آوانس بزرگ واشنگتن به تهران!

حل بحران در سوریه نیز جمله موارد دیگری است که بایدن متهم به انفعال و بی‌عملی در آن شده است. در همین حال روزنامه الشرق‌الاوسط در روزهای اخیر با انتشار گزارشی از تغییرات عمده در اولویت‌های دولت ایالات متحده در سوریه خبر داده است. این روزنامه با انتشار یادداشتی به قلم ابراهیم حمیدی با عنوان «خروج ایران از اولویت‌های واشنگتن در سوریه نیست» گزارش داده که این اولویت‌ها در پنج سرفصل تدوین شده و قرار است در حاشیه کنفرانس بین‌المللی ائتلاف ضد داعش در ماه آینده به اطلاع شرکای واشنگتن رسانده شود.

اولویت‌های پنج‌گانه واشنگتن در سوریه

دولت جو بایدن پنج اولویت را برای خط مشی در سوریه تعیین کرده که برخلاف دولت دونالد ترامپ، هیچ کدام مبتنی بر خواست خروج ایران از این کشور نیستند. بر اساس اطلاعات به دست آمده توسط الشرق الاوسط، اولویت‌های مورد بحث مقامات آمریکایی پشت درهای بسته شامل موارد زیر است:

حفظ نیروهای مستقر در شمال شرق سوریه تا زمان پایان  کامل جنگ گروه داعش؛
ارائه کمک‌های بشردوستانه فرامرزی؛
حفظ وضعیت آتش‌بس در این کشور؛
حمایت از تلاش‌ها برای پیگرد ناقضان حقوق بشر و کنار گذاشتن سلاح‌های کشتار جمعی؛
و پیشبرد راه حل سیاسی بر اساس قطعنامه 2254 شورای امنیت سازمان ملل متحد.

واشنگتن هم‌چنین مشتاق حمایت از ثبات در کشورهای همسایه سوریه از جمله اردن و اسرائیل است.

این اولویت‌ها توسط آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده در حاشیه کنفرانس ائتلاف بین المللی برای شکست داعش در ماه ژوئن بیان شده است. انتظار می‌رود تیم بایدن در زمان برگزاری نشست  ماه آینده ائتلاف در بروکسل، آن‌ها را تکرار کند.

مخالفت ظاهری با عادی‌سازی روابط با دمشق

در عین حال، اوایل هفته جاری، بلینکن طی یک کنفرانس مطبوعاتی با همتای قطری خود، محمد بن عبدالرحمن آل ثانی در واشنگتن اعلام کرد که ایالات متحده هم‌چنان مخالف عادی‌سازی روابط با دمشق است. وی از همه شرکای آمریکا خواست که رفتار [ادعایی]حکومت اسد را به خاطر بیاورند و افزود: «ما از عادی‌سازی حمایت نمی کنیم و مجدداً به دوستان و شرکای خود تأکید می‌کنیم که سیگنال‌هایی را که می‌فرستند در نظر بگیرند».

اعمال اولویت‌ها

روشن شدن این اولویت‌ها، نقطه اوج تلاش های دولت بایدن از زمان آغاز به کار در حدود ده ماه پیش تاکنون است. کنت مک کنزی، فرمانده ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده (سنتکام)، در پی خروج آشفته نیروهای آمریکایی از افغانستان، از شمال شرق سوریه بازدید محرمانه ای داشته و به نیروهای کرد دموکراتیک سوریه (SDF)  اطمینان داد که ایالات متحده به استقرار در منطقه شرقی رود فرات ادامه خواهد داد.

ایالات متحده همچنین رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه را بابت آغاز عملیات نظامی جدید در امتداد مرز ترکیه با سوریه تحت فشار  قرار داده، چرا که به زعم آن‌ها باعث انحراف تمرکز بر مبارزه با داعش می‌شود. تصور کلی این است که نیروهای آمریکایی تا پایان دوره ریاست جمهوری بایدن در مواضع خود باقی خواهند ماند.

در مورد مسائل بشردوستانه، تیم بایدن در سوریه با نماینده ولادیمیر پوتین در امور سوریه مذاکره داشته تا اطمینان حاصل شود که قطع‌نامه شورای امنیت مربوط به ارسال کمک‌های فرامرزی تمدید شود. به همین ترتیب، قطع‌نامه مذکور در ماه ژوئیه تمدید شد و برت مک گورک، مدیرکل خاورمیانه و شمال آفریقای شورای امنیت ملی آمریکا، سرگئی ورشینین، معاون وزیر امور خارجه روسیه و الکساندر لاورنتیف، فرستاده ویژه رئیس جمهور روسیه  این هفته در ژنو دیدار کردند تا بر سر تمدید آن برای شش ماه دیگر که در اوایل سال 2022 منقضی می‌شود به توافق برسند.

در سطح دیپلماتیک، دولت بایدن به صدور بیانیه‌هایی در حمایت از آتش‌بس فراگیر در سوریه، فعال‌سازی روند سیاسی و انجام اصلاحات قانون اساسی مطابق با قطع‌نامه 2254 ادامه داده است. هم‌چنین با همراهی فرانسه و بریتانیا، مخالفان سوری را نیز تشویق کرده تا نقض حقوق توسط رژیم را هم مطرح کنند.

در اواخر ماه ژوئیه، خزانه‌داری آمریکا فهرست جدیدی از تحریم‌ها را علیه شخصیت‌های سوری با ادعای نقض حقوق بشر و ارتباط با تروریسم منتشر کرد. واشینگتن هم‌چنین با یک‌سری معافیت‌هایی از قانون سزار موافقت کرده که اجازه بهره‌برداری از خط لوله گاز عربی از مصر به اردن و از آن‌جا به سوریه و سپس لبنان را داده است. این معافیت به شرطی اعطا شد که دمشق از این اقدام سود مالی نبرد یا طرف‌های ذیربط با چهره‌ها و نهادهایی که در لیست تحریم هستند معامله نکنند.

چراغ سبز ضمنی به سران عرب

ظاهرا عناصر مهم در این اولویت‌ها، شامل موضوعاتی هستند که اهداف تعیین شده توسط دولت ترامپ را در بر نمی‌گیرد. تیم بایدن هنوز نماینده‌ ویژه‌ای در امور سوریه -مانند جیمز جفری و اسلافش- را منصوب نکرده است. پرونده سوریه هم‌چنان به طور کلی توسط مک‌گورک اداره می شود، و این در حالی است که وزارت دفاع و امور خارجه دیگر به اندازه دوران ترامپ درگیر آن نیستند. باید دید زمانی که باربارا لیف عهده‌دار سمت خود در وزارت امور خارجه  شود، این وضعیت هم‌چنان ادامه خواهد داشت یا خیر -لیف نامزد دستیار وزیر امور خارجه در امور خاور نزدیک است.

علاوه بر این، تیم بایدن کارزاری دیپلماتیک و سیاسی با کشورهای عربی برای جلوگیری از عادی‌سازی روابط با دمشق به راه نیانداخته است –در حالی که مقامات آمریکایی به اطلاع مقامات عرب رسانده‌اند که ایالات متحده عادی‌سازی روابط را تشویق نکرده و اقدام به این کار هم نخواهد کرد. علاوه بر این، در دوبت بایدن اعتقاد بر این است که عادی‌سازی باید با دریافت امتیاز همراه باشد، چرا که قانون سزار هنوز پابرجاست و تعلیق نشده است. جفری این هفته گفته: «به هیچ یک از آن‌هه [سران عرب] گفته نشده که با اسد صحبت نکنند». در نتیجه، رهبران عرب احساس می‌کنند که چراغ سبز ضمنی برای تقویت روابط با حکومت اسد دریافت کرده‌اند.

انقلاب ژئوپلتیکی در استراتژی جدید؛ ایران ... فیل در اتاق

 این مسائل تنها حاکی از تغییر سیاست‌ها نیست. در سطح ژئوپلیتیک، تغییر قابل توجهی در موضع اعلام شده درباره حضور ایران در سوریه رخ داده است.

استراتژی دولت ترامپ در سوریه توسط وزیر امور خارجه مایک پمپئو، جفری و دیگران تهیه شده است. شکست داعش در اولویت این استراتژی قرار دارد. حمایت از اجرای قطعنامه 2254، خروج ایران از سوریه، جلوگیری از استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی و پاک‌سازی سلاح های شیمیایی و ارائه کمک‌های بشردوستانه لازم در سوریه و خارج از کشور دیگر بخش‌های این استراتژی را در بر می‌گیرند.

دولت سابق هم‌چنین شرایطی را بر مبنای ادعاهای بدون سند برای عادی‌سازی روابط با اسد تعیین کرده بود: پایان دادن به حمایت [ادعایی] از تروریسم؛ پایان دادن به حمایت سپاه پاسداران ایران و حزب الله؛ خودداری از تهدید کشورهای همسایه؛ کنار گذاشتن سلاح‌های کشتار جمعی؛ بازگشت داوطلبانه پناهندگان و آوارگان؛ و محاکمه جنایتکاران جنگی.

هم‌سویی اهداف با ابزارها و توانایی‌ها

دولت پیشین آمریکا برای اجرای اولویت‌های خود در سوریه به انزوای دمشق -در هماهنگی با متحدان عرب و اروپایی خود- متوسل شده بود. هم‌چنین نیروهای آمریکایی را در شرق فرات و در پایگاه التنف مستقر نگه داشت، از بهره‌مندی دمشق از منابع راهبردی جلوگیری کرد، تحریم‌های اقتصادی وضع کرد و قانون سزار را ارائه کرد. دولت در برابر عادی‌سازی روابط میان کشورهای عربی یا اروپایی با اسد ایستاد و از حملات اسرائیل در سوریه و استقرار ترکیه در مناطق شمال غربی پشتیبانی اطلاعاتی و لجستیکی به عمل آورد.

به نظر می رسد مک‌گورک رویکرد متفاوتی نسبت به دولت سابق دارد. او معتقد است که اهداف آمریکا باید با ابزارها و توانایی آن در استفاده از این ابزارها و هم‌چنین میزان تمایل مسکو برای همکاری با این فشارها هم‌سو باشد. تیم بایدن مشتاق جلوگیری از شکست مذاکرات هسته‌ای با ایران است و از انجام اقدامات تشدیدکننده علیه آن در سوریه خودداری کرده است.

مک‌گورک در مقاله‌ای در فارین پالیسی در سال 2019 نوشت که کشورهای عربی همکاری با دمشق را از سر خواهند گرفت. مخالفت واشینگتن با چنین اقدامی، اعراب را وادار خواهد کرد که دیپلماسی را پشت سر واشنگتن انجام دهند، بنابراین بهترین رویکرد این است که ایالات متحده با همکاری شرکای عرب خود یک دستورکار واقع‌بینانه تهیه کند. این امر شامل تشویق آن‌ها به مشروط کردن تجدید روابط با اسد در ازای اقدامات اعتمادساز از سوی رژیم است.

انتظار می‌رود تیم بایدن اهداف خود در سوریه را در حاشیه کنفرانس بین‌المللی ائتلاف ضد داعش در ماه آینده به شرکای واشنگتن ارائه کند.