راز مثلث حیات و احتمال 90 درصدی زنده‌ماندن در زلزله

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از ایرنا ، مهدی زارع در پاسخ به این سوال که آیا هنگام وقوع زلزله های احتمالی در کشور روش مثلث حیات برای پناهگیری مناسب است، اظهار داشت: اگر زلزله به انهدام کامل بنا نیانجامد، این روش برای بسیاری از زلزله ها مناسب است. حتی در زلزله هایی که منجر به سانحه شدید می شود، مانند زلزله پنجم دی ماه ۱۳۸۲ بم، مشاهده شد افرادی که در فضایی قرار گرفته بودند که آوار بر سرشان فرو نریخته و فضایی برای تنفس و احتمالا دریافت غذا داشتند، شانس زنده ماندنشان بیشتر بود.

وی ادامه داد: هنگام فروریختن ساختمان ها، سقف روی اجسام یا اثاثیه می افتد و در کنار آنها فضایی را خالی می گذارد. این فضا «مثلث حیات» نامیده می شود. بعضا ماندن در چنین فضایی را بهترین راه برای افزایش احتمال زنده ماندن در زلزله ها می دانند.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله توضیح داد: هرچه جسم یا وسیله ای که کنارش ممکن است مثلث حیات ایجاد شود، سخت تر و بزرگتر باشد کمتر ممکن است فشرده شود و خلأ بزرگتر کنارش درست می شود. یک یخچال یا کمد بزرگ را درنظر بگیرید. در این صورت این احتمال بیشتر است که شخصی که از این خلأ برای ایمنی استفاده می کند، آسیب نبیند.

زارع اضافه کرد: هرکسی که هنگام فروریختن ساختمان ها فقط «می نشیند و خود را می پوشاند و جایی نمی تواند پناه بگیرد، جان خود را از دست می دهند». گربه ها، سگ ها و نوزادان به طور طبیعی اغلب در موقعیت جنینی خود را جمع می کنند که در زلزله باید چنین کرد. این یک غریزه ایمنی - بقا است. ممکن است در یک فضای کوچک خالی زنده بمانیم. این فضا در کنار یک جسم، کنار یک مبل و کنار یک یخچال که کمتر ممکن است فشرده شوند و فروبریزند، می تواند ایجاد شود.  

وی یادآور شد: یکی از روش های امروزی ایمنی نسبی در زلزله همچنان این است که زیر میزها پناه بگیرید، رو به روی هیچ پنجره ای نباشید و سر خود را بپوشانید. خوب پوشاندن سر البته در بدترین شرایط ایمن نیست. اگر اجسام سقوط کنند یا پنجره ها بشکند، پوشاندن سر ممکن است از آسیب ها کم کند. اگر سقف فرو بریزد میزهای مدارس آنقدر قوی نیستند که سقف را نگه دارند. افرادی که در هنگام فروریختن سقف به زیر میز رفته اند به احتمال زیاد کشته می شوند. در این هنگام مثلث حیات می تواند امکان زنده ماندن را بیشتر کند.  

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله اظهار داشت: بعد از زلزله های شدید و مخرب هنگامی که امدادگران و پژوهشگران به جستجو در ساختمان های فروریخته می پردازند، مثلث هایی را پیدا کردند که در برابر اجسام سخت، مانند یخچال و کمدهای فلزی، در زیر آوار فضایی را باقی گذاشته بود که اگر ساکنان بنای فروریخته در نزدیکی آن فضاها بودند یا توانسته بودند خود را به کنار جسم سخت بلند قبل از فروریختن سقف برسانند، جان به در می بردند. چنین حالتی را در زلزله های منجیل ۱۳۶۹، بم ۱۳۸۲ و ازگله سرپل ذهاب ۱۳۹۶ به صورت مکرر دیده شده است. پژوهش ها نشان داده که مثلث حیات تا ۹۰ درصد شانس زنده ماندن را افزایش داده است.  

وی گفت: اگر در طول شب در رختخواب هستیم و زمین لرزه رخ داد، اگر از تخت پایین بیاییم. یک فضای امن در اطراف تخت وجود دارد. اگر هنگام تماشای تلویزیون زلزله ای رخ دهد و بیرون از در یا پنجره ممکن نباشد و نتوانیم به راحتی فرار کنیم. اگر در وضعیت جنینی کنار مبل یا یخچال  قرار بگیریم، شانس زنده ماندن بیشتر می شود.  

زارع یادآور شد: افرادی که داخل وسایل نقلیه خود هستند و از طبقه اول یک آزاد راه طبقاتی عبور می کنند، اگر طبقه دوم سقوط کند، مانند اتفاقی که در زلزله لوماپریتا در مهر ۱۳۶۸ در آمریکا  افتاد، خودروهای طبقه اول ممکن است له شوند این اتفاق در زلزله لوماپریتا در آزادراه نیمیتز در سان فرانسیسکو رخ داد. قربانیان مسیر آزاد راه در زلزله سانفرانسیسکو که داخل خودروهای خود ماندند. همگی کشته شدند. آنها می توانستند با بیرون آمدن و نشستن یا درازکشیدن در کنار وسایل نقلیه خود احتمالا زنده بمانند.

وی در پاسخ به این سوال که منشا صداهای شدید و نورهای گزارش شده قبل و هنگام رخداد زلزله چیست، نیز گفت: نورهای زلزله معمولا به صورت صاعقه، گلوله های نور و درخشش های مداوم در ارتباط با زلزله گزارش می شوند.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی توضیح داد: ژئوفیزیکدانان معتقدند هنگام زلزله، طبیعت به سنگ ها تنش وارد می کند و در نتیجه بارهای الکتریکی ایجاد می شود. سنگ های «آذرین بازالت» و «گابرو» نیز با رسیدن موج زلزله، بارهای الکتریکی موجود در خود را آزاد می کنند. این سنگ ها از طریق دایک ها (مذابی که در راستای گسل های عمودی سرد شده) بار الکتریکی را در مسیر خود هدایت می کنند، این بارهای الکتریکی با تولید ماده ای که با سرعت های بسیار بالا حرکت می کند، روی زمین ممکن است منفجر و شعله ور شود. نتیجه این فرآیند، تخلیه بار الکتریکی در هوا است که موجب مشاهده نورهای رنگارنگ در هنگام زلزله می شود.

به گفته زارع، هنگام زلزله صداهای شکسته شدن سنگ ها، شبیه انفجار است و به ویژه در شب هنگام موجب هراس و نگرانی مردم می شود. در هنگام زلزله ممکن است به دلایل مختلف صداهایی شنیده شود، مثلا صداهایی به دلیل خرابی ساختمان ها، وقوع زمین لرزش ها، انفجار و اشتعال گازها در محل گسل ها شنیده شود که علاوه بر نور با صدا هم همراه است. این تغییرات در اتمسفر توجه بشر را به احتمال استفاده از تغییرات اتمسفری به عنوان شاهدی بر پیش نشانگرهای زلزله جلب و جذب کرده است.

وی افزود: ارتباط تغییرات مشاهده شده در یونوسفر (طبقات بالای اتمسفر) از روزها تا ساعتی قبل از زلزله های خیلی بزرگ (بزرگای بیش از ۸) از اقیانوس آرام گزارش شده نیز قابل اشاره است. نمونه های مهم و قابل بحث این پدیده  تغییرات در امواج الکترومغناطیسی که از حدود ۶ روز قبل از زلزله ۱۹۶۰ شیلی با بزرگای ۹.۵ (بزرگترین زلزله ثبت شده تاریخ) رصد شد و تخلیه الکترونی از ساعتی قبل از زلزله با بزرگای ۹.۰ و سونامی ۲۰۱۱ ژاپن است.

رییس شاخه زمین شناسی فرهنگستان علوم در پاسخ به این سوال که آیا زلزله های نقاط مختلف کشور به هم ارتباط دارند نیز اظهار داشت: گاهی زمین لرزه ها، به ویژه زلزله های بزرگ، می توانند زمین لرزه های دیگری را در نقاط دورتر ایجاد کنند، هرچند این فرآیند به عنوان انتقال یا تحریک تنش پویا شناخته می شود. در مکان های پویا در پوسته زمین که مستعد زلزله های مکرر است، مثل مناطق گسل های فعال و مناطق آتشفشانی  اگر زلزله بزرگی رخ دهد، می توان انتظار داشت تا نواحی دورتر هم دچار تحریک تنش شوند. نمونه هایی از رویدادهای بزرگ که باعث لرزه خیزی دور شدند عبارتند از زلزله ۲۰۱۷ ازگله سرپل ذهاب ایران با بزرگای ۷.۳ که موجب زلزله هایی در ناحیه دورتر – در سومار – یک ماه بعد ازوقوع زلزله اصلی شد، اتفاقی که به طور مشابه در زلزله  لندرز کالیفرنیا   آمریکا M۷.۳  ۱۹۹۲، زلزله M۷.۹ دینالی آلاسکا آمریکا ۲۰۰۲ نیز  رخ داد. همچنین  زلزله سوماترا M ۹.۱ ۲۰۰۴ که با گسیختگی گسله به طول ۱۳۰۰ کیولمتر و در پهنای ۲۰۰ کیلومتر پس لرزه ها و زلزله های ثانویه ای  را از شمال سوماترا تا جنوب میانمار ایجاد کرد.  

وی اعلام کرد: اگر یک زمین لرزه کوچک قبل یا بعد از یک زلزله بزرگ در فاصله کمی از گسستگی گسله اصلی ثبت شود، و آن را مربوط به همان گسیختگی اصلی، مسبب رخداد بزرگ تشخیث دهیم، رخداد قبل از زلزله اصلی پیشلرزه و رخداد پس از آن پسلرزه است، ولی اگر این رخداد های کوچکتر در فاصله ای دورتر رخ دهند به نحوی که نتوان وقوعشان را به گسلش گسله اصلی نسبت داد، آن رخداد های کوچکتر پیشلرزه یا پسلرزه نیستند و خود رخداد هاییی مستقل هستند، حتی اگر در اثر تحریک تنش ناشی از گسلش اصلی رخ داده باشند.  

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله گفت: بنابراین الزاما همه زمینلرزه ها را نمی توان به دیگری مربوط دانست. یا باید از نظر گسیختگی گسله به هم مربوط باشند، یا به لحاظ تنش، تحریک گسیختگی رخداده باشد، یا رویداد پس‌لرزه یا پیش‌لرزه یک زلزله مهم باشد.

به گزارش ایرنا، زلزله کشنده ترین سانحه طبیعی است که تقریبا همه ایرانیان لرزش آن را زیر پای خود حس کرده اند، اما به راستی این سانحه ناگهانی چیست که انسان را در زمان ها و مکان های مختلف غافلگیر کرده و خسارات جانی و مالی فراوانی را برای آن بر جای گذاشته است.

زلزله حادثه ای طبیعی است که بر اثر لرزش زمین به وجود می آید و به طور معمول در گسل های پوسته سخت زمین و در زیر خاک سطحی رخ می دهد.

زلزله های ایران بیشتر در ژرفای بین ۲ تا ۲۵ کیلومتر با شکستگی های برشی به صورت کششی یا فشاری، یا افقی (امتداد لغز) ثبت می شوند. از انتشار لرزشی که در اثر این شکست پدید می آید، زلزله به وجود می آید.

قدیمی‌ترین زمین‌لرزه در ایران که در اسناد به آن‌ها اشاره‌ شده، مربوط به سده ششم پیش از میلاد است. "زیبرگ" (۱۹۳۲) به رویداد زمین‌لرزه‌های سده ششم پیش از میلاد در شوش اشاره‌ کرده است. ولی "آمبرسیز" و "ملویل" (۱۹۸۱) در مطالعات خود نتوانستند به دلایل و مدارک اثبات‌کننده رویدادهای فوق دست یابند.

نخستین زمین‌لرزه در ایران که در تاریخ ثبت‌ شده است، زمین‌لرزه سده چهارم پیش از میلاد است که منطقه ری را ویران کرد. در این زمین‌لرزه شهرهای متعدد و ۲ هزار روستا ویران شد. این زمین‌لرزه بزرگ پس از عبور اسکندر از ری (راگا) در ۳۳۰ سال پیش از میلاد روی‌داده باشد و به‌احتمال‌ زیاد؛ همانند زمین‌لرزه بعدی که در این منطقه رخ‌داده است، به‌ عنوان نمونه زمین‌لرزه‌های ۷۴۳ و ۸۵۵ میلادی همراه با چندین رویداد لرزه‌ای بوده است.

ایران در حالی ۶ درصد تلفات بلایای طبیعی جهان را به خود اختصاص داده است که فقط یک درصد جعیت جهان را دارد و بر اساس مطالعات جهانی، خطر خسارات و زیان های اقتصادی ناشی از حوادث و بلایا در ایران سالانه به طور متوسط پنج میلیارد دلار است و با توجه به امکان وقوع ۵۳ مخاطره جزو ۱۰ کشور حادثه خیز جهان و چهارمین در آسیا است.

٥٣ مخاطره یا حادثه طبق سند راهبرد ملی مدیریت بحران ایران شناسایی شده اند که ۱۴ مخاطره اولویت‌دار از آنها، آتش سوزی (جنگل ها و مراتع - صنعتی و ساختمانی)، آفات نباتی و بیماری های دام، طیور و آبزیان، آلودگی هوا، ازدحام جمعیت، بیابان‌زایی، بیماری‌های فراگیر انسانی، حرکات دامنه ای، حوادث حمل ونقل جاده ای، خشکسالی، زلزله، سیل، فرونشست زمین، گردوغبار و توفان گردوخاک و موج سرما هدف‌گذاری شده اند که بسته به نیاز و با مخاطرات نوظهور احتمالی، قابلیت به‌روزرسانی دارد.

زمان فروریختن سقف در هنگام زلزله، اجسام بزرگ و مقاومی نظیر یخچال، کاناپه یا مبل سبب ایجاد فضایی خالی می شود که تا ۹۰ درصد از تلفات جانی را کاهش می دهد که به این مکان های جدید «مثلث حیات»  گفته می شود.