پولشویی؛ ابزار تداوم حیات جرائم سازمان یافته

به گزارش اقتصادنیوز، «پولشویی» یکی از روش‌های رایج میان گروه‌های تبهکار سازمان‌یافته برای پنهان کردن منشا غیرقانونی پول‌های ملی است. به عنوان قاچاقچیان انسان و مواد مخدر با راه‌اندازی کسب‌وکارهای قانونی، سود ناشی از تجارت غیرقانونی را بدل به «پول مشروع» می‌کنند. محمد بیات پژوهشگر ارشد در این باره به سوالات اقتصادنیوز پاسخ می دهد:

به عنوان سوال نخست، تصویر کلی در ارتباط میان پدیده پولشویی و جرائم سازمان یافته ارائه دهید؟

پدیده‌های مخربی همچون جنگ، رشد تروریسم، جرائم سازمان یافته و آسیب‌های اجتماعی سبب تضعیف حاکمیت واحدهای سیاسی و ظهور پدیده‌ای به نام «دولت شکننده» شده است. در این زنجیره مهم‌ترین حلقه وصل و عامل بقای گروه‌های تروریستی یا تبهکار، پدیده پولشویی است. کارشناسان حوزه امنیت ملی از «پولشویی» به مثابه خون در رگ‌های اقتصاد محلی- بین‌المللی یاد می‌کنند. تداوم این روند نه تنها سبب رشد گروه‌های غیرقانونی، بلکه در کوتاه مدت می‌تواند سبب تضعیف حاکمیت و امنیت ملی گردد. واقعیت آن است که پدیده پولشویی مرزهای ملی را درنوردیده و شبکه‌‍‌های متکثر غیرقانونی به صورت موازی یا همپوشان سعی دارند تا ساختارهای دولتی را دور بزنند.  

«پولشویی» یکی از روش‌های رایج میان گروه‌های تبهکار سازمان‌یافته برای پنهان کردن منشا غیرقانونی پول‌های ملی است. به عنوان قاچاقچیان انسان و مواد مخدر با راه‌اندازی کسب‌وکارهای قانونی همچون تاسیس «باشگاه ورزشی»، «گالری هنری»، «رستوران‌های زنجیره‌ای» و … سود ناشی از تجارت غیرقانونی را بدل به «پول مشروع» می‌کنند. در روند فعالیت گروه‌های تبهکار، «پولشویی» از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ زیرا اگر سود ناشی از فعالیت‌های مجرمانه به شکل «مشروع» وارد شبکه بانکی- مالی نشود، به راحتی توسط نهاد دولت کشف می‌شود. در ادامه این یادداشت سعی خواهیم کرد تا به واکاوی نقش پولشویی در جرائم سازمان‌یافته بپردازیم.

تعاریف از پولشویی چیست؟ درباره نسبت آن با سازمان‌ها و قوانین بین‌المللی توضیح دهید

در تعاریف کلاسیک پولشویی به فرآیند مخفی کردن منشا غیرقانونی شریان پول کثیف (قاچاق مواد مخدر، اختلاس، قمار و ...) و تبدیل آن به «پول پاک» گفته می‌شود. در قوانین فدرال آمریکا پولشویی روند پنهان کردن هویت، منبع و مقصد پولی تعریف شده است. در نظام حقوق انگلیس به فرآیندی اطلاق می‌شود که در آن منابع مالی به دست آمده از جرم تبدیل به دارایی‌هایی با منشا قانونی تبدیل خواهد شد. پیش از این گروه‌های تبهکار با دستکاری تراکنش‌های مالی سعی داشتند تا خود را به عنوان فرد یا نهاد حقیقی- حقوقی قانون‌مند معرفی کنند. در جهان امروز اما گروه‌های تروریستی یا سرویس‌های خارجی برای ضربه زدن به امنیت واحدهای سیاسی از این روش استفاده می‌کنند. همین موضوع سبب شده است تا در مطالعات جدید امنیت همچون مکتب کپنهاگ به مقوله جرائم غیرقانونی مانند پولشویی توجه ویژه‌ای شود.

در حوزه بین‌المللی نیز سازمان‌های فعال در این بخش سعی کردند تا به تعیین خطوط مبارزه با این پدیده بپردازند. ماده ۶ کنوانسیون جرائم سازمان یافته دولت‌های عضو را ملزم می‌کند که مسئله «پولشویی» را جرم‌انگاری کنند. علاوه بر این براساس ماده ۷ دولت‌ها باید اقدامات «عملی» در این زمینه انجام دهند. این قوانین نه تنها به دولت‌های ملی این اجازه را خواهد داد که پروسه کشف، تعقیب و سرکوب جرم را سازماندهی کنند، بلکه این اقدام مبنای همکاری بین‌المللی میان پلیس، مقامات قضائی- ادارای (مانند تبادل نظر حقوقی و استرداد مجرمان) خواهد شد.

به عنوان سوال آخر انواع روش‌های پولشویی چیست؟

چرخه پولشویی دارای سه مرحله مجزاء است، که هر بخش آن عبارت‌اند از؛ «انتقال»، «لایه‌بندی» و «یکپارجه‌سازی». در مرحله نخست وجوه ناشی از فعالیت‌های مجرمانه از طریق ارتباط مستقیم وارد سیستم مالی می‌شود. در این بخش فرد مجرم به دنبال رها شدن از مقدار زیادی پول غیرقانونی در حساب‌های بانکی خود است. به دلیل وارد شدن منابع مالی زیاد در شبکه بانکی احتمال ایجاد سوء ظن نسبت به فرد افزایش می‌یابد. در مرحله «لایه‌بندی» یا «ساختارسازی» مسیر انتقال پول توسط کارتل یا سازمان تبهکار از چشمان دولت و نهادهای بین‌المللی فعال در زمینه مبارزه با پولشویی پنهان می‌شود. این قسمت پیچیده‌ترین مرحله برای باندهای خلافکار است. هدف نهایی در این مرحله انجام تراکنش‌های مالی چندلایه با هدف مسدودسازی مسیرهای حسابرسی و پنهان کردن ارتباط پول به فعالیت‌های مجرمانه است. در مرحله پایانی بار دیگر منابع مالی حاصل شده از طریق «مشروع» به دست فرد مجرم باز می‌گردد که اصطلاحا به این بخش «یکپارچه سازی» یا «ادغام مالی» گفته می‌شود. در این بخش منابع مالی از یک یا چند محل قانونی به حساب فرد مجرم واریز می‌شود و وی می‌تواند از این پول برای هر فعالیت قانونی استفاده کند.

نکته کلیدی در فرآیند پولشویی آن است که این مبالغ لزوما از طریق «تراکنش مالی» یا «پول نقد» انتقال داده نمی‌شود، بلکه ممکن است این فعل از طریق شرکت‌های کاغذی، جواهرات، کازینوها، چک‌های مسافرتی و حواله صورت گیرد. این پول‌های به ظاهر قانونی ممکن است وارد فرآیند رایج همچون تجارت، سرمایه‌گذاری، خرید ملک و … شود یا آنکه با پیمودن مسیری متفاوت وارد چرخه تامین مالی جرائم سازمان یافته یا تروریسم گردد. برهمین اساس در سال ۲۰۰۳ گروه ویژه اقدام مالی موسوم به FATF به عنوان یک نهاد بین دولتی اعلام موجودیت کرد و ۴۰ توصیه را برای مقابله با پدیده پولشویی تدوین و تجویز کرد. گروه ویژه اقدام مالی برای اعمال قدرت در حوزه تراکنش‌های مالی بین‌المللی از ابزارهایی همچون «تحریم»، «مشوق‌های مالی»، «نظارت بر قوانین پولشویی» و «تشدید همکاری‌ها در زمینه مبارزه با پولشویی» استفاده می‌کند.