کشف بی‌سابقه درباره شروع زمینلرزههای بزرگ
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از دنیای اقتصاد، تحقیقات آزمایشگاهی قابل استناد براساس روند ۱۰ساله زلزله‌ها در آمریکا نشان می‌دهد زمینلرزههای بزرگ پس‌از تعدد ریزلرزهها اتفاق می‌افتد. این یافته به معنای بروز حتمی زلزله در پی ریزلرزهها نیست، بلکه با ردیابی زلزلههای کوچک می‌توان «وضعیت خطر بالا طی ۳ تا ۳۵ روز آینده» را برآورد کرد. در کشورهای توسعه‌یافته، پایش زلزلههای کوچک به نوعی، مکمل سیستم‌های هشدار سریع زلزله (اعلام در پیش‌بودن زلزله چند ثانیه قبل از وقوع) محسوب می‌شود.
کشف جدید زلزله‌شناسان آمریکایی، فرضیه زلزله‌شناس ایرانی درباره نقش ریزلرزهها به‌عنوان پیش‌نشانگرهای احتمالی وقوع زمینلرزههای بزرگ را تایید کرد. به گزارش «دنیای‌اقتصاد» درحالی‌که بعد از بروز زمین‌لرزه ۶/ ۵ ریشتری چهارشنبه گذشته در سی‌سخت از توابع استان کهگیلویه و بویراحمد، علی بیت‌اللهی، زلزله‌شناس ایرانی از پدیده افزایش تعداد وقوع زلزلههای ریز به‌عنوان پیش‌نشانگرهای احتمالی وقوع زلزلههای بزرگ‌تر یاد کرد، به تازگی مطالعات انجام شده از سوی دانشمندان آمریکایی نشان داده است افزایش تعداد زمینلرزههای ریز (با مقیاس کمتر از ۴ ریشتر) می‌تواند یکی از علائم احتمالی وقوع زمینلرزههای بزرگ‌تر(زمینلرزههای با بزرگای بیش از ۴ ریشتر) باشد. در واقع افزایش زمینلرزههای ریز می‌تواند به‌عنوان چاشنی احتمالی وقوع زمینلرزههای بزرگ‌تر در نظر گرفته شود.
یافته‌های زلزله‌شناس ایرانی در این زمینه که در گزارشی با عنوان «ردیابی زلزله از ریزلرزهها» در روز شنبه دوم اسفندماه و بعد از وقوع زمین‌لرزه روز چهارشنبه سی‌سخت منتشر شد، نشان داد، مطابق با بررسی‌های صورت گرفته از رفتار لرزه‌ای محل وقوع این زمین‌لرزه، طی ۵ سال اخیر، تقریبا از حدود یک ماه مانده به وقوع زلزله ۶/ ۵ ریشتری سی‌سخت، تعداد زمین‌لرزه‌هایی با مقیاس کمتر از ۴ ریشتر که در اصطلاح به آن زلزلههای ریز گفته می‌شود تا دو برابر افزایش یافت. این در حالی است که در ردیابی برخی دیگر از زمینلرزههای بزرگ، نشانه‌هایی از این تغییر رفتار گسلی در محل گسل مسبب وقوع زمینلرزههای بزرگ در سایر مناطق نیز رصد می‌شود. در واقع و براساس اظهارات این زلزله‌شناس ایرانی، نتایج پایش‌لرزه‌ای منطقه وقوع زمین‌لرزه ۶/ ۵ ریشتری روز چهارشنبه گذشته در شهر سی‌سخت از توابع استان کهگیلویه و بویراحمد، از شناسایی الگوی احتمالی معنادار درباره ارتباط افزایش تعداد زلزلههای ریز قبل از وقوع زمین‌لرزه اصلی خبر داد.
داده‌های مربوط به زمینلرزههای رخ داده در یک بازه زمانی ۵ ساله از اردیبهشت سال ۹۵ تا بهمن ماه ۹۹ نشان می‌دهد دی ماه امسال تعداد زمینلرزههای با بزرگای کمتر از ۴ ریشتر و ریزلرزهها در مقایسه با ماه‌های قبل افزایش یافته است و این جهش لرزه‌ای در منطقه وقوع زمین‌لرزه ۶/ ۵ ریشتری سی‌سخت، به احتمال زیاد می‌تواند به‌عنوان یک پیش‌نشانگر احتمالی از وقوع زلزله روز چهارشنبه در این منطقه، موردتوجه قرار گیرد. فرضیه مطرح شده در قالب این مطالعه صورت گرفته آن است که احتمال اینکه این تغییر رفتار ریزلرزهها به لحاظ تعداد وقوع، علامتی از در پیش‌بودن زلزلههای با مقیاس بیش از ۴ ریشتر باشد زیاد است. هرچند درخصوص این موضوع نمی‌توان با قطعیت اظهار نظر کرد. به رغم غیرقطعی بودن این مدعا، اما، زلزله‌شناسان معتقدند با توجه به در دست داشتن اطلاعات مربوط به بزرگا، عمق و محل وقوع زمینلرزههای مختلف از جمله ریزلرزه‌های با بزرگای کمتر از ۴ ریشتر، حساسیت نسبت به تغییر رفتارهای گسلی از بابت افزایش تعداد ریزلرزهها در دوره‌های زمانی متفاوت می‌تواند منجر به ایجاد نوعی پیش‌آگاهی و آمادگی قبلی برای مواجهه با زمینلرزههای احتمالی بزرگ‌تر شود تا شاید از این طریق بتوان خسارت‌ها و تلفات ناشی از وقوع این زمین‌لرزه‌ها را کاهش داد.
براساس طبقه‌بندی‌ها و استانداردهای زلزله‌شناسی، زمینلرزههای با بزرگای ۲ تا ۴ ریشتر به‌عنوان زمینلرزههای ریز، زمینلرزههای با بزرگای ۴ تا ۵ به‌عنوان زمینلرزههای کوچک، زلزلههای با بزرگای ۵ تا ۶ ریشتر متوسط، ۶ تا ۷ ریشتر شدید و ۷ ریشتر به بالا زلزله بزرگ شناخته می‌شوند. این مطالعات در حالی در گزارش روز شنبه «دنیای‌اقتصاد» درخصوص ابعاد و احتمالات مطرح در وقوع زمین‌لرزه روز چهارشنبه گذشته سی‌سخت موشکافی و ابعاد آن مورد بررسی قرار گرفت که به تازگی دانشمندان آمریکایی نیز در یک مطالعه علمی سرانجام موفق شدند به این پرسش پاسخ دهند که زمینلرزههای بزرگ چگونه یا از کجا شروع می‌شوند. آنها در پاسخ به این سوال از نقش زمینلرزههای کوچک به‌عنوان عوامل یا پیش‌نشانگرهای وقوع زمینلرزههای بزرگ خبر دادند. تحقیقات جدید از سوی این دانشمندان نشان می‌دهد که احتمالا گسل‌ها، قبل از وقوع یک زلزله بزرگ، تغییر حالت می‌دهند.
بر اساس تحقیقات جدید که بینش بی‌سابقه‌ای در مورد نحوه وقوع زلزله به‌دست می‌دهد، اکثر قریب به اتفاق زمینلرزههای بزرگ، پس از مجموعه‌ای از زمینلرزههای کوچک رخ می‌دهند. دانشمندان اخیرا دریافته‌اند که چند روز یا چند هفته پیش از وقوع زمینلرزههای بزرگ، فعالیت‌هایی در پوسته زمین با قدرت تقریبی تا ۴ریشتر صورت می‌گیرد. دانیل تروگمن، محقق لرزه‌نگار در آزمایشگاه ملی لس آلاموس در آمریکا، گفته است: «یکی از بزرگ‌ترین سوالات در لرزه‌شناسی زلزله، نحوه شروع زمین‌لرزه است. پیش از این دانشمندان بر این باور بودند که تنها نیمی از زمینلرزههای با قدرت متوسط، پیشینه لرزه‌های کوچک را داشتند. اما مطالعات جدید نشان می‌دهد که ۷۲ درصد از زمینلرزههای با قدرت متوسط در جنوب کالیفرنیا بین سال‌های ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۷، بعد از زمینلرزههای کوچک رخ داده‌اند.» این کشف به دانشمندان درک بهتری از نحوه تولید زمین‌لرزه می‌دهد. دانستن این حقیقت که زمینلرزههای کوچک در بازه زمانی ۳ تا ۳۵ روز، نشان از وقوع زلزله‌ای بزرگ می‌دهد را می‌توان به‌عنوان توالی زلزله یا زلزلههای زنجیره‌ای نام‌گذاری کرد.
با همه این احوال دانشمندان بر این باورند که این نتایج به دست آمده به آن معنا نیست که ما باید همواره نگران زلزلههای کوچک باشیم. از نظر آماری تنها ۵درصد از زمین‌لرزه‌ها، به زمینلرزههای خیلی بزرگ‌تر منجر می‌شوند. از سوی دیگر این نتایج همچنین محققان را به پیش‌بینی دقیق و کانون زمینلرزههای بزرگ، نزدیک‌تر نکرده است. اما درک چگونگی بزرگ‌تر شدن زمین‌لرزه‌ها می‌تواند به دانشمندان در پیش‌بینی پس‌لرزه کمک کند. این امر همچنین به مردم کمک می‌کند تا درک کنند که در چه مواقعی خطر بیشتری وجود دارد. این کشف همچنین می‌تواند به بهبود سرعت سیستم‌های هشدار سریع زلزله کمک کند.
هنگامی که یک زلزله بزرگ رخ می‌دهد، بسیاری از مردم می‌دانند که به دنبال آن زمینلرزههای کوچک‌تری به نام پس‌لرزه خواهد آمد. اما افراد کمتری آگاه هستند که قبل از زلزله‌ای بزرگ، پیش‌لرزه‌هایی نیز وجود دارد که به‌عنوان مواد اولیه زلزله عمل می‌کنند. تحقیقات جدید در نیوزیلند نشان می‌دهد، هنگامی که یک زلزله بزرگ در حال آماده‌سازی است، منطقه‌ای که آن زلزله در آن رخ خواهد داد، توالی زمینلرزههای کوچک‌تر را قبل از واقعه تجربه خواهد کرد. این پیش‌لرزه‌ها می‌تواند طی چند ماه از زمان وقوع زلزله بزرگ رخ دهد. هرچه زلزله پیش‌رو بزرگ‌تر باشد، پیش‌لرزه‌ها بزرگ‌تر است و مساحت اشغال شده توسط پیش‌لرزه‌ها بیشتر خواهد شد؛ این پدیده به‌عنوان «افزایش مقیاس مقدماتی» شناخته می‌شود.
پوسته زمین یک قطعه صاف و منفرد نیست بلکه از بخش‌های گسسته از هم و منفرد زیادی تشکیل شده که صفحات نامیده می‌شوند. این صفحات به آرامی حرکت می‌کنند و طی سالیان، تنها چند سانتی‌متر جابه‌جا می‌شوند. اصطکاک و بافت سنگی نامنظم پوسته زمین اغلب باعث می‌شود که این صفحات در برابر یکدیگر قرار بگیرند و برای مدتی درهم قفل می‌شوند؛ با این کار مقادیر زیادی انرژی جمع می‌شود و هنگامی که صفحات بالاخره دوباره حرکت می‌کنند، این انرژی ذخیره شده در یک انفجار ناگهانی آزاد می‌شود و پوسته اطراف آن را تکان می‌دهد و زمین‌لرزه ایجاد می‌شود. ماهیت زمین‌لرزه‌ها ذاتا پیش‌بینی آنها را سخت می‌کند. هیچ زلزله‌ای با زمین‌لرزه دیگر یکسان نیست، زیرا عمق آنها در پوسته، میزان انرژی آزاد شده و نحوه واکنش سنگ اطراف آنها متفاوت است. دانشمندان با اندازه‌گیری امواج لرزه‌ای، میزان زمین‌لرزه را اندازه‌گیری می‌کنند.
