زمین‌لرزه سی‌سخت خبر داده بود؟
نتایج پایش‌لرزه‌ای منطقه وقوع زمین‌لرزه ۶/ ۵ ریشتری روز چهارشنبه گذشته در شهر سی‌سخت از توابع استان کهگیلویه و بویر احمد، از شناسایی الگوی احتمالی معنادار درباره ارتباط افزایش تعداد زلزله‌های ریز قبل از وقوع زمین‌لرزه اصلی خبر می‌دهد. داده‌های مربوط به زمین‌لرزه‌های رخ داده در یک بازه زمانی ۵ ساله از اردیبهشت سال ۹۵ تا بهمن ماه ۹۹ یک سوال مهم را پیش‌روی زلزله‌شناسان و محققان قرار داده مبنی بر اینکه آیا رفتار لرزه‌ای گسل مسبب زلزله ۶/ ۵ ریشتری سی‌سخت، وقوع این زمین‌لرزه را اطلاع داده بود؟ اطلاعات به دست آمده از اتاق خبر زمین‌لرزه‌ها که تعداد، زمان و سایر مشخصات انواع زلزله‌های رخ داده در کشور در آن به ثبت رسیده است نشان می‌دهد دی ماه امسال تعداد زمین‌لرزه‌های با بزرگای کمتر از ۴ ریشتر و ریزلرزهها در مقایسه با ماه‌های قبل افزایش یافته است و این جهش لرزه‌ای در منطقه وقوع زمین‌لرزه ۶/ ۵ ریشتری سی‌سخت، به احتمال زیاد می‌تواند به‌عنوان یک پیش‌نشانگر احتمالی از وقوع زلزله روز چهارشنبه در این منطقه، موردتوجه قرار گیرد.
به گزارش اتاق خبر زمین‌لرزه‌های کشوری – مرکز لرزه‌نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران-زلزله ۶/ ۵ ریشتری سی‌سخت استان کهگیلویه و بویر احمد، در تاریخ ۲۹ بهمن ماه امسال در ساعت ۲۲:۰۵:۳۴ در عمق ۱۰ کیلومتری و به فاصله ۱۱ کیلومتری سی‌سخت(کهگیلویه و بویراحمد)، ۱۹ کیلومتری مادوان(کهگیلویه و بویر احمد) و ۲۰ کیلومتری کمه(اصفهان) و در فاصله مستقیم ۵۳۴ کیلومتری تهران رخ داد. سی‌سخت شهری در ۳۵ کیلومتری شمال غربی شهر یاسوج مرکز استان و در استان کهگیلویه و بویراحمد جای دارد.
این شهر مرکز شهرستان دنا است. براساس آمار مربوط به سرشماری نفوس و مسکن، جمعیت این شهر در سال ۱۳۹۵، برابر با ۷٬۸۵۶ نفر بوده‌است. براساس اطلاعات منتشر شده از سوی علی بیت‌اللهی، زلزله‌شناسی ایرانی در گزارش اولیه مربوط به جزئیات وابعاد وقوع این زمین‌لرزه همچنین با توجه به بزرگی زلزله و فاصله مراکز جمعیتی اطراف از آن، تعداد ۱۹ شهر با جمعیتی معادل ۲۵۷ هزار و ۶۶۱ نفر و ۱۱۴۴ آبادی با جمعیتی حدود ۳۳۲ هزار و ۹۶۷ نفر(مطابق آمار سال ۹۵) تحت تاثیر این زمین‌لرزه قرار گرفتند، به این معنا که در این مراکز جمعیتی خسارت ناشی از وقوع این زمین‌لرزه با درصدهای مختلف تخمین زده شد.
گزارش این زلزله‌شناس ایرانی از «تغییر معنادار الگوی زلزله‌های ریز، قبل‌از وقوع زلزله اصلی» به‌عنوان یک پیش‌نشانگر احتمالی در بروز زمین‌لرزه‌های با بزرگای بیش از ۴ ریشتر، مشابه زمین‌لرزه روز چهارشنبه سی‌سخت خبر می‌دهد.
در این گزارش، روند ماهانه زمین‌لرزه‌های با بزرگای کمتر و بیشتر از ۴ ریشتر در ۵ سال اخیر- اردیبهشت ۹۵ تا بهمن ماه ۹۹- مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی رفتار لرزه‌ای گسل مسبب وقوع زمین لرزه ۶/ ۵ ریشتری سی‌سخت نشان می‌دهد الگوی رفتاری این زمین‌لرزه‌ها قبل از وقوع زلزله روز چهارشنبه در این منطقه تغییر کرده است به‌طوری‌که تعداد ریزلرزهها در این منطقه از یک ماه قبل یا هفته‌های قبل نسبت به ماه قبل یا ماه‌های قبل‌تر تا دو برابر افزایش یافته است.مشابه این رویداد را می‌توان در برخی از زمین‌لرزه‌های مخرب در سال‌های گذشته در نقاط مختلف کشور مشاهده کرد. زمین‌لرزه یا زلزله، لرزش و جنبش زمین است که به علت آزاد شدن انرژی تخلیه شده از سنگ‌ها در گسل‌های پوسته زمین در مدتی کوتاه روی می‌دهد.
براساس طبقه‌بندی‌های لرزه‌شناسی، زمین‌لرزه‌های با بزرگای ۲ تا ۴ ریشتر به‌عنوان زمین‌لرزه‌های ریز، زمین‌لرزه‌های با بزرگای ۴ تا ۵ به‌عنوان زمین‌لرزه‌های کوچک، زلزله‌های با بزرگای ۵ تا ۶ ریشتر متوسط، ۶ تا ۷ ریشتر شدید و ۷ ریشتر به بالا زلزله بزرگ شناخته می‌شوند. یک‌ماه قبل از وقوع زمین لرزه ۱/ ۵ ریشتری هجدهم اردیبهشت ۹۹ در تهران، در منطقه وقوع این زمین‌لرزه و به سبب فعالیت گسل مسبب وقوع این زلزله، تعداد ۱۱ زمین‌لرزه با بزرگای ۲ تا ۴ ریشتر به ثبت رسید. این درحالی است که براساس داده‌های ثبت شده از فعالیت‌های لرزه‌ای، روند بلندمدت گذشته نشان می‌دهد که ماهانه حدود ۵ تا ۷ زمین‌لرزه با بزرگای کمتر از ۴ ریشتر در تهران به ثبت رسیده است. اما قبل از وقوع زمین‌لرزه ۱/ ۵ ریشتری اردیبهشت ماه امسال تهران، این میزان به حدود دو برابر افزایش یافت.
مشابه همین تجربه در جریان رخداد زمین‌لرزه ۸ خرداد سال ۸۳ در منطقه بلده کجور مازندران با بزرگای ۳/ ۶ ریشتر و همچنین زمین‌لرزه ۲۸ خرداد سال ۸۶ با بزرگای ۶/ ۵ ریشتر در کهک قم مشاهده شد. به این صورت که در هفته‌ها یا ماه منتهی به وقوع این زمین‌لرزه‌ها تعداد ریزلرزهها در این منطقه در مقایسه با گذشته افزایش یافت.دو زلزله مذکور به طور واضح در تهران احساس شدند و علت انتخاب این دو نیز همین موضوع بوده است.
پیام این وضعیت آن است که احتمال اینکه این تغییر رفتار ریزلرزهها به لحاظ تعداد وقوع، علامتی از در پیش‌بودن زلزله‌های با مقیاس بیش از ۴ ریشتر باشد زیاد است. هرچند درخصوص این موضوع نمی‌توان با قطعیت اظهار نظر کرد. با این حال، از آنجا که اطلاعات مربوط به همه تحرکات لرزه‌ای در مناطق شهری و روستایی و سایر پهنه‌های سرزمینی از سوی دستگاه‌های لرزه‌نگاری به‌صورت مرتب ثبت شده وقابل رصد است، پایش مداوم این خردلرزه‌ها می‌تواند حساسیت زلزله‌شناسان و ساکنان و همچنین مسوولان مناطق مختلف را نسبت به احتمال وقوع زمین‌لرزه بزرگ‌تر بعد از افزایش تعداد خردلرزه‌ها نسبت به دوره‌های زمانی پیشین افزایش دهد. از طریق زیرذره‌بین قرار دادن فعالیت‌های لرزه‌ای در مناطقی که تعداد ریزلرزهها در آنها نسبت به دوره‌های زمانی قبل افزایش یافته است می‌توان سطح آمادگی در این مناطق را برای مواجهه با زمین‌لرزه‌های احتمالی بعدی با مقیاس و بزرگای بیشتر افزایش داد. هر چند ممکن است افزایش این ریزلرزهها هیچ‌گاه منجر به بروز ووقوع زمین‌لرزه‌های بزرگ‌تر نیز نشود اما با توجه به تجارب موجود در این زمینه، آگاهی از این موضوع وایجاد حساسیت نسبت به آن از طریق افزایش ضریب آگاهی و ایمنی می‌تواند خسارت‌های احتمالی زمین‌لرزه‌های بعدی را تا حد زیادی کاهش دهد.
در واقع اگر چه ممکن است هیچ‌گاه در منطقه‌ای که تنش‌های لرزه‌ای نسبت به روند‌های قبلی افزایش یافته است زمین‌لرزه بزرگ‌تر و مخرب‌تری به وقوع نپیوندد اما در صورت وقوع چنین زمین‌لرزه‌هایی، به جهت افزایش سطح آمادگی و غافلگیر نشدن، ابعاد و شدت خسارت و تلفات زمین‌لرزه، به میزان محسوسی کاهش می‌یابد. علی بیت‌اللهی، زلزله‌شناس ایرانی در گزارش خود و در تشریح نتایج پایش لرزه‌ای گستره رومرکز تا زمان رخداد زلزله ۶/ ۵ ریشتری سی‌سخت، معتقد است پیش از وقوع زمین‌لرزه‌های تاثیرگذار، احتمال بروز بی‌هنجاری در رفتار لرزه‌ای و رژیم لرزه‌خیزی گستره رومرکز و اطراف آن وجود دارد.
تجمع تنش در نهایت منجر به رخداد زلزله‌های بزرگ می‌شود اما پیش از وقوع، انتظار تغییر رفتار در نُرم رخداد زلزله‌ها در ناحیه مورد نظر وجود دارد. هرچند ممکن است در برخی از موارد هم تغییرات خاصی از نظر رویداد لرزه‌خیزی ناحیه مشاهده نشود. هر چند هنوز در دنیا و در هیچ کشوری به روش‌هایی برای پیش‌بینی زمان وقوع زمین‌لرزه در زمان مناسب دسترسی وجود ندارد و پیش‌بینی زمین‌لرزه غیرممکن است اما رصد الگوهای لرزه‌ای می‌تواند سطح آمادگی مناطق در برابر زمین‌لرزه‌های احتمالی به‌دنبال تغییر الگوی رفتار لرزه‌ای مناطق مختلف را افزایش دهد. هم‌اکنون سیستم‌های هشدار سریع در برخی کشورهای پیشرفته موج اولیه وقوع زمین‌لرزه تنها چند ثانیه قبل از وقوع را نشان می‌دهند اما این سیستم‌ها نیز برای جلوگیری از خطرات و تلفات زمین‌لرزه چندان موثر نیست. با این حال، رصد رویدادهای لرزه‌ای به‌صورت مداوم وپایش آنها می‌تواند هفته‌ها و حتی از یک ماه قبل از وقوع زمین‌لرزه‌های بزرگ یا شدید، به‌عنوان یک پیش‌نشانگر احتمالی، احتمال وقوع زمین‌لرزه بزرگ‌تر را نشان دهد. در واقع حتی اگر زمین‌لرزه بزرگ‌تری هم به وقوع نپیوندد جدی گرفتن این علائم از جدی نگرفتن و بی‌توجهی به آنها سودمندتر است.
برای این منظور لازم است تعداد دستگاه‌ها و ایستگاه‌های لرزه‌نگاری در مناطق مختلف کشور افزایش یابد. هم‌اکنون تنها حدود ۱۵۰ ایستگاه لرزه‌نگاری در کشور فعال است که برای پایش دقیق‌تر شرایط لرزه‌ای لازم است دست‌کم تعداد این دستگاه‌ها به چهار برابر افزایش یابد. همچنین می‌توان نرم‌افزاری طراحی کرد که به محض تغییر الگوی وقوع ریزلرزهها وافزایش آنها در هر منطقه، به‌صورت خودکار فعالیت‌های لرزه‌ای زیر ذره‌بین قرار گرفته و به کارشناسان وزلزله‌شناسان در این زمینه هشدار داده شود. افزایش حساسیت‌ها در این زمینه ضمن امکان پایش قوی‌تر فعالیت‌های لرزه‌ای می‌تواند منجر به افزایش سطح آگاهی و ایمنی شود ودر نهایت خسارت‌ها وتلفات زمین‌لرزه‌های احتمالی را کاهش دهد.
