش های دیگر جبران می‌کنیم تا محصول با داشتن قیمت مناسب، امکان رقابت داشته باشد. »
