3 چالش بزرگ برای احیای توافق هسته ای/ توپ برجام کجاست؟

مذاکرات از سر گرفته می شود/ پالس مثبت آمریکا به ایران

چند روز پیش برای چندمین بار مذاکرات وین موقتاً متوقف شد و روسای هیات‌های مذاکره‌کننده برای مشورت و اتخاذ تصمیمات سیاسی به پایتخت‌ها بازگشتند. اما بنا به خبرهای اعلام شده مذاکرات احیای برجام این هفته بار دیگر از سرگرفته می‌شود و برخی از تحلیلگران بر این باورند که هم اکنون پالس‌های خوبی از طرف آمریکایی برای به سرانجام رسیدن مذاکرات دیده می شود.

اخیراً امریکا بعد از دادن مجوزهایی به کره جنوبی برای پرداخت بدهی‌های ایران به سازمان ملل و بازگرداندن پول‌های بلوکه شده ایران ، برخی معافیت‌های تحریمی را نیز باز گرداندند.

از نگاه برخی کارشناسان سیاسی این‌ها نشانه هایی از تمایل و اراده طرف غربی برای به ثمر رسیدن مذاکرات تلقی می شود اما برداشت عده ای دیگر نیز این بود که این خوشبینی ها قطعا به معنی تغییر رویکرد تیم ایران نیست .

توصیه اروپایی‌ها به ایران

همزمان با این تحولات، توصیه‌های طرف های اروپایی نیز به عنوان کاتالیزور به وسط آمد و همپیمانان غربی امریکا به ایران توصیه کردند تا از مزایای این فرصت استفاده کند. جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پیامی توئیتری خاطر نشان کرد: برای بازگشت به اجرای کامل برجام نیازمند روحیه سازش از سوی تمام طرف ها هستیم.

همچنین رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی گفت: بدون پایبندی و همکاری همه طرف‌ها هیچ توافقی حاصل نخواهد شد. دستیابی به توافق در عرض چند روز مسئله پیچیده‌ای است اما محال نیست.

دو روی سکه بازگشت معافیت های تحریمی 

اما چرایی بازگرداندن این معافیت های تحریمی ایران از سوی امریکا، آنهم در برهه‌ای که مذاکره کنندگان به کشورهای خود بازگشتند و آماده می‌شدند تا برای ازسرگیری مذاکرات چند جانبه وین، بازگردند، مورد توجه تحلیلگران و صاحب نظران سیاسی قرار گرفت.

برخی از مقامات آمریکایی این اقدام را با هدف فرصت دادن به دیگر شرکا برای همکاری با ایران در راستای تأمین منافع واشنگتن عنوان کردند . به گفته این مقامات با برخورداری از این معافیت‌ها، روند پرداختن به مسائل فنی مورد نظر واشنگتن تسهیل می‌شود و شرایط لازم برای پیشبرد مذاکرات در هفته‌های نهایی مهیا خواهد شد.

مقامات امریکایی همچنین یادآور شدند که خود این معافیت‌ها هم برای تضمین تبعیت سریع ایران از تعهدات هسته ای لازم است.
میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در مذاکرات وین نیز در این باره گفت: بازگرداندن معافیت‌های هسته‌ای که به ایران فرصت برخورداری از کمک‌های خارجی در این حوزه را می‌دهد و می‌تواند شتاب برنامه هسته‌ای این کشور را کم کند. وی افزود: همچنین می توان این اقدام را نشانه ای از ورود مذاکرات وین به مرحله نهایی دانست.

برخی اما نگاه دیگری دارند و معتقدند این معافیت‌ها در ادامه کارزار فشار حداکثری، در ماه می ۲۰۲۰ از سوی دولت دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا، لغو شده بود و اینک دولت جو بایدن رئیس جمهور فعلی آمریکا اینگونه القا می‌کند که بازگردان آنها باید مثالی از حسن نیت دولت واشنگتن تلقی شود و ایران هم باید به نوبه خود، آن را جبران کند.

تحلیلگران سیاسی این اقدام حداقلی را نوعی هیاهو و بزرگنمای برای گمراه سازی افکار عمومی از سوی امریکا تلقی می کنند و تاکید دارند تنها راه اثبات حسن نیت آمریکا برای حصول توافق، برداشتن گام‌های مؤثر از جمله برچیدن تحریم‌های اقتصادی است.

واکنش ایران به بازگشت برخی معافیت های تحریمی

مقامات کشورمان نیز در اظهاراتی تاکید کردند که در روند فعلی مذاکرات ابتکار جدیدی از سوی امریکا دیده نمی‌شود. آمریکا پس از برجام، بیش از یک هزاروپانصد تحریم جدید علیه ایران را به اجرا گذاشته که معافیت ذکر شده فقط یک مورد از آن به شمار می‌آید.

ایران به کرات به طرف‌های مقابل تأکید کرده که هرگونه رفع تحریم باید برای ایران دستاورد اقتصادی به همراه داشته باشد، اما اقدام اخیر حاکی از آن است که اساسا تحریمی رفع نشده و فقط معافیت بوده و دیگر آنکه اصل این به ظاهر تخفیف، هسته‌ای است، نه اقتصادی.

علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی در واکنش به این اقدام امریکا ، اظهار داشت: حق قانونی ایران برای ادامه تحقیق و توسعه و حفظ توانمندی‌ها و دستاوردهای صلح‌آمیز هسته‌ای در کنار تامین امنیت آن در برابر شرارت‌های حمایت شده با هیچ توافقی قابل محدود شدن نیست.

حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان نیز تاکید کرد : آنچه برای ما مهم است عمل طرف مقابل است و ما نگاه می‌کنیم ببینیم روی زمین چه اتفاقی می‌افتد، رفتار عملی آمریکایی‌ها را در رفع تحریم‌ها به صورت عینی و ملموس ببینیم. وی افزود : آمریکایی‌ها مدعی هستند که حُسن‌نیت دارند ، اما برای ما ملاک رفتار عملی آمریکاست. وزیر امور خارجه کشورمان همچنین درباره ادامه مسیر با یک توافق مدت‌دار گفت: ما دنبال یک توافق خوب هستیم و به دنبال یک توافق محدود و مدت‌دار نیستیم.

محمود عباس‌زاده سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست‌خارجی مجلس شورای اسلامی ایران نیز اعلام کرد مجموعه قراین و شواهد نشان می‌دهد شرایط برای یک توافق خوب و برد- برد آماده است، به شرط اینکه غربی‌ها هم حسن نیت و جدیت داشته باشند.

توپ برجام کجاست؟

اکنون امریکایی‌ها می گویند توپ در زمین ایران است و زمان تصمیم‌گیری‌های سیاسی فرا رسیده است. گویا تا رسیدن گفتگوهای وین به نتیجه مورد نظر ایران و آمریکا فاصله زیادی نمانده اما این فاصله اندک به سختی طی می شود . در توقف موقتی که در وین انجام شد، علی باقری فرصتی پیدا کرد تا به مجلس برود و نمایندگان ملت را در جریان آخرین وضعیت مذاکرات قرار دهد.

او در جلسه کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس یادآور شد : شرایط برای یک توافق خوب و برد- برد آماده است به شرط اینکه غربی‌ها هم حسن نیت و جدیت داشته باشند.

رابرت مالی نیز در گزارش به کنگره تقریبا ادبیات مشابهی را به کار برد و گفت : برجام نمرده است، قصد داریم برخی تحریم‌های ایران را اگرچه بیشتر آنها را لغو خواهیم کرد، حفظ کنیم.

اما سئوال اصلی آن است که در زمانی که دو طرف توافق را در دسترس می بینند، موضوع مناقشه برانگیز چیست که مانع این اتفاق می شود؟ می توان گفت ، مهمترین موضوع ارائه تضمین و التزام دولت بعدی امریکا به توافق است ، موضوعی که رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران در باره آن گفت: ما نمی‌توانیم رئیس جمهور بعدی آمریکا را ملزم به پایبندی به توافق هسته‎ ای کنیم.

در مقابل ایران انتظار دارد طرف آمریکایی در قبال پایبندی به تعهداتش تضمین بدهد. حسن بهشتی پور کارشناس مسائلی سیاسی و بین الملل  دراین باره اظهار داشت: باید متن توافق را طوری پیش بینی کنند که اگر یک طرف از توافق خارج شد، طرف دیگر محق باشد، در مقابله با آن اقدام، اقداماتی را براساس متن توافق انجام دهد. این کارشناس مسائل سیاست خارجی یادآور شد: پاسخ به این سئوال مهم است که اگر دولت آینده آمریکا از برجام دوباره خارج شد، ایران چه اقدام متقابلی را می تواند انجام دهد و این موضوع باید در متن توافق بیاید تا دولت آینده آمریکا از هر حزبی باشد بداند که طرف ایرانی دست و پا بسته نیست.

مخالفت با توافق موقت

در این میان برخی منابع دیپلماتیک نیز اعلام کردند که روسیه به پیشنهاد توافق موقت و شش ماه را مطرح کرده‌است. اما مذاکره کنندگان ایرانی با توافق موقت موافق نیستد و برداشتن کلی و یک جای مجازات‌ها تنها راه بازگشت ایران به تعهدات خویش است. همچنین آمریکا اعلام کرده ایران باید تمام تأسیسات هسته‌ای خود را از کشور خارج کند و کارشناسان آژانس نیز به مانند گذشته نظارت‌های سفت و سخت خود را داشته باشند.  با توجه به هزینه‌های ایران برای افزایش سطح غنی‌سازی و توسعه برنامه‌های هسته‌ای، رسیدن به توافق  نیاز به گرفتن تصمیمات سخت دارد.

اکنون حل 3 چالش لغو تحریم‌ها، راستی‌آزمایی و تضمین، نزدیکترین مسیر برای رسیدن به توافق را ترسیم می‌کند