نکات مهمی که باید در مورد واکسیناسیون کرونا بدانیم

 به گزارش اقتصادنیوز به نقل از سازمان غذا و دارو، واکسیناسیون باعث کاهش تعداد ناقلین بدون علامت می شود و مهمترین ابزار برای کنترل همه گیری کووید-۱۹ به شمار می‌رود. عواقب ابتلای افراد به بیماری کووید-۱۹ قابل پیش بینی نیست و تاخیر در واکسیناسیون احتمال ابتلای هر فرد به بیماری شدید را در همه‌گیری کووید-۱۹ افزایش می دهد.

اما سوالی که معمولا در چنین شرایطی برای افراد پیش می‌آید این است که بهترین واکسن ساخته شده برای پیشگیری از بیماری کووید-۱۹ چه واکسنی است؟

_ بهترین واکسن برای پیشگیری از بیماری کووید-۱۹ در دسترس ترین واکسن است. میزان اثربخشی واکسن‌ها در پیشگیری از ابتلا به بیماری کووید-۱۹ در مطالعات انجام شده ممکن است تا حدی متفاوت باشد. این تفاوت ها نباید در تصمیم گیری جامعه برای زمان تزریق واکسن تاثیرگذار باشد. نکته مهم این است که افراد واکسینه شده در صورت ابتلا به بیماری کووید-۱۹ دچار مرگ و میر و عوارض جدی ناشی از بیماری نخواهند شد. با تزریق همه واکسن‌ها ممکن است عوارض جدی به صورت نادر بروز کند، اما عواقب ابتلا به بیماری کووید-۱۹ از عوارض احتمالی و نادر واکسن ها بسیار بیشتر است و واکسیناسیون یک امر ضروری برای حفظ سلامت هر فرد و جامعه است.  

اما، درباره زمان اثربخشی واکسن و زمان ماندگاری آن باید گفت ایمنی زایی واکسن دو تا سه هفته بعد از تزریق نوبت اول آغاز می‌شود و دو هفته بعد از تزریق نوبت دوم کامل می‌شود. بنابراین ریسک ابتلا به بیماری کووید-۱۹ در روزهای ابتدایی بعد از تزریق واکسن وجود دارد و نباید نادیده گرفته شود. ماندگاری ایمنی در برابر ویروس کرونا بعد از تزریق واکسن‌های کووید-۱۹ مشخص نیست، اما انتظار می‌رود دو هفته بعد از کامل شدن واکسیناسیون، فرد واکسینه شده حداقل شش ماه در برابر ویروس کرونا ایمنی داشته باشد.

میزان اثر بخشی واکسن‌های کووید-۱۹ چقدر است؟

_ همه واکسن های کووید-۱۹ به طور قابل توجهی ریسک تشدید بیماری و مرگ و میر ناشی از بیماری کووید-۱۹ را در صورت ابتلا کاهش می‌دهند. این واکسن‌ها ریسک ابتلا (به صورت ناقل با علائم خفیف و یا بدون علامت) به بیماری کووید-۱۹ را نیز کاهش می‌دهند، با این وجود اطلاعات در مورد میزان اثربخشی واکسن‌های کووید-۱۹ در برابر سوش‌های نوپدید ویروس کرونا محدود است.

آیا واکسن‌های کووید-۱۹ موجود در بازار دارویی ایران محدودیت سنی دارد؟

همه‌ واکسن‌ها در کشور ما در سنین بالای ۱۸ سال می‌تواند تزریق شود. در برخی از کشورها با توجه به اینکه عوارض بسیار نادر واکسن آسترازنکا در خانم‌های جوان (سنین کمتر از ۵۰ تا ۵۵ سال) رخ داده است، تزریق این واکسن به صورت داوطلبانه در این سنین انجام می شود. لازم به ذکر است که واکسن آسترازنکا در دنیا بیشتر در سنین کمتر از ۵۵ سال و در خانم ها تزریق شده است، بنایراین یکی از دلایل مشاهده عوارض در این سنین را می‌توان واکسیناسیون بیشتر در این جمعیت دانست. در سنین کمتر از ۵۵ سال منع مصرف برای دریافت واکسن آسترازنکا وجود ندارد و سازمان جهانی بهداشت مزایای تزریق این واکسن را در برابر خطر بروز عوارض بسیار نادر آن در سنین بالای ۱۸ سال بیشتر می‌داند. در صورت در دسترس بودن بهتر است در سنین کمتر از ۵۵ سال از واکسن‌هایی به جز واکسن آسترازنکا جهت پیشگیری از بیماری کووید-۱۹ استفاده شود.

مهمترین موارد منع مصرف واکسن کووید-۱۹ چیست؟

_ به طور کلی تزریق واکسن‌ها در زمان بیماری‌های حاد توصیه نمی‌شود. بنابراین تزریق واکسن در صورت بروز علائم حاد بیماری (تب، لرز، تهوع، بدن درد، درد شکم، اسهال، سوزش ادرار، دردپهلو و ...) تا زمان بهبود علائم باید به تعویق بیفتد. در مورد بیماری‌های مزمن خودایمنی تزریق واکسن در فاز حاد بیماری توصیه نمی‌شود. زمانی که بیماری در حالت کنترل شده باشد و با نظر پزشک معالج می توان واکسن را تزریق کرد.

_ در مواردی که فرد واکسینه شده واکنش حساسیتی شدید و سریع به یکی از برندهای تجاری واکسن نشان دهد (مجموعه ای از علائم افت فشار، کهیر، خارش، گرفتگی صدا، تورم لب‌ها و زبان، سرگیجه، اسهال طی ۴ ساعت پس از تزریق) آن برند تجاری از واکسن را نباید تزریق کند. در برخی از موارد ممکن است واکنش‌های ازدیاد حساسیت به صورت ۲ مرحله‌ای و طی ۱ تا ۷۲ ساعت مجددا بروز نماید، بنابراین در صورت وقوع عارضه بیمار طی ۷۲ ساعت بعد نیز باید از نظر بروز این علائم پایش شود و با بروز مجدد به سرعت به مرکز درمانی مجهز مراجعه کند و در صورت در دسترس بودن اتوانجکتور (آمپول آماده تزریق) اپی نفرین تا زمان مراجعه به مرکز درمانی اتوانجکتور در عضله ران تزریق شود.

_ حساسیت به پنی سیلین و سایر داروها منع مصرف برای تزریق واکسن کووید-۱۹ تلقی نمی‌شود. در صورت وجود سابقه واکنش‌های ازدیاد حساسیت شدید این افراد حتما باید در مراکز مجهز درمانی واکسن کووید-۱۹ را دریافت کنند.

آیا تزریق واکسن باعث ابتلا به بیماری کووید-۱۹ می‌شود؟

_ همه واکسن‌های کووید-۱۹ غیر زنده یا غیر فعال هستند و به هیچ وجه باعث ابتلا به بیماری کووید-۱۹ و یا مثبت شدن تست PCR نمی‌شود. فرد واکسینه شده نیاز به قرنطینه ندارد. تزریق واکسن باعث مثبت شدن تست سرولوژی (آنتی بادی علیه ویروس کرونا) می‌شود.

آیا امکان ابتلا به بیماری کووید-۱۹ بعد از تزریق واکسن وجود دارد؟

_ایمنی زایی واکسن‌های کووید-۱۹ حدود دو هفته بعد از تزریق نوبت دوم کامل می‌شود. بنابراین در روزهای اولیه بعد از تزریق واکسن در صورت مواجهه با فرد آلوده احتمال ابتلا وجود دارد. حتی بعد از اینکه ایمنی زایی واکسن به حداکثر برسد احتمال ابتلا وجود دارد. با تزریق واکسن ریسک شدید شدن بیماری کووید-۱۹ در افراد واکسینه شده کاهش می‌یابد. با این وجود اثر بخشی واکسن‌ها ۱۰۰ درصد نیست و در صورت مواجهه پرخطر با افراد مبتلا، فرد واکسینه شده می‌تواند به صورت ناقل بدون علامت یا با علائم خفیف، بیماری را به اطرافیان خود انتقال دهد. بنابراین افراد واکسینه نیز باید فاصله گذاری اجتماعی و ماسک زدن را در اجتماع رعایت کنند.

تزریق واکسن کووید-۱۹ چه عوارضی را به دنبال دارد؟

_ عوارض شایع در محل تزریق واکسن شامل قرمزی، خارش، حساسیت، درد، سفتی، تورم و احساس گرما است. درد مفاصل، بدن درد، ضعف، خستگی، لرز، کاهش اشتها، تهوع، سردرد، تب، لرز و کسالت نیز ممکن است بعد از تزریق رخ دهد. این عوارض ممکن است در بعضی مواقع تا ۷ روز ابتدایی بعد از تزریق واکسن وجود داشته باشد. در صورتی که عوارض طی هفت روز اول بهبود پیدا نکند و یا تشدید شود با مراجعه به پزشک بهتر است بررسی های لازم انجام شود.

_ در موارد نادر تزریق واکسن کووید-۱۹ باعث بروز واکنش حساسیتی شدید و سریع می‌شود (مجموعه‌ای از علائم افت فشار، کهیر، خارش، گرفتگی صدا، تورم لب ها و زبان، سرگیجه، اسهال). در برخی از موارد ممکن است واکنش‌های ازدیاد حساسیت به صورت ۲ مرحله‌ای و طی یک تا ۷۲ ساعت مجددا بروز نماید.

_ در موارد بسیار نادر تا چند هفته بعد از تزریق هر واکسنی ممکن است فلج اعصاب صورت رخ دهد. معمولا این عارضه برگشت پذیر است. در صورت وقوع بیمار باید به پزشک مراجعه کند

_ در موارد بسیار نادر (۴ در هر ۱۰۰۰۰۰۰ نفر) تزریق واکسن آسترازنکا باعث بروز افت پلاکت و لخته خون در شریان‌ها و وریدها شده است. با توجه به اینکه عارضه بسیار نادر است تزریق واکسن در افراد بالای ۱۸ سال توصیه می‌شود.

_ بیماران دچار هموفیلی، بیمار دچار افت پلاکت و بیمارانی که تحت درمان با داروهای ضد لخته خون (وارفارین، دابیگاتران، ریواروکسابان، اپیکسابان، انوکساپارین، دالتپارین و هپارین) ممکن است بعد از تزریق واکسن دچار خون ریزی‌های زیر پوستی شوند. در این بیماران نیز همانند سایر افراد بالای ۱۸ سال تزریق واکسن کووید-۱۹ توصیه می‌شود. تزریق واکسن در این افراد با مشورت پزشک معالج بهتر است انجام شود.

_ در موارد نادر ممکن است تزریق واکسن باعث بروز تشنج شود. بیمارانی که در ریسک تشنج هستند بهتر است بعد از تزریق واکسن از نظر علائم عصبی پایش شوند و در صورت بروز علائم عصبی به مرکز درمانی مراجعه شود.

چه علائمی بعد از تزریق واکسن کووید-۱۹ باید پایش شود؟

_ در صورتی که فرد واکسینه شده تا ۲۸ روز بعد از تزریق واکسن دچار تنگی نفس، درد قفسه سینه، درد در ناحیه شکم، سردی اندام‌های انتهایی، تاری دید، دوبینی، تشنج، اختلال تکلم، بی حسی اندام ها، پلژی، سردرد بسیار شدید و مداوم، تورم و درد و تغییر رنگ اندام های انتهایی و یا قرمزی به صورت نقاط خون ریزی دهنده زیر پوست شده باشد، مراجعه به مراکز درمانی توصیه می‌شود.

_ در صورت بروز علائم ازدیاد حساسیت شدید و سریع بعد از تزریق واکسن (مجموعه ای از علائم افت فشار، کهیر، خارش، گرفتگی صدا، تورم لب ها و زبان، سرگیجه و اسهال) پاهای بیمار باید بالا نگه داشته شود و بیمار سریعا به یک مرکز درمانی مجهز به امکانات احیا ارجاع داده شود. در برخی از موارد ممکن است واکنش‌های ازدیاد حساسیت به صورت ۲ مرحله ای و طی یک تا ۷۲ ساعت مجددا بروز نماید. بنابراین بیمار طی ۷۲ ساعت بعد از وقوع عارضه باید از نظر هوشیاری، فشار خون، علائم پوستی و علائم تنفسی پایش شود.

_ در صورت بروز تب بیشتر از ۴۰ درجه سانتی گراد بعد از تزریق واکسن مراجعه به مرکز درمانی توصیه می‌شود.

_ بیماران دچار هموفیلی، بیمار دچار افت پلاکت و بیمارانی که تحت درمان با داروهای ضد لخته خون (وارفارین، دابیگاتران، ریواروکسابان، اپیکسابان، انوکساپارین، دالتپارین و هپارین) با مشورت پزشک معالج می توانند واکسن کووید-۱۹ را به صورت عضلانی دریافت کنند. محل تزریق واکسن را از نظر بروز خون ریزی‌های زیر پوستی پایش شود. در صورت بروز خون ریزی‌های زیر پوستی به پزشک مراجعه شود. درد و تورم ممکن است یک تا ۲ روز ابتدایی بعد از تزریق واکسن وجود داشته باشد اما در صورتی که این علائم تشدید شود و یا قرمزی پیش رونده در محل تزریق مشاهده شود بیمار باید به پزشک مراجعه کند.

_ در صورت بروز علائم عصبی بعد از تزریق واکسن (کاهش سطح هوشیاری و یا پرش های عضلانی) مراجعه به مرکز درمانی توصیه می شود.

آیا قبل از تزریق واکسن، باید دارویی استفاده شود؟

_ برای پیشگیری از عوارض قبل از تزریق واکسن کووید-۱۹ بهتر است از استامینوفن، سایر داروهای مسکن و آنتی هستامین‌ها (هیدروکسی زین، سیتریزین، لوراتادین، دیفن هیدرامین و ...) استفاده نشود. اگر بیمار از قبل داروهای فوق را استفاده می‌کرده است، نیازی به قطع دارو وجود ندارد. در صورت بروز علائم تب و لرز و بدن درد بعد از تزریق واکسن می‌توان از استامینوفن و یا داروهای مسکن (تحت نظر پزشک) استفاده کرد. در صورت بروز واکنش‌های پوستی بعد از تزریق واکسن بهتر است با پزشک مشورت شود.

برای کاهش ریسک عوارض نادر واکسن کووید-۱۹ چه کارهایی باید انجام شود؟

_ برای پیشگیری از عوارض نادر واکسن استفاده از هیچ دارویی (آسپرین، داروهای ضد لخته خون و ...) توصیه نمی‌شود.

_ بهتر است فرد دریافت کننده واکسن برای حفظ حجم داخل عروقی روز تزریق واکسن مایعات به میزان کافی مصرف کرده باشد. در صورت بروز علائم ازدیاد حساسیت شدید (مجموعه ای از علائم افت فشار، کهیر، خارش، گرفتگی صدا، تورم لب ها و زبان، سرگیجه و اسهال طی ۴ ساعت اولیه پس از تزریق) پاهای بیمار باید بالا نگه داشته شود و بیمار سریعا به یک مرکز درمانی مجهز به امکانات احیا ارجاع داده شود.

_بیماران دچار هموفیلی، بیمار دچار افت پلاکت و بیمارانی که تحت درمان با داروهای ضد لخته خون (وارفارین، دابیگاتران، ریواروکسابان، اپیکسابان، انوکساپارین، دالتپارین و هپارین) جهت کاهش خطر خون ریزی های زیر پوستی باید در محل تزریق واکسن حداقل ۲ تا ۵ دقیقه کمپرس قرار دهند.

بعد از انجام واکسیناسیون واکسن کووید-۱۹ چه ملاحظاتی را باید در نظر گرفت؟

_ انتظار می‌رود که فرد واکسینه شده حدود ۲ هفته بعد از دریافت نوبت دوم واکسن ایمنی علیه بیماری کووید-۱۹ را داشته باشد. شواهد نشان داده است ریسک ابتلا و تشدید بیماری کووید-۱۹ در افرادی که واکسینه شده اند کاهش می‌یابد اما به صفر نمی رسد. بنابراین افرادی که واکسینه می شوند می توانند در صورت مواجهه با ویروس به صورت ناقل بدون علامت ویروس را به نزدیکان خود که واکسینه نشده اند انتقال دهند. توصیه می‌شود جهت حفظ سلامت خانواده خود و جامعه افراد واکسینه شده تمام پروتکل‌های بهداشتی جهت پیشگیری از انتشار بیماری کووید-۱۹ (شامل ماسک زدن و رعایت فاصله اجتماعی، پرهیز از حضور در مکان های پر جمعیت) را رعایت نمایند.

واکسن‌های کووید-۱۹ با چه داروهایی تداخل دارد؟

_ توصیه می‌شود برای حفظ اثربخشی واکسن‌ها، حداقل فاصله زمانی ۱۴ روز بین تزریق واکسن کووید-۱۹ و سایر واکسن‌ها رعایت شود.

_ اغلب داروها هیچ تداخلی با واکسن‌های کووید-۱۹ ندارد. بیمارانی که دچار بیماری‌های مزمن هستند بیماران دچار مشکلات قلبی، کلیوی، کبدی، روماتولوژیک، دیابت، بدخیمی و ... به هیچ عنوان نباید بدون مشورت پزشک خود داروهای مصرفی را تغییر دهند و یا قطع کنند. در برخی موارد خاص و به ندرت، با مشورت و صلاحدید پزشک معالج ممکن است نیاز باشد فاصله زمانی بین تزریق واکسن و برخی داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی وجود داشته باشد. بیمارانی که تحت پیوند اعضا و یا شیمی درمانی قرار گرفته اند در مورد زمان تزریق واکسن بهتر است با پزشک معالج خود مشورت کنند.

آیا کسی که قبلا دچار بیماری کووید-۱۹ شده است می‌تواند واکسن کووید-۱۹ را دریافت کند؟

‌_ در صورتی که بیماری خفیف بوده و بیمار نیاز به بستری پیدا نکرده باشد و از قرنطینه خارج شده باشد و علائم بیماری (تب، سرفه، تنگی نفس، علائم گوارشی، ...) به طور کامل بهبود پیدا کرده باشد (حداقل ۱۰ روز از زمان تشخیص بیماری کووید-۱۹) تزریق واکسن کووید-۱۹ ممنوعیت ندارد.

_ در صورتی که بیماری شدید بوده و بیمار در بیمارستان بستری شده باشد در مورد زمان تزریق واکسن بهتر است با پزشک معالج مشورت شود. با توجه به اینکه بیماران با سابقه بیماری کووید-۱۹ آنتی بادی‌های خنثی کننده ویروس را تا چند ماه در بدن خود دارند تزریق واکسن کووید-۱۹ در این بیماران می تواند تا ۶ ماه به تعویق بیفتد.

آیا کسی که سابقه مواجهه پرخطر با بیمار کووید-۱۹ داشته است می‌تواند واکسن کووید-۱۹ را دریافت کند؟

_ در افرادی که سابقه مواجهه پرخطر با فرد مبتلا به بیماری کووید-۱۹ را داشته باشند ابتدا باید تست PCR انجام شود. در صورت مثبت بودن تست PCR نباید واکسن تزریق شود. در صورتی که تست PCR منفی باشد بیمار برای مدت ۷ تا ۱۴ روز باید از نظر بروز علائم کووید-۱۹ پایش شود. در مواردی که علائم بعد از این مدت بروز نکند واکسیناسیون می تواند انجام شود.

آیا کسی که بعد از دریافت نوبت اول واکسن دچار بیماری کووید-۱۹ شود می‌تواند واکسن نوبت دوم را دریافت کند؟

_ لازم به ذکر است تزریق واکسن کووید-۱۹ به هیچ عنوان باعث بروز بیماری کووید-۱۹ در افراد نمی‌شود. با توجه به اینکه ایمنی زایی واکسن‌ها چند هفته بعد از تزریق نوبت اول آغاز می شود ممکن است فرد در روزهای اولیه بعد از تزریق نوبت اول به بیماری کووید-۱۹ مبتلا شود.

_ در صورتی که بیمار بعد از تزریق واکسن نوبت اول دچار بیماری کووید-۱۹ شود می‌تواند نوبت دوم واکسن را در صورت بهبود علائم و خارج شدن از قرنطینه دریافت کند. اگر بیمار علامت‌دار باشد تزریق نوبت دوم واکسن تا زمان بهبود علائم باید به تعویق بیفتد.

آیا تزریق واکسن‌های کووید-۱۹ در دوران بارداری و شیردهی توصیه می شود؟

_ تزریق واکسن‌های اسپوتنیک ، سینوفارم و کووکسین بهارات در دوران بارداری و شیردهی به دلیل محدود بودن اطلاعات توصیه نمی‌شود. خانم های باردار و شیرده در مورد تزریق واکسن آسترازنکا باید با پزشک خود مشورت کنند. در صورتی که فرد واکسینه شده قصد بارداری داشته باشد نیازی به تاخیر در اقدام به بارداری وجود ندارد. همه واکسن های کووید-۱۹ غیر زنده و غیر فعال هستند و به نظر نمی‌رسد مشکلی برای جنین ایجاد کند. در صورتی که خانم‌ها بعد از تزریق واکسن متوجه بارداری شوند جای نگرانی وجود ندارد.